โรคติดเชื้อในระบบทางเดินปัสสาวะ
(Urinary tract infection: UTI)
หมายถึง
การติดเชื้อจุลชีพซึ่งมีผลทำให้เกิดการอักเสบของอวัยวะต่างๆในระบบทางเดินปัสสาวะตั้งแต่ไต กรวย ท่อไต กระเพาะปัสสาวะ และท่อปัสสาวะ
อุบัติการณ์
ชนิดของการติดเชื้อ
การติดเชื้อทางเดินปัสสาวะส่วนล่าง (lower urinary tract infection)
การติดเชื้อทางเดินปัสสาวะส่วนบน
(upper urinary tract infection)
บริเวณท่อปัสสาวะ (urethritis)
กระเพาะปัสสาวะ (cystitis)
กรวยไต (pyelitis)
เนื้อไตรอบๆกรวยไต (pyelonephritis)
ท่อไต (urethritis)
ผู้ชายเมื่อสูงอายุ พบได้เช่นเดียวกับผู้หญิง
ผู้หญิงพบได้บ่อยกว่าผู้ชาย เนื่องจากมีท่อปัสสาวะสั้นกว่า ทำให้เชื้อซึ่งอยู่ภายนอกลุกลามเข้าสู่ระบบทางเดินปัสสาวะได้ง่าย
สาเหตุ
เชื้อโรคเข้าสู่ระบบทางเดินปัสสาวะได้ 3 ทาง คือ
มักเป็นแบคทีเรีย โดยเฉพาะกลุ่ม E.coli รองลงมา คือ Klebsiella pseudomonas อาจพบเชื้อ group B Streptococcus ได้บ่อยกว่าเด็กโต
เชื้อไวรัส เชื้อรา หรือเกิดจากพยาธิขนาดเล็ก เช่น พยาธิเส้นด้าย
- แพร่กระจายขึ้นโดยตรง (ascending infection)
E.coli บริเวณ perineum รอบทวารหนัก และใต้หนังหุ้มปลายอวัยวะเพศ
เชื้อเข้าสู่ทางเดินปัสสาวะโดยตรงในผู้ป่วยที่มีรู้เชื่อมต่อระหว่างทางเดินปัสสาวะกับลำไส้ส่วนปลาย
ช่องคลอด
- ทางกระแสเลือด (hematogenousroute)
ผู้ป่วยที่มีการติดเชื้อในกระแสเลือด
โดยเฉพาะทารกแรกเกิด
- ทางน้ำเหลือง (lymphatic route)
ระบบ lymphatic ระหว่างท่อไต ความดัน bladderสูง น้ำเหลืองย้อนกลับเข้าไปในไต
พยาธิสภาพ
เชื้อจุลชีพเข้าสู่กระเพาะปัสสาวะ จะเกาะติดกับผนังเยื่อบุเซลล์
เกิดการอักเสบของเนื้อเยื่อ + ระคายเคือง
ปริมาตรความจุของกระเพาะปัสสาวะผิดปกติ + สูญเสียความยืดหยุ่น
กระเพาะปัสสาวะยืดขยาย
ปัสสาวะบ่อยกลั้นไม่ได้
มีการคั่งค้างของปัสสาวะ
เชื้อผ่านจากกระเพาะปัสสาวะเข้าสู่ท่อไต จะเกาะติดกับผนังท่อไต
ท่อไตขยายตัว และเกิดการอุดตัน (physiologic obstruction)
เกิดการไหลย้อนของปัสสาวะเข้าสู่ไตได้ง่ายขึ้น
เชื้อจะจับกับ receptor บริเวณ collecting duct และ proximal tubules
เนื้อไต & กรวยไตอักเสบ
อาการและอาการแสดง
ขึ้นกับ อายุ ตาแหน่ง และ ความรุนแรง ของการติดเชื้อ
ปัสสาวะแสบขัด ปัสสาวะลาบาก ปัสสาวะบ่อย ปัสสาวะไม่สุด กลั้นปัสสาวะไม่ได้ ร้องเวลาปัสสาวะ ปัสสาวะรดที่นอนที่มาเป็นภายหลัง (secondary enuresis) ปัสสาวะมีกลิ่น/ สีผิดปกติ เช่น ขุ่น มีตะกอน มีเลือดปน โดยผู้ป่วยอาจมีไข้หรือไม่มีไข้ร่วมด้วย ก็ได้
ปวด /กดเจ็บ บริเวณท้อง ท้องน้อย
หลัง/บั้นเอว
ไข้สูงไม่ทราบสาเหตุ (fever without localizing sign) >> Upper UTI โดยเฉพาะรายที่มีอายุ ต่ำกว่า 2 ปี
กระเพาะปัสสาวะอักเสบ (cystitis)
เด็กเล็ก
ไข้
ร้องไห้เวลาถ่ายปัสสาวะ
ปัสสาวะบ่อย กะปริบกะปรอย
ปัสสาวะเล็ด/ราด/ปัสสาวะรดที่นอน
ปัสสาวะมีกลิ่น/ สีผิดปกติ
เด็กโต
บ่นเจ็บแสบเวลาถ่ายปัสสาวะ
ปวดบริเวณท้องน้อย
ปัสสาวะบ่อย กะปริดกะปรอย
ปัสสาวะแสบขัด/ปัสสาวะขุ่น มีเลือดปน
อาการของกรวยไตอักเสบ (pyelonephritis)
ไข้
หนาวสั่น ทันที
ปวดเอวข้างเดียวหรือสองข้าง
พบร่วมกับกระเพาะปัสสาวะอักเสบ
ปวดแสบเวลาปัสสาวะ
/ปัสสาวะบ่อย
ภาวะแทรกซ้อน
การติดเชื้อในกระแสเลือด
ไตวายเฉียบพลัน
ฝีที่ไต (renal abscess)
กรวยไตอักเสบเรื้อรัง (Chronic pyelonephritis)
แผลเป็นที่ไต (renal scarring)
การรักษา
- การรักษาทั่วไป
ให้น้า Oral/ IV ให้เชื้อโรคเจือจาง ถ่ายปัสสาวะมากขึ้น กาจัดแบคทีเรียออก แก้ไขความผิดปกติของเกลือแร่
ให้อาหารเพียงพอ, ลดอาการ N/V, ยาลดไข้, ยาแก้ปวด
การแก้ไขปัจจัยเสี่ยงที่พบบ่อย
แนะนาให้ดื่มน้า ไม่กลั้นปัสสาวะ ถ่ายปัสสาวะจนสุด อย่าให้ท้องผูก รักษาพยาธิ โดยเฉพาะพยาธิเส้นด้าย รักษาความสะอาดบริเวณอวัยวะสืบพันธ์และทวารหนัก
- การรักษาจาเพาะ
การผ่าตัด >> UTI จากความผิดปกติของทางเดินปัสสาวะ
ยาปฏิชีวนะ
เชื้อส่วนใหญ่เป็นแบคทีเรียชนิดแกรมลบ ยาที่ ครอบคลุม
aminoglycoside,
third generation cephalosporins
amoxicillin,
amoxicillin-clavulanate
co-trimoxazole
fourth generation cephalosporins
ปรับยาตามความไวของเชื้อ พิจารณาผลข้างเคียง แล วิธีการบริหารยา
ให้ IV ในผู้ป่วยที่มีอาการหนัก ไข้สูง / รับประทานไม่ได้/ อายุต่ากว่า 3เดือน จนกว่าไข้ลง จึงเปลี่ยนเป็นยาชนิดรับประทาน
UTI ส่วนบน/ ไข้สูง ควรให้ ATB 7-14วัน
UTI ส่วนล่าง และไม่ไข้ เช่น Cystitis ควรให้ ATB 3-7วัน
นางสาวรัตนา สว่างรัตน์
6217701001102 Sec.2