Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
KARIŞIMLARI AYIRMA YÖNTEMLERİ - Coggle Diagram
KARIŞIMLARI AYIRMA YÖNTEMLERİ
Tanecik Boyutu Farkından Yararlanılarak Yapılan Ayırma İşlemleri:
Eleme ile Ayırma
Katı-katı heterojen karışımları bileşenlerine ayırmak için kullanılan yöntemlerden biridir.
Kum ve çakıl taşı, pirinç ve tuz, un ve yabancı maddelerin ayrılması bu yönteme örnek olarak verilebilir.
Ayıklama ile Ayırma
Tanecik boyutları, şekilleri, renkleri gibi özellikleri farklı olan maddelerin oluşturduğu heterojen katı-katı karışımlarını ayırmada ayıklama yöntemi kullanılır.
Pirinç, nohut, mercimek, kahve gibi maddelerin içerdiği taş gibi yabancı maddelerin ayıklanması bu yönteme örnek olarak verilebilir.
Nikel, demir, kobalt metallerini ayırmak için kullanılan mıknatısla ayırmada maddelerin manyetik özelliklerinden yararlanılmasına rağmen bir tür ayıklama yöntemidir.
Ayrıca toplanan meyve ve sebzelerin büyüklüklerine göre ayrılması ya da içlerindeki çürük olanların ayrılması ayıklama yöntemi ile yapılabilir.
Elektriklenme ile Ayırma
Birbirleri ile heterojen karışan hafif veya ağır taneciklerden oluşan bir karışım yüklü bir çubuk ile ayrılabilir. Plastik, cam ve ebonit çubuklar sürtünme yolu ile elektriklenirler.
Örnek olarak tuz ve karabiberden oluşan bir karışıma elektrik yüklü cisim yaklaştırıldığında karabiberler cisim tarafından çekilerek ayrılır.
Süzme ile Ayırma
Bir katının, bir sıvı ya da bir gaz içinde heterojen dağılmasıyla oluşan karışımların bileşenlerine ayrıştırılmasında süzme yöntemi kullanılır.
Bir sıvı veya gaz içerisinde çözünmemiş halde bir katı bulunuyorsa bu katı uygun seçilen süzgeçler yardımıyla ayrılır.
Amaca uygun gözenekleri farklı süzgeçler kullanılır. Katı-sıvı heterojen karışımları genellikle süzgeç kağıdı kullanılarak ayrılır . Çamurlu su, naftalin-su, makarna, çay, hava ve gaz filtreleri, gaz maskeleri..
Diyaliz ile Ayırma
Koloit karışımların gözenekli zardan geçebilmesi temeline dayanan çözümleme ve arıtma yöntemidir. Bu yöntemde yarı geçirgen bir zar kullanılır.
Bu yönteme göre çözücü molekülleri ve çözünen molekülleri yarı geçirgen bir zardan geçirilirken ortamda bulunan daha büyük koloidal tanecikler bu zardan geçemezler.
İnsan vücudunda böbrekler, koloidal bir karışım olan kanı temizlerken bu yönteme benzer bir işlem uygulamaktadırlar.
Süblimleşme ile Ayırma
Süblimleşen katılar bu yöntem sayesinde ayrılır.
Naftalin-tuz, katı iyot-tuz süblimleşme ile birbirinden ayrılır.
Mıknatıs ile Ayırma
Demir, kobalt, nikel gibi manyetik özelliği olan (ferromanyetik maddeler) maddeler mıknatıs tarafından çekilirler.
Eski gazete ve kağıtların toplanması sırasında karışan metaller, kağıt hamur haline getirilirken mıknatıs yardımıyla ayrılır.
Demir tozu-odun talaşı ve demir tozu-kükürt tozu karışımlarının ayrılması.
Santrifüj ile Ayırma
Santrifüj merkez kaç kuvveti sayesinde küçücük tanecikleri deney tüpünün çeperlerine yapıştırır.Böylece ayırma işlemi tam olarak sağlanabilir.
Süzgeç kağıdından geçebilen katı maddeler santrifüjlenerek ayrıştırılabilirler.
Sütten krema ve tereyağı eldesi, kan ve idrar tahlillerinde, laboratuvar ortamında yapılan çökelek ayrılması deneylerinde kullanılır.
Yoğunluk Farkından Yararlanılarak Yapılan Ayırma İşlemleri:
Ayırma Hunisi ile Ayırma
Birbirleri içerisinde çözünemeyen ve öz kütleleri farklı olan sıvılardan oluşan heterojen karışımları ayırmak için kullanılan alete ayırma hunisi denir.
Ayırma hunisine konulan karışım bir süre bekletildikten sonra yoğunluğu büyük olan alttaki sıvı musluk açılarak alınır. Yoğunluğu küçük olan sıvı ise başka bir kaba alınarak karışım bileşenlerine ayrılır.
Zeytinyağı-su, mazot-su karışımları ayırma hunisi ile ayrıştırılabilir.
Savurma ile Ayırma
Yoğunlukları farklı olan katı-katı karışımlarının ayrılmasında kullanılır.
Günlük hayatta çiftçilerin sıklıkla uyguladıkları bir yöntemdir. Buğday–saman karışımı havaya savrulduğunda öz kütleleri küçük olan samanı rüzgar sürükler. Böylece buğday ve saman birbirinden ayrılmış olur.
Çöktürme ile Ayırma
İki çözelti karıştırıldığında çözeltideki iyonların birbirleriyle tepkime vererek suda çözünmeyen ve yoğunluğu suyun yoğunluğundan büyük olan bir katı oluşturmasına çökelme oluşan katıya da çökelek denir.
Mağaralardaki sarkıt ve dikitler, Pamukkale travertenleri çökme tepkimeleri sonucu oluşmuştur. Ayrıca çaydanlıktaki tortulaşma da çökme sonucu oluşur. Çöktürme işleminden, suyun arıtılmasında içme suyundan demirin uzaklaştırılmasında, atık sularda fosfatların uzaklaştırılması gibi işlerde yararlanılır
Dekantasyon ile Ayırma
Katı-sıvı heterojen karışımda katı maddelerin dibe çökmesi sonrasında üstte kalan sıvının bulandırılmadan başka bir kaba alınarak ayrılması işlemidir.
Çamurlu su yeterince beklenirse bu yöntemle ayrıştırılabilir. Ayrıca zeytinyağı üretiminde ezilen zeytin posası ile zeytinyağının ayrılmasında, altın madeninden altın elde edilmesinde de aktarma yöntemi uygulanmaktadır
Flotasyon ile Ayırma
Katı-katı heterojen karışımlara uygulanabilir. Bu yöntemde karışımı oluşturan katıların içine atıldıkları sıvıda çözünmemesi ve sıvının yoğunluğunun, katılardan birisininkinden büyük, diğerininkinden küçük olması gerekir.
Yüzdürme işlemi sudan hafif askıda olan katı taneciklerin su yüzeyine yükseltilerek uzaklaştırılmasıdır.
Yüzdürme yöntemi özellikle madencilikte sülfürlü cevherlerin ayrıştırılmasında kullanılır. Ayrıca ıspanak, marul, maydanoz gibi maddelerin taş, toprak ve kumundan su kullanılarak ayrıştırılmasında da yüzdürme yöntemi uygulanmaktadır.
Çözünürlük Farkından Yararlanılarak Yapılan Ayırma İşlemleri:
Ayrımsal Kristallendirme ile Ayırma
Aynı sıvıda çözünebilen iki ya da daha fazla katının çözünürlüklerinin sıcaklık değişiminden farklı etkilenmesi özelliğinden yararlanarak yapılan ayırma işlemine ayrımsal kristallendirme denir.
Ayrımsal kristallendirme yöntemi, çözünürlükleri sıcaklıkla artan veya azalan iki tuzu ayırmak için kullanılabilir.
Örneğin oda sıcaklığında sudaki çözünürlükleri birbirine çok yakın olan potasyum nitrat (KNO3) ve bakır(II) sülfat(CuSO4) karışımı bileşenlerine bu yöntemle ayrılır.
Ekstraksiyon (Özütleme, Çekme) ile Ayırma
Katı veya sıvı karışımın ilave edilen çözücü yardımıyla karışmış olduğu diğer katı veya sıvıdan ayrılması işlemine ekstraksiyon (özütleme, çekme) denir.
Çayın demlenmesinde özütleme işlemi gerçekleşir. Çay yaprağında çaya renk ve tat veren maddeler çözünerek suya geçerler. Böylece katı olan yapraktaki bu maddeler özütlenmiş olur.
Aspirinin hammaddesinin söğüt ağacından elde edilmesinde, şeker pancarından şeker elde edilmesinde, bitkilerden ilaç ve parfümlerin hammaddelerinin elde edilmesinde, tuzlu topraktan tuz elde edilmesinde özütleme işleminden yararlanılır.
Özütleme işleminde su yerine özütlenecek maddenin özelliğine göre aseton, karbon tetraklorür, eter, alkol ve sıvı yağlar gibi organik maddeler çözücü olarak kullanılır. Özütleme, katı, sıvı ve gaz maddelerden yapılabilir.
Kristallendirme ile Ayırma
Katıların çözünürlüğü sıcaklıkla artar. Bu şekilde sıcakta hazırlanmış çözelti soğumaya bırakılınca çözünen katı düzgün geometrik şekilli olarak tekrar çökelir. Bu olaya kristallenme denir.
Katı-sıvı homojen karışımlarda sıvının buharlaştırılarak, katı maddenin elde edilmesine denir.
Tuz- su karışımından, suyun buharlaştırılarak, tuzun elde edilmesi bu ayırma işlemine örnek olarak verilebilir.
Çözünürlük Farkı ile Ayırma
Katılardan birini çözen, diğerini çözmeyen bir sıvı seçilir. Çözünmeyen madde diğerinden süzme ile ayrılır.
Tuz-kum, tuz-kükürt tozu karışımı örnek verilebilir.
Kaynama Sıcaklıkları Farkından Yararlanılarak Yapılan Ayırma İşlemleri:
Buharlaştırma Yöntemi ile Ayırma
Bir katı sıvı homojen karışımında sadece katı bileşen elde edilmek istendiğinde buharlaştırma işlemi yapılır.
Tuz-su, şeker-su karışımlarının ayrılması örnek verilebilir.
Basit Damıtma Yöntemİ ile Ayırma
Bir sıvının, önce buharlaştırılıp sonra tekrar yoğunlaştırarak yapılan ayırma işlemine denir. Her iki bileşende elde edilmek istendiğinde basit damıtma yapılır.
Sıvı olarak elde edilen ürüne damıtık ürün ya da destilat adı verilir. Damıtma, karışımdaki maddelerin kaynama sıcaklıklarının farklı olması temeline dayanır. Kaynama noktaları yakın sıvı-sıvı karışımları basit damıtma düzeneği ile tam saflıkta ayrıştırılamaz.
Kaynama noktası 78°C olan alkol sudan ayrılırken bir miktar su da buharlaşır. Bunu önlemek için ayrımsal damıtma uygulanır. Bu işlemdeki fark damıtma kolonunun bulunmasıdır.
Ayrımsal Damıtma Yöntemi ile Ayırma
Birbiri içerisinde homojen olarak dağılmış sıvıların, yine kaynama noktalarından yararlanarak, önce buharlaştırıp sonra yoğunlaştırarak yapılan ayırma işlemine denir.
Petrolün damıtılması örnek olarak verilebilir.
Erime Noktası Farkından Yararlanılarak Yapılan Ayırma İşlemleri:
Erime sıcaklıkları birbirinden farklı olan metal karışımları yüksek sıcaklıkta ısıtılır. Erime sıcaklığı düşük olan önce erimeye başlar, bir başka kaba aktarılarak karışımdan ayrılır. Bu yöntemin uygulanması için katıların erime noktası farkının fazla olması gerekmektedir.
Metallerin saflaştırılması, alaşımları oluşturan metal bileşenlerin ayrıştırılması, çinko-demir tozu karışımı, kurşun-kalay karışımının (lehim) ayrılması örnek olarak verilebilir.
Yoğunlaşma Sıcaklıkları Farkından Yararlanılarak Yapılan Ayırma İşlemleri:
Gaz –gaz karışımı soğutulduğunda yoğunlaşma noktası en yüksek olan gazdan başlayarak bütün gazlar ayrı ayrı yoğunlaştırılarak elde edilir. Yoğunlaştırılarak elde edilen bu sıvı-sıvı karışım ayrımsal damıtma yöntemi ile ayrılır.
Havadan oksijen ve azot gazlarının ayrılması örnek olarak verilebilir.
