ยาลดอาการข้างเคียงของยารักษาโรคจิต (Anticholinergic drugs/Antiparkinson drugs)

ข้อบ่งใช้ ใช้ยานี้เพื่อป้องกันและลดอาการข้างเคียงโดยเฉพาะอาการ EPS ที่เกิดจากการใช้ยารักษาโรคจิต

ข้อควรระวัง

กลไกการออกฤทธิ์

ผลข้างเคียงของยาลดอาการข้างเคียงของยารักษาโรคจิต

ตัวอย่างยาที่ใช้

Trihexyphenidyl (Aca, Artane,
Benz, Benzhexol)

ใช้ควบคุมอาการ EPS ได้ผลดีกับ tremor และต้าน

อาการ cholinergic

  • ขนาดยา 2 mg, 5 mg

Benztropine (Cogentin)

เป็น cholinergic blocking และ antiparkinsonism แต่มีฤทธิ์ข้างเคียงมาก - ขนาดยา 0.5 mg, 1 mg, 2 mg

Diphenhydramine (Benadryl)

เป็น antihistamine และ antiparkinsonism - ขนาดยา 25 mg

อาการ parkinsonism เป็นกลุ่มอาการที่มีลักษณะการเคลื่อนไหวผิดปกติ คือ กล้ามเนื้อแข็งเกร็ง (Rigidity) ไม่มีแรงเคลื่อนไหว (Akinesia) และมือสั่น (Tremor) การเคลื่อนไหวช้า แขนขาสั่น พบในผู้ป่วยที่ได้รับการรักษาด้วยยารักษาโรคจิต มักเกิดใน 4 สัปดาห์แรกของการรักษา ยาในกลุ่ม anticholinergic หรือ antiparkinson มีเป้าหมายเพื่อลด อาการข้างเคียงดังกล่าว

เนื่องจากยารักษาโรคจิตออกฤทธิ์ยับยั้ง/ปิดกั้น dopamine receptor ใน สมองส่วนที่เกี่ยวข้องกับการเคลื่อนไหว ท าให้ปริมาณ dopamine neurotransmitter และ acetylcholine neurotransmitter ไม่สมดุล คือ มี acetylcholine และขาด dopamine ยาใน กลุ่มนี้จะไปลดปริมาณ acetylcholine และเพิ่มปริมาณ dopamine เพื่อให้เกิดความสมดุล เมื่อสารทั้งสองนี้อยู่ในภาวะสมดุลก็จะท าให้อาการ parkinson ทุเลาลง

การพยาบาลผู้ป่วยที่ได้รับการรักษาด้วยยาลดอาการข้างเคียงของยารักษาโรคจิต

ไม่ควรใช้ยานี้ในผู้ป่วย gluacoma, myasthenia gravis และ ผู้ป่วย prostatic hypertrophy

1) ให้ผู้ป่วยรับประทานยาพร้อมอาหารหรือหลังอาหารทันทีเพื่อป้องกันการ ระคายเคืองในระบบทางเดินอาหาร
2) ให้ดื่มน้ำจิบบ่อยๆ อมลูกกวาด อมน้ำแข็ง เพื่อลดอาการปากแห้ง
3) ให้รับประทานอาหารที่มีกากใย และเพิ่มกิจกรรมในรายที่มีอาการท้องผูก
4) ตรวจและบันทึกสัญญาณชีพและความสมดุลของน้ำ
5) ตรวจวัดความดันโลหิตอย่างสม่ำเสมอ และแนะนำให้เปลี่ยนอิริยาบถจาก นอนเป็นนั่ง หรือนั่งเป็นยืนอย่างช้าๆ เพื่อป้องกันอาการหน้ามืด
6) อธิบายให้ผู้ป่วยทราบว่าอาการต่างๆ เป็นผลข้างเคียงของยาไม่เป็น อันตราย เพื่อให้ผู้ป่วยคลายความวิตกกังวล
7) ถ้าลืมรับประทานยา แนะน าให้รับประทานยาทันทีเมื่อนึกได้ แต่ให้ห่าง จากมื้อต่อไป 2 ชั่วโมง ไม่รับประทานยาเป็น 2 เท่าในมื้อเดียว
8) ระวังอุบัติเหตุ ให้ผู้ป่วยสังเกตการเปลี่ยนแปลงของสายตาในรายที่มี อาการตาพร่าและง่วงซึม อ่อนเพลีย แนะนำไม่ให้ขับรถยนต์หรือใช้ของมีคม

  1. Anticholinergic effects
    เช่น ปากแห้ง ตาพร่า ท้องผูก ปัสสาวะลำบากในผู้สูงอายุ
    แนะนำให้ดื่มน้ำมากขึ้น และเพิ่มการทำกิจกรรม ซึ่งอาการส่วนมากไม่รุนแรง
  1. คลื่นไส้ ปั่นป่วนในท้อง แนะนำรับประทานยาพร้อมอาหาร หรือหลัง อาหารทันที
  1. Sedation, Drowsiness, Dizziness ระมัดระวังการเกิดอุบัติเหตุ เช่น หกล้ม
    ตกเตียง หลีกเลี่ยงการควบคุมเครื่องจักร
  1. Orthostatic hypotension ตรวจวัดความดันโลหิตอย่างสม่ำเสมอ และ แนะนำเปลี่ยนอิริยาบถ
  1. Anticholinergic delirium
    อาการสำคัญ คือ สับสน ไม่รู้วัน เวลา สถานที่ หรือแสดงอาการ ทางจิตต่างๆ พบน้อย มักเกิดในผู้สูงอายุ ควรให้หยุดยา
  1. Extrapyramidal Symptoms (EPS)
    1.1 Acute dystonia มักเกิด 1-5 วันแรก หลังจากการใช้ยา มีอาการเกร็งของกล้ามเนื้อ (Muscle spasm) คอบิด (Torticollis) ไปข้างใด ข้างหนึ่งหรือลำตัวบิดไปด้านข้าง กล้ามเนื้อที่หน้า กระตุก ขากรรไกรแข็ง น้ าลายไหล ลิ้นคับปาก พูด ไม่ชัด กลืนลำบาก ตาเหลือกขึ้นข้างบนตลอดเวลา หลังแอ่น
    1.2 Akathisia มักเกิดใน 2-3 สัปดาห์แรก หลังจากการใช้ยา เป็นความรู้สึกกระวนกระวาย กระสับกระส่าย อยู่นิ่งไม่ได้ ผุดลุกผุดนั่งต้อง เคลื่อนไหวตลอดเวลา มือและแขนสั่น มีอาการ คล้าย agitation
    1.3 Parkinsonism มักพบใน 4 สัปดาห์แรก ของการใช้ยา มีอาการเหมือนกับคนเป็นโรค parkinson เช่น การเคลื่อนไหวช้า (Akinesia) เดินขาลาก มีอาการสั่น (Tremor) กล้ามเนื้อแข็ง เกร็ง (Rigidity) สีหน้าเฉยเมยไม่แสดงความรู้สึก เหมือนใส่หน้ากาก (Mask face) กลืนน้ำลายไม่ลง มีน้ำลายเต็มปาก
    1.4 Tardive dyskinesia เกิดจากการใช้ยาใน ขนาดสูงเป็นระยะนานติดต่อกันอย่างน้อย 3 เดือน มีอาการของการเคลื่อนไหวซ้ าๆ ของกล้ามเนื้อ บริเวณใบหน้า ลิ้น และลำคอ ผู้ป่วยอาจไม่รู้ตัว หรือควบคุมไม่ได้ เช่น ดูดปาก แลบลิ้น เลียริม ฝีปาก เคี้ยวปาก แสยะใบหน้า กลืนลำบาก