Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
ภูมิปัญญาท้องถิ่น "หม้อห้อม" - Coggle Diagram
ภูมิปัญญาท้องถิ่น
"หม้อห้อม"
ความหมาย
หม้อห้อม หรือ ม่อฮ่อม เป็นผ้าพื้นเมือง ที่ทำจากผ้าฝ้าย มีสีน้ำเงินเข้ม ได้จากการย้อมด้วย ต้นห้อมที่ให้สีธรรมชาติสวยงาม
คำว่า “หม้อห้อม” เป็นภาษาพื้นเมืองภาคเหนือ เกิดจากรวมคำว่า “หม้อ กับ ห้อม”
ซึ่งคำว่าหม้อ หมายถึงภาชนะอย่างหนึ่งที่ให้บรรจุน้ำหรือของเหลวต่างๆ
ส่วนคำว่า ห้อม หมายถึงพืชล้มลุกชนิดหนึ่งในตระกูลคราม เรียกว่า ต้นห้อม
คำว่า หม้อห้อม สามารถเขียนได้หลายแบบ เช่น ม่อฮ่อม ม่อห้อม หม้อฮ่อม หม้อห้อม ทุกคำล้วนมีความหมายที่เหมือนกัน
ต้นกำเนิด
จังหวัดแพร่เป็นแหล่งกำเนิดของผ้าหม้อห้อม ชาวบ้านทุ่งโฮ้งเป็นกลุ่มชนที่มีเชื้อสายลาวพวน ซึ่งได้อพยพเข้ามาอยู่ที่บ้านทุ่งโฮ้งนานแล้ว
นำเอาวัฒนธรรมการทอผ้าและการย้อมผ้า โดยใช้ต้นและใบห้อมมาย้อม ทำให้ผ้าฝ้ายเกิดเป็นสีครามหรือสีกรมท่า ซึ่งเป็นการย้อมแบบดั้งเดิม
ผ้าหม้อห้อมถือว่าเป็นผ้าพื้นเมือง ที่เกิดจากภูมิปัญญาของชาวบ้าน
ที่รังสรรค์โดยการเอาวัตถุดิบจากธรรมชาติ มาย้อมผ้าฝ้ายสีขาวธรรมดา
ให้กลายมาเป็นผ้าสีน้ำเงินเข้ม สวยงามแบบธรรมชาติ มีเอกลักษณ์ น่าสวมใส่
และเป็นผ้าที่ควรค่าแก่การอนุรักษ์ไว้ให้รุ่นลูกรุ่นหลานได้สืบทอดต่อไป
วิวัฒนาการของผ้าหม้อห้อม
ผ้าหม้อห้อมในอดีตทำจากผ้าฝ้ายทอมือมีสีขาวที่ผ่านการทอด้วยกี่
หลังจากนั้นจึงนำมาตัดเย็บเป็นเสื้อผ้า แล้วนำมาย้อมด้วยสีที่ได้มา
จากการหมักห้อม
ปัจจุบันมีการทอผ้าฝ้ายด้วยกี่แบบพื้นเมืองน้อยลงจึงทำให้ผ้าทอมี
ราคาแพงการตัดเย็บเสื้อผ้าหม้อห้อมจึงมีการใช้ผ้าดิบตัดเย็บแล้ว
ย้อมด้วยน้ำหอมธรรมชาติหรือสีหม้อห้อมวิทยาศาสตร์
เอกลักษณ์ของผ้าหม้อห้อม
เป็นผ้าฝ้ายที่มีความทนทาน เนื้อผ้ามีน้ำหนักเบา ทำให้สวมใส่สบายไม่ร้อนเกินไป
สีย้อมเข้มทำให้ไม่เปื้อนง่าย เมื่อสวมใส่ทำงานในไร่นาแล้วนำมาซักยังคงดูสะอาด
ประกอบกับรูปแบบของการตัดเย็บเป็นแบบเรียบง่าย คนทุกวัยจึงสามารถใช้ได้
ดูแลรักษาง่าย อีกครั้งราคาไม่แพงเกินไป สามารถใส่ได้ในหลายโอกาส
ขั้นตอนการทำ
วัตถุดิบ
ต้นห้อมสำหรับทำสีย้อมผ้า ผ้าฝ้ายทอมือสีขาว
น้ำด่าง ปูนขาว แป้งมัน
ปี๊บ กะละมัง ตะกร้า กระทะ โอ่งหรือหม้อดิน
ถุงมือยาง ไม้พาย
วิธีทำ
การทำสีครามจากต้นห้อมตัดต้นหอม นำกิ่งและใบมาทำเป็นมัดๆ นำใบและกิ่งที่มัดไว้ไปแช่น้ำเปล่าไว้2 คืน
เมื่อแช่ครบ 2 คืนแล้ว นำกากต้นหอมออก นำปูนขาวผสมกับน้ำที่แช่ได้ แล้วตีให้เกิดฟอง
เติมปูนขาวจนกว่าฟองที่ได้จะเป็นสีน้ำเงินทิ้งให้น้ำที่ได้ตกตะกอนหรืออาจจะใช้ผ้าขาวบางกรอง
นำหัวครามที่ได้นั้นมาผสมกับน้ำด่าง (น้ำด่างได้มาจากการกรองน้ำขี้เถ้าที่ได้จากการหุงต้ม) และปูนขาว ใส่ลงไปในหม้อ
นำเสื้อผ้าที่ต้องการย้อม (ผ้าฝ้าย) มาทำความสะอาดเอาแป้งออกโดยการต้มหรือแช่น้ำไว้ 2 คืน นำผ้าที่ทำความสะอาดแล้วมาย้อมในหม้อโดยใส่ผ้าครั้งละ 4-5 ตัวต่อหนึ่งหม้อ
นำผ้าที่ย้อมเสร็จแล้วไปตากให้แห้งแล้วขยำให้ทั่วเนื้อผ้าประมาณ 10-15 นาที นำมาย้อมแล้วนำไปตาก 3-4 ครั้งขึ้นอยู่กับสีที่ต้องการ ถ้าต้องการสีที่เข้มมาก ก็ย้อมให้นานครั้ง เมื่อได้ผ้าตามสีที่ต้องการแล้วนำไปซักทำความสะอาดก่อน