Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

Rozprawka ze średniowiecza, Polska poezja świecka XV w. oprac. M.…

- - - - podkreślenie ich wyjątkowości, doniosłości
      - połączenie z wolą Boga - Sprawiedliwego Sędziego
  - - - "złoty wiek" Bolesława Chrobrego
      - uwznioślenie ich samych (pochlebstwo dla rodu patrona)
      - wydaje się to zgodne z jakąś konwencją - by dobrze, właściwie z nostalgią mówić o postaciach minionych wieków
      - opis Kazimierza Odnowiciela w ogniu bitwy - twarz we krwi
        
        cudowny obraz władcy godnego podziwu
        
        Anonim opisuje postawy jakby godne naśladowania - mówi, że, żeby być tak dobrym władcą jak na przykład legendarny Chrobry, należy go naśladować - nie odbiega to wcale daleko od żywotów świętych, chociaż tam naturalnie prezentowane są inne czyny
        
        brutalność opisów u zakonnika
        
        kontrastuje poniekąd z treściami, które można by porównać do opowieści o świętych
        
        szczególnie prawie że umiłowanie, z jakim Anonim pisze o wytępieniu Pomorzan - którzy najpierw, jak sam pisze i jak zauważa [autor wstępu!!!], walczyli o swoją wolność, a następnie się poddali - Anonim pozostając wiernym zapewne królowi, na którego dworze służył, oraz oczywiście swojej wierze, nie dostrzega niczego strasznego w losie Pomorzan
        
        oczywiście nie dziwi nas tutaj brak zniuansowania przakazu
        
        dlatego tym większe wrażenie (jak mi się wydaje) wywiera sytuacja liryczna w Lamencie świętokrzyskim
        
        1 more item...
        
        chociaż z drugiej strony na swój sposób wpisuje się to w ogólny klimat epoki
        
        wszechobecność bitew i obfitego rozlewu krwi, który swoim opisem ma przejmować czytelnika, ale raczej wprowadzać w stan podziwu dla zwycięskiego dowódcy niż (co bliższe dzisiejszym czasom) mrozić do szpiku kości
        
        o rzezi(ach) opowiada jakby z podziwem
        
        ideał władcy, który nam się tutaj maluje to nie sprawiedliwy sędzia, ale przede wszystkim nieustraszony wódz
        
        Maluje się z ogółu kroniki. Gall Anonim oczywiście nadaje władcom także inne cechy (szczególnie chyba szczodrość), ale najbardziej lubi ich przedstawiać w trakcie wojen
- - - - mają formę modlitwy - prośby o wstawiennictwo świętego
    - - a z nimi pożądane postawy #
      - wprowadzają (także nieumiejących czytać) wiernych w podstawowe zasady wiary #
  - - - jak inwokacja do muzy o natchnienie
    - - jego matka pomagała ubogim
    - - skromna, posłuszna mężowi, pobożna i gotowa do nieieinia pomocy biednym
    - - opisuje swoje czyny w liście - oby cuda, bo tak to wsm przeleżał całe życie
    - - w imię niczego w sumie
  - - - przypomina fakty z jej życia, by utrwalić je w pamięci wiernych
    - - Aleksy służył Bogu leżąc pod schodami
    - - nagroda po śmierci i nauczka dla złego poganina, który się nawraca
        
        swoją drogą, poganin prawie karykaturalnie zły
- - - - śmie się skarżyć na swój los (i syna)
      - co wcale nie nowe, przedstawiona jest jako matka
        
        tutaj jednak to jej udziela się głosu - przestaje więc być bierna i oddalona
        
        wyraża przy tym ból - staje się tym samym pełniejsza jako postać
        
        to oczywiście nie znaczy, że Lament stoi w jakiś sposób w sprzeczności z doktryną
        
        (w końcu Maria nie krytykuje samego poświęcenia Chrystusa)
        
        jej uczucia służą pobudzeniu wiernych do intensywniejszego przeżywania liturgii
        
        podkreślają dramatyzm i wagę poświęcenia
        
        (m.in. z Bogurodzicy) jest nie tylko matką Chrystusa, ale i łagodną opiekunką Kościoła
  - - - wprowadza w podstawy wiary w przystępny dla niewykształconych wiernych sposób
      - dzięki formie pieśni ułatwia zapamiętanie
      - tłumaczy rolę, jaką odgrywają w religii poszczególne elementy i postaci #
        
        (jak gdyby pieśń wyjaśniała, dlaczego objęci są kultem)
    - - co, patrząc "z boku" może wydać się wręcz brutalne - [zdaje się: opowiadanie z uwielbieniem o męce]
    - - jest zwrotem wiernych do obiektu kultu
        
        pieśni maryjne (także Bogurodzica) zawierają prośby do MB o wstawiennictwo i opiekę
        
        prezentuje więc postawę, którą wierni powinni wobec niego przyjmować
- - - - pobudzają wyobraźnię --> wzbudzają większe zainteresowanie
  - - - używa jego historii jako przykładu jak należy postępować
        
        dzięki rozbudowywanej stopniowo metaforze w prosty sposób wyjaśnia jak i dlaczego powinien postępować chrześcijanin
      - odwołuje się do wierzeń ludowych na temat węży
        
        wąż chroni swoją głowę (Chrystusa) "a o ciało nic nie dba"
        
        wąż przykłada ucho do ziemi --> człowiek jest stworzony z ziemi
      - dwupoziomowa metafora
        
        porównanie zrzucanie skóry przez węża i "zrzucenie" jej przez św. Bartłomieja - oba mają oznaczać odrzucanie grzechów, aby można było pójść do nieba
        
        zrzucanie odzienia (grzechów) a walce z nieprzyjacielem (złym duchem)
        
        Bartłomiej zrzucił swoje największe bogactwo dla Chrystusa
        
        dygresja o tym, że wcale nie był bartodziejem
        
        ciało to nieczyste odzienie, w którym nie można leżeć spokojnie
        
        zrzucenie odzienia, by ukazać się jako boży rycerz ?
      - człowiek nie został stworzony z powietrza, żeby nie był pyszny
      - nie z ognia, żeby nie był gniewliwy
      - nie z wody, żeby nie był nieczysty
    - - bardziej bezpośrednie zwroty do odbiorców
        
        apostrofa "Dziatki miłe", ale też już na początku więcej jest po prostu czasowników w 2 lm.
      - tutaj już nie tylko wyjaśnianie zdarzeń przez nadawanie im znaczenia
        
        kaznodzieja porównuje narodzenie Chrystusa do narodzenia królewicza - czegoś znanego prostym odbiorcom z ich własnej rzeczywistości
        
        uplastycznianie sytuacji poprzez (chyba można powiedzieć, że przerysowane) przedstawienie wielkiej radości w niebie z tej okazji - oczywistej radości, która towarzyszy urodzeniu się dziecka - w tym przypadku tak szczególnego
        
        chociaż też
      - ukazanie symbolicznego wymiaru daty urodzenia Chrystusa (pod koniec roku i to wcale nie ma związku z pogańskimi bóstwami solarnymi)
    - - ciągłe odwołania to tego jak jest teraz
      - "jak to często słyszycie"
      - lekcja moralna na podstawie prostej historii
      - prosty segway do modlitwy do MB
    - - podkreślanie wspaniałości daru, chrztu
        
        w ogóle nazwanie go darem
        
        mówienie, że jest dany absolutnie każdemu
        
        ...że jest warty więcej każdy chrześcijanin niż król pogański
        
        to musiało budzić poczucie dumy
      - granie na emocjach
        
        podkreślanie wspaniałości daru, które zostaje natychmiast skontrastowane ze straszliwą możliwością utracenia go
  - - - kaznodzieja używa przykładów, które obrazują to, co chce przekazać wiernym
    - - oczywiście wciąż daleko tu do jakiejkolwiek fabularyzacji
      - bardzie przypominać to może uproszczony wywód teologiczny
        
        (twierdzenie i uzasadnienie na przykładzie z Biblii)
    - - także stara się jak najlepiej zobrazować swój przekaz - by trafił do "nieprofesjonalnych" słuchaczy
        
        używa metafory, w której stopniuje "skrzepnięcie" grzeszników
        
        odpowiednio kontrastuje to z duchowym ożywieniem, które powinno cechować chrześcijanina (tę również metaforyczną ideę kaznodzieja zasadził już na początku)
      - powtarza wykrzyknienia (rozkazy) - wstań, pójdź
        
        mają one zapewne "rozbudzić duszę" - wywołać chęć działania, które ma doprowadzić do zbawienia
    - - rozbija swoje wywody na mniejsze, łatwiejsze do przyswojenia segmenty, w których teza lub część metafory jest poparta przykładem (w kazaniu na dzień św. Michała historią biblijną; w kazaniu na Boże Narodzenie występuje rytm: punkt i objaśnienie) lub objaśnieniem - najlepiej takim, które w jakiś sposób bliskie będzie słuchaczom
        
        z tym ostatnim łączy się też kazanie o św. Bartłomieju z gnieźnieńskiego zbioru
        
        z tymi podziałami to scholastyka
      - co oczywiście zrozumiałe, ze względu na kontekst
      - myślenie o Bogu, świętych i przyszłym zbawieniu musiało wzbudzać gorące pragnienie działania (posłuszeństwa) wśród wiernych
    - - kompozycja: punkt i rozwinięcie (objaśnienie)
      - ma na celu wyłożenie wiernym, jaką postawę powinni przyjmować w życiu
        
        tym silniej oddziałuje przestroga, kiedy poparta jest przykładem - i to tak szlachetnym
      - kazanie przy okazji wyjaśnia, dlaczego właśnie w taki sposób miało miejsce przyjście Chrystusa na świat
        
        wszystko ma sens, wszystko się ze sobą łączy (pożądane działanie jest uzasadnione autorytetem Chrystusa i niezaprzeczalnym faktem, że urodził się właśnie ubogi i skromny, a jednocześnie temu właśnie zdarzeniu nadaje się szczególny sens - by je w ogóle wyjaśnić
        
        a także w ogóle przypomina/uświadamia o tym, co miało miejsce (ponownie: lore)
    - - ogółem do wszystkich, a propos gawędziarstwa: dzięki interesującej formie sprawia, że jakaś informacja bardziej zapada w pamięć - ponieważ jest rozbudowana, pogłębiona, dodane jest do niej znaczenie, więc zyskuje ona na wadze
- - - - Bogurodzica
        
        niezależnie od tego, jaką przyjmuje się datę powstania (XI/XII albo XIV wiek), utwór wydaje się zaskakująco doskonały na tle całej polskiej twórczości w średniowieczu
        
        autor jawi się jako najlepszy polski poeta przed Kochanowskim
        
        arcydzieło poezji religijnej
    - - brak ozdobności
      - niedoskonałość formy
      - trywialna treść
      - anachroniczne podejście do istoty poezji
        
        poezja - sztuka wieszowania
        
        cecha zasadnicza w funkcji dydaktycznej
  - - - przewaga tematyki świeckiej
        
        dzieła obce (starożytne i średniowieczne) zaspokajały potrzeby liturgii, szkoły i lektury klasztornej
        
        liczne odpisy w kodeksach
        
        utrwalanie zdarzeń i osób współczesnych
        
        wiersze o charakterze ściśle użytkowym
        
        kalendarze
        
        prognostyki
        
        traktaty naukowe
        
        gramatyczne
        
        medyczne
        
        moralne
- - - - uformowane później duchowieństwo polskie widziało w tym godny potępienia relikt pogaństwa
        
        brak znaczącej roli w procesie formowania się piśmiennictwa narodowego
      - pieśni obrzędowe
        
        żałobne
        
        związane z cyklem przyrodniczym
        
        wiosenne
        
        sobótkowe
        
        żniwne
        
        weselne
        
        pieśni dziewczęce
        
        biesiadne
      - poezja meliczna
        
        wykonywana przy akompaniamencie muzycznym/klaskaniu w dłonie (znaczenie magiczne)
        
        wyrazisty rytm
        
        niekoniecznie rymy
    - - pieśni okolicznościowe
        
        opiewające wydarzenia
        
        znaczące dla państwa
        
        lub poruszające zmysły współczesnych Polaków
      - Długosz
        
        "pieśni pochwalne" na powrót Kazimierza Odnowiciela
        
        zwycięstwo wojska polskiego pod Zawichostem (1205) nad księciem Włodzimierskim Romanem Mścisławowiczem
        
        zamordowanie żony Przemysła II, Ludgardy
      - Kronika polska Marcina Bielskiego
        
        po staroświecku: "A witajże, witaj, młody gospodynie"
        
        o rycerzu-rabusiu ściętym w 1482
      - Maciej Stryjkowski
        
        wersy pieśni dotyczących wojen krzyżackich i tureckich
  - - - łacina - język sprawny gramatycznie i zasobny leksykalnie
        
        długo zaspokajała wyłącznie potrzeby Kościoła i władców
        
        tematyka utworów była temu podporządkowana
      - piśmiennictwo
        
        najpierw pojawiło się prozą
        
        drugi żywot św. Wojciecha (1004) przez Brunona z Kwerfurtu
        i inne jego pisma z dworu Bolesława Chrobrego
        
        rocznik spisywany od ok. 970 w otoczeniu biskupa Jordana
        
        poezja #
        
        ok. 1090 - pierwszy utwór poetycki
        
        sekwencja (tekst poetycki na podłożu melodii śpiewów liturgicznych) o św. Wojciechu
        [Hac festa die tota gratuletur Polonia] "W tym uroczystym dniu cała Polska czyni radosne częki"
        
        epitafia
        
        szczątki najstarszego (1018) - ruiny katedry gnieźnieńskiej
        5 heksametrów o pochowanych tam 3 braciach eremitach międzyrzeckich
        
        rozbudowany wiersz epitafijny z sarkofagu Bolesława Chrobrego w katedrze poznańskiej
        
        odpis z XV wieku - niepewna data powstania oryginału
        
        14 leoninów - heksametrów rymowanych w średniówce i kaluzuli
        
        epigrafy
        
        wiersze ryte na budowlach i przedmiotach użytkowych
        
        XII wiek
        
        napisy na tympanonach kościołów wrocławskich: św. Michała i NPMarii na Piasku z XII wieku
        
        dystych wotywny na tablicy erekcyjnej kościoła w Strzelnie
        
        wierszowana informacja ze słupa drogowego na rynku w Koninie
        
        XIII wiek
        
        napisy na pieczęciach kapituły katedralnej krakowskiej i księcia Leszka Czarnego
        
        kroniki #
        
        Galla Anonima (1012-1016)
        
        świecka liryka oparta na nowych zasadach wersyfikacyjnych
        
        leoniny (antyczne metrum)
        
        wiersze rytmiczne oparte na akcencie wyrazowym, izosylabizmie i rymach
        
        15-zgłoskowce rymowane parami/trójkami kończące się zawsze słowem akcentowanym na 3. sylabie od końca
        
        tren (carmen lugubre) na śmierć Bolesława Chrobrego
        
        pieśni obozowe (cantilenae) o zdobyczach nad Bałtykiem i o chwale Bolesława Krzywoustego
        
        streszczenie (epilogus) opisujące zwycięskie starcie z Pomorzanami pod Nakłem
        
        8-zgłoskowiec rymowany parzyście o rytmie trocheicznym
        
        epilog do księgi I - opowieść o cudownych narodzinach Krzywoustego
        
        Wincentego Kadłubka (pocz. XIII w.)
        
        również wstawki wierszowane
        
        pieśń błagalna mnichów do św. Idziego
        
        panegiryk (uroczysty tekst pochwalny) ku czci arcybiskupa Piotra
        
        dialog postaci alegorycznych wyrażających żal po śmierci Kazimierza Sprawiedliwego (zm. 1194)
        
        Spór (altercatio) wiodą:
        Smutek, Wesołość, Swoboda, Roztropność, Sprawiedliwość, Stosowność
        sam Autor, usiłując pogodzić sprzeczności, jakich doświadcza człowiek w świecie doczesnym
        
        6-wersowe strofy, w których dwie pary wierszy 8-zgłoskowych przeplecione są wierszami 7-zgłoskowymi, co daje układ rymów aabccb
        
        strofa hymnów kościelnych rozsławiona później sekwencją [Stabat Mater]
      - chanson de geste ("pieśń o czynach) - Zachód Europy
        
        Carmen Mauri (Pieśń Maura)
        XII w.
        
        odtwarzany tylko na podstawie przekazów, które z niego korzystały
        
        niedoskonały heksametr bez rymów
        
        tragiczne losy wojewody Piotra Włostowica oślepionego, pozbawionego języka i zesłanego na wygnanie wskutek intryg Agnieszki, żony księcia Władysława II
        
        obszerny utwór epicki, poemat
- - - - dominacja kościoła
        
        rzymski i łaciński
        
        duchowieństwo posiadało prawie wyłącznie wyższy stopień wykształcenia + umiejętność pisania
        
        piśmiennictwo przeznaczone było do dla celów duchownych
        
        przesiąknięte treścią kościelną i religijną
  - - - byłyby dokumentacją mowy polskiej
        
        mowa wtedy bardzo podobna, a dla cudzoziemców nierozróżnialna od czeskiej #
    - - religijne, przede wszystkim liturgiczne (nazwy, pojęcia, formuły kościelne, pierwsze modlitwy i pieśni, Pismo święte: psałterz i biblia)
        
        ok. 77% samej tylko terminologii religijno-kościelnej przejęliśmy z Czech lub za ich pośrednictwem
        
        bierzmowanie, biskup, chrzest, jałmużna, kapłan kierlesz (= kyrie eleison), mnich, msza, nieszpór, opat, proboszcz, żołtarz
        
        część słownictwa przeszła już przedtem przez ogniwo niemieckie (adwent, klasztor, przeor)
        
        z czasem słownictwo czeskie i niemieckie (XIII/XIV w.) zaznaczyło się też w innych dziedzinach życia
  - - - wiersze historyczne (opiewające różne wypadki dziejowe, polityczne, kościelne, społeczne), epiczne, liryczne, satyryczne, moralizujące, dydaktyczne, listy miłosne, pieśni i różne pomniejsze (epigramaty)
  - - - znaczenie językowe, historycznokulturalne, a nieraz i folklorystyczne (wierzenia ludowe, praktyki obrzędowe; terminy mitologiczne, obrzędowe)
    - - bulla papieska potwierdzająca uposażenie arcybiskupstwa gnieźnieńskiego
      - najdawniejszy pomnik języka polskiego
        
        falsyfikat oparty na autentycznym dokumencie (1139-46) - prawdopodobnie spisana z relacji dostarczonych przez różne osoby
        
        mimo to ma pierwszorzędne znaczenie dla historii języka polskiego jako pierwszy duży staropolski zabytek językowy
      - ogólne wyobrażenie tego, jak wyglądała polszczyzna na początku XII w., za Bolesława Krzywoustego
      - liczne imiona osobowe, nazwy miejscowości, rzek, danin, powinności (onomastyka - materiał jednostronny)
        
        brak zasadniczych różnic z językiem współczesnym!
    - - osoby, które przebywały na dworze; służba (koniuchy, psiarczyki); naczynia, potrawy, ubiór, broń
    - - najstarsze zapisane polskie zdanie:
        
        "day ut ia pobrussa a ti poziwai"
        
        "daj ać ja pobruszę a ty poczywaj"
        
        "daj, niech na pomielę, a ty odpoczywaj"
        
        różne interpretacje przy transkrypcji
      - Czech Boguchwał do żony
    - - niekonsekwencja ortograficzna - język ludu nie miał systemu zapisu
        
        niedostatek graficzny - hamowanie rozwoju literatury polskiej
        
        Kościół zwalczał początkowo twórczość w języku ojczystym, by nie szerzyły się dawne pogańskie tradycje, ale potrzeby mas nakazały ustępstwa praktyczne
  - - - zachowały się w odpisach prawie wyłącznie dopiero z XV wieku
    - - łacińskie
        
        Warneńczyka
        
        Zygmunta
      - polskie
        
        tzw. Modlitewnik Nawojki (dawniej Modlitewnik Jadwigi)
        
        pergaminowa książeczka z końca XV w. wydana w Poznaniu w 1823 przez Jana Mottego (1839; 56; 75: S. Motty)
        
        zbiór modlitw i pieśni (m.in. maryjnych)
        
        luźna kompilacja z różnych wzorów łacińskich, niemieckich i czeskich
        
        nieznane pochodzenie (Nawojka, czyli Natalia - jej imię występuje kilkakrotnie na kartach)
        
        znaczenie dla historii polskiego stylu
        
        tendencja do stosowania środków artystycznych
        
        epitety, antyteza paralelizm
        
        dążenie do oddania wyższego nastroju
        
        miejscami polot psalmodyczny
        
        prostota wyrazu
        
        zręczność i sprawność stylistyczna kompilatora
      - Modlitewnik siostry Konstancji z 1527
        
        dla zakonnicy
        
        modlitwy, medytacje, przestrogi i wskazówki życiowe
        
        odpis wcześniejszego oryginału
        
        kompilacji opartej na wzorach polskich i łacińskich
        
        obszerniejszy od Modlitewnika Nawojki
      - tzw. Modlitewnik krakowski
        
        dla kobiet
      - dwa Modlitewniki Ptaszyckiego (1530-40; przed 1550)
        
        odpisy od wzorów starszych o wartości językowej i stylistycznej
      - Szczyt duszny, czyli Książka do nabożeństwa króla Zygmunta I
      - schematycznie ujęty materiał, obce wzory przekładane/przerabiane z niewolniczym naśladownictwem
  - - - łacińskie
        
        rzadko wygłaszane (nieraz przez cudzoziemców)
        
        wobec duchowieństwa i dygnitarzy
        
        koronacja Wacława czeskiego w Gnieźnie w 1300)
        
        brak wpływu na ogół ludności
    - - (brak odpowiednio wykształconego duchowieństwa)
      - pierwsze próby - franciszkanie, w mniejszym stopniu dominikanie
      - 1352 wymienia się w Krakowie kaznodzieję polskiego (praedicator Polonorum)
        
        :arrow_right: mówił po polsku i dla Polaków
        
        przed bitwą pod Grunwaldem kazanie przed wojskiem miał wygłosić biskup płocki, Jakub Kurdwanowski
        
        jakaś wspominka u Długosza
    - - glosy w tekście łacińskim
      - modlitwy po polsku
        
        Kazania gnieźnieńskie
    - - XIII wiek, anonimowy
        
        stare, rzadkie, a jeszcze żywotne formy
        
        imperfectum i aoryst
        
        starodawny język różny od psałterzowego
        
        ze względu na charakter języka trzeba wykluczyć aktywny wpływ wzorów czeskich
        
        jedynie kilka epizodycznych form językowych
        
        znaczenie językowe i literackie i kulturalne
        
        powtarzanie się słów i zwrotów
        
        niewybredność kaznodziei
        
        //treść nauki tym silniej zapada w pamięć!
        
        rymy
        
        (w średniowiecznej Francji całe kazania i legendy rymami wygłaszano)
        
        układ rytmiczny zdań
        
        scholastyczne podziały i schematy liczbowe
        
        komentarz biblijny w wykładzie
        
        tekst opracowany z artyzmem, a nie notatka dla kaznodziei
        
        starodawna ortografia # #
        
        ch na oznaczenie c, cz, ć
        
        przypomina to sposób pisania z bulli gnieźnieńskiej
        
        nieoznaczanie miękkości spółgłosek (neba = nieba)
        
        d, dz, dź = d
        
        rz => r (ve sbore = we zborze)
        
        oznaczanie samogłosek nosowych przez Φ / φ
      - najstarszy zabytek polskiej prozy średniowiecznej (czasy Łokietka)
        
        z wyjątkiem Bogurodzicy
      - odkryte w 1890 przez prof. Aleksandra Brücknera w Cesarskiej Bibliotece w Petersburgu w oprawie łacińskiego tekstu teologicznego z XV wieku (18 pergaminowych pasków do wzmocnienia oprawy)
      - pismo
        
        minuskuła gotycka XV wieku
        
        zbite
        
        konsekwentnie stosowane skróty
        
        bez wielkich liter
        
        bez ozdób i inicjałów
        
        przeznaczone nie dla osób wysoko postawionych, ale dla kaznodziei i do użytku praktycznego
      - na św. Katarzynę (jedyne całe)
        na św. Michała, na św. Mikołaja, na Boże Narodzenie, na Trzech Króli, na Matkę Boską Gromniczną
      - prawdopodobnie oryginał
    - - zachowane w rękopisie z końca XIV w.
        
        w zbiorach Biblioteki Kapitulnej w Gnieźnie
      - część obszerniejszego kodeksu ze zbiorem kazań w języku łacińskim i polskim (103/10)
        
        łacińskie mają liczne glosy polskie
        
        były wygłaszane po polsku
        
        polskie znajdują się na początku i końcu
        
        4 na Boże Narodzenie (1,2,7,8), o św. Janie Chrzcicielu (3), o św. Marii Magdalenie(4), o św. Wawrzyńcu (5), o św. Bartłomieju (6), dwa o św. Janie Ewangeliście (9,10)
        
        zależności genetyczne niektórych kazań polskich z łacińskimi, związki źródłowe ze Złotą legendą i Historia scholastica Petrusa Comestora
      - pismo
        
        pisane jedną ręką
        
        duże pismo gotyckie
        
        wyraźne i czytelne, bez inicjałów
        
        tylko na początku kazania 2 litera P jest pociągnięta cynobrem
        
        pomyłki, opuszczenia, przekreślenia
        
        mało staranna kopia oryginału?
        
        bezpośrednia robota pisarska wielkopolskiego księdza!
        
        poprawki, dopiski między wierszami, glosy
        
        grafika
        
        nosówki jako Φ/φ
        
        wyjątkowo jako zwykłe a (yma = imię)
        
        …albo przez zestawienie z n (pincz)
        
        i oraz y mieszane ze sobą
        
        nieraz występuje zdwojenie ii/iy
        
        zmiękczenia niezaznaczane
        
        chc jako ch (chalo = chciało)
        
        c i cz jako ch
        
        ć jako k lub ch
        
        d jako dz (Judzasz)
        
        pisownia fonetyczna
        
        bok, bapcze, dzif, obyczagof
        
        g' jako dz (ubodzi = ubogi)
        
        (szczególne osobliwości)
        
        ogzen = ogień
        
        dialekt // chaotyczność nieuporządkowanej pisowni
        
        skróty i ideogramy
        
        xc, xpc, xpa, xpovi = Kryst, Krysta, Krystowi
      - krótsze to jakby szkic
        
        dłuższe są bardzo rozwinięte i szczegółowe
        
        schematy scholastyczne
        
        temat, treść kazania, podział zawartości na punkty i zakończenie
        
        elementy legendowe, apokryficzne, etnograficzne i obyczajowe
      - język
        
        prosty, pospolity, daleki od psałterzy
        
        nadużywanie formuł i ozdób
        
        indywidualny styl autora
        
        częste użycie -ci i ć (iż ci, ten ci, byłoć)
        
        nadużywanie plusquamperfectum
        
        nadużywanie zaimków osobowych (syn Boży jest ci on nam był dan) i wskazujących
        
        pleonastyczne używanie więc (a gdyż ci więc)
        
        i takież, i teże zamiast i
        
        nagminne stosowanie a przez to / nagminne i niepotrzebne iże/iżeć
        
        zdrobnienia i wyrazy już przestarzałe
        
        pobudzenie uczuciowości i wyobraźni wiernych
        
        nużąca rozwklekłość
        
        kontrast z Legenda aurea Jakuba de Voragine, z której autor korzystał
    - - połowa XV w.
      - Biblioteka Kapitularna w Pradze
      - uczony traktat osnuty na tle ewangelii św. Mateusza o rozmaitych rodzajach błogosławieństwa i różnych sposobów pojmowania go przez ludzi
      - uczoność i siła wyrazu; dobre opanowanie tematu; argumentacja spokojna, rzeczowa, dobitna; gładki tok wymowy; interesujące słownictwo
        
        styl spokojny, jasny, poważny, pozbawiony ozdób
        
        wolne od alegoryzmu porównania
        
        schematy liczbowe
    - - XV/XVI wiek
      - Biblioteka augustianów w Krakowie
      - glosy w kazaniach łacińskich
      - I: alegoryczno-moralne
      - II: wykłada treść ewangelii o przybyciu Chrystusa do Karnafaum
      - prosty, swobodny język
      - struktura nie opiera się na podziałach trójkowych
    - - połowa XV w.
      - odnalezione przez Brücknera w Cesarskiej Bibliotece Publicznej w Petersburgu (omówione w 1893)
      - postylle niedzielne (objaśnienia lekcji ewangelicznych) zawierające uwagi, napomnienia, przestrogi
        
        potępienie przesadnego kultu świętych, zabobonów, rozwiązłość obyczajów, pijaństwo
        
        śmiała krytyka księży - powiązania ideowe z artykułami husyckimi
        
        ostrożny kaznodzieja, nie wspomina Husa
        
        materiał do poznania ówczesnych wierzeń ludowych
      - spisane po łacinie
        
        glosy między wierszami w wśród tekstu
        
        wygłaszane po polsku
      - autor kształcił się zapewne w Pradze
        
        przyniósł stamtąd znajomość czeskiego i spraw czeskich (husyckie elementy kazania) #
        
        ruch przez przyjaźń polsko-czeską dotarł do Polski i znalazł zwolenników wśród szlachty, mieszczaństwa, chłopów i ubogich księży
      - znaczenie historycznopolityczne, językowe i kulturalne
        
        pełne teksty polskie (dekalog rymowany, Salve Regina, Pacierz, Zdrowaś i Wierzę
        
        glosy polskie (interesujące słownictwo)
        
        obok wyrazów rodzimych zapożyczenia z czeskiego i niemieckiego
  - - - sam się nie zachował, ale istnieją późniejsze przekłady wskazujące na dawne wzory
    - - XIV wiek
      - pierwsza (dochowana) księga polska
      - klasztor opactwa kanoników luterańskich w St. Florian koło Linzu w Austrii Górnej; odkryty w 1827
        
        nabyty przez rząd RP w 1931 do zbiorów BN w Warszawie
        
        pierwszy raz wydany w Wiedniu w 1834 jako Psałterz królowej Małogrzaty (tylko polski tekst)
      - spisany po polsku, niemiecku i łacinie
        
        (werset po wersecie: łacina, polski, niemiecki)
        
        język
        
        pod względem językowym p.f. wypada zaliczać do zabytków małopolskich
        
        brak bezpośrednich danych co do tego, gdzie powstał, ale najłatwiej pracę podjąć i dokończyć byłoby w Krakowie
        
        (wg Taszyckiego; tak naprawdę jest południowopolski - nie północno- ani wielkopolski)
        
        na ogół jednolita i konsekwentna pisowania
        
        góruje pod tym względem nad zabytkami z XV i początku XVI wieku - zamęt w ortografii
        
        regularne zaznaczanie nosówek przez ϕ
        
        brak zmiękczania wargowych, niekiedy syczących (pacz = piać)
        
        z jako jedyny znak zmiękczenia przy r, i zębowych (rz, dz, cz, sz); (dz = dź/dz) (sz = sz, ż, ś, ź)
        
        w pierwszej części cz = cz, c, ć, k
        
        y i i są wymienne
        
        mię, cię, się: w połączeniu ze słowem przechodnim/ zwrotnym - me, cze, se; z przyimkami: mϕ, czϕ, sϕ
        
        w II części częstsze niż w I używanie podwójnych liter (chleeb, wesolee)
        
        tekst jest niesamodzielną przeróbką tekstu łacińskiego i czeskiego
        
        dokładne przekładanie błędnie rozumianych zdań
        
        silny wpływ składni łacińskiej
        
        w I części wpływy czeskie słabsze
        
        czechizmy w słownictwie, frazeologii, składni, ortografii
        
        praca nad polskim psałterzem na podstawie tekstu czeskiego została rozpoczęta może w okresie panowania Czechów w Polsce
        
        podobieństwa z psałterzami staroczeskimi z XIV w.: wittenberskim i klementyńskim
      - dużo inicjałów i miniatur
        
        przeznaczony dla osoby z rodziny panującej lub pozostającej z nią w związkach dynastycznych
        
        herb Anjou :green_heart: i powtarzająca się plecionka z dwóch gotyckich minuskułowych liter m
        
        dla kobiety z rodu Andegawenów
        
        niezależnie od wyjaśnienia dla mm - p. może być nazywany Psałterzem Jadwigi
        
        różne teorie odszyfrowania: (Małgorzata, Maria, motto Andegawenów: "Montjoie, Sainte Marie" (obok dewizy - memento mori :green_heart:)
        
        Mons Mariae - monogram kalsztoru kanoników regularnych sprowadzonych później, w 1405 r., z Kłodzka do Krakowa - którego Jadwiga Andegaweńska była protektorką
        
        tylko część powstała( za życia królowej
        
        hipoteza Ludwika Bernackiego
        
        podważona, ponieważ klasztor-ofiarodawca nie ośmieliłby się umieszczać swojego monogramu na jednym poziomie z herbem monarszym - Helena Polaczkówka
        
        1 more item...
        
        monogram znajduje się też na Wawelu - może to znak indywidualny królowej, dewiza życiowa :green_heart:
        
        Marta - czynna, Maria - kontemplująca
        
        pierwsze słowa psalmu 50: Misere mei
        
        psalm rozpowszechniony jako modlitwa o zmiłowanie
        
        mente manuque - umysłem i dłonią, malo mori quam maculari - lepiej umerzeć niż zostać splamionym, memento mori
        
        monogram znajduje się też na ofiarowanym Jadwidze scyphusie :green_heart:
      - niewykończony #
        
        3 kaligrafów-kopistów
        
        I: prologi i psalmy 1-101 (do 18 wersu) (najwięcej)
        
        ostatnie lata XIV wieku
        
        II: od 101 (19 w.) do 106 (w. 2)
        
        początek XV w.
        
        mniej staranne
        
        III: do końca
        
        opierali się na dawniejszym przekładzie
        
        jeden z wzorów był glosowany
        
        glosowany przekład psalmu 50 w tzw. Karcie Świdzińskiego/medyckiej
        
        hipoteza Bruckera o Psałterzu św. Kingi i późniejszym przekładzie/ redakcji
        
        zabytek języka polskiego z początku XIV w. zmodernizowany pod względem języka i pisowni przez późniejszych kopistów
    - - silniejsze wpływy czeskie od floriańskiego
      - Biblioteka Czartoryskich w Puławach
      - kopia z połowy XV/początku XVI w.
        
        czas i miejsce powstania nieustalone, żapiski na kartach z XVI w.; najstarszy pochodzi z 1533 i mówi, że właścicielem był wówczas Joannes Comorowski
        
        przeważa opinia, że powstał w środkowej Małopolsce, ale też, że w sieradzkiem
      - pismo
        
        duże, wyraźne, gotyckie
        
        zdobny w miniatury i barwne inicjały (znacznie skromniejszy od p.f.
        
        konsekwentne pisanie ą i ę
        
        kopia pochodzi raczej z początku XVI w niż z II poł XV
        
        oznaczanie miękkości spółgłosek
        
        modernizacja ortografii starszego tekstu i wprowadzenie nowości
        
        odpis wyprzedza zabytki XV wieku, a antycypuje druki
      - psalmy poprzedzone krótkimi "argumentami" - tytuły i objaśnianie alegorycznej części
        
        niespotykane w p.f.
        
        redakcja i "argumenty" przemawiają za tym, że przeznaczony był dla osoby świeckiej - zdaje się, że kobiety
      - na jakim tekście/przekładach się opierał?
        
        a. to samo tłumaczenie co p.f., ale inny egzemplarz, sporządzony na końcu XIV/ początku XV w.
        
        b. (po porównaniu z psałterzami czeskimi, głównie klementyńskim i wittenberskim) zupełnie różne źródła z p.f.
        
        podstawa puławskiego jest bliższa czeskim wzorcom niż teksty, na których opierał się p.f.
        
        liczne słowa czeskie zastąpione przez polskie, a stosunek puławskiego do tekstów czeskich jest ciągle żywy
        
        możliwe jest również, że inne teksty łacińskie służyły za podstawę dla p.f. i p.p.
        
        najprawdopodobniej oba poszły z nieznanego tekstu polskiego, który w związku z pracą nad p.p. był poprawiany wg nieznanego czeskiego
        
        otrzymały później różne przeróbki redakcyjne, zmiany językowe i ortograficzne
        
        możliwe, że istniały u nas inne próby przekładowe
        
        (pojedyncze psalmy w rękopisach, modlitewnikach i wczesnych drukach)
      - język
        
        mieszanina wyrazów i form archaicznych w momencie spisywania ze słowami, które ustaliły się w XV, a nawet XVI w.
        
        jako przekład tekstu dewocyjnego ma znaczenie nie tyle literackie, co językowe
      - edycja drukowana przez Hieronima Wietora z 1532 (Psałterz albo kościelne śpiewanie króla Dawida nowo pilnie przełożone z łacińskiego języka w polski według szczerego tesktu)
        
        podobieństwa wobec niektórych psalmów Modlitw Wacława z XV w. #
        
        najlepszy tekst psałterzowy
  - - - zrozumiały język
    - - Długosz zaświadcza, że królowa Jadwiga posiadała PŚ przełożone na polski (znaczenie jedynie teoretyczne, ponieważ nic się nie dochowało)
        
        kwestionowanie, jakoby miał to być rękopis czeski (brak poparcia)
        
        zachowały się fragmenty starych rękopisów średniowiecznych, które mogły pozostawać w jakimś związku z księgozbiorem Jadwigi
    - - a.k.a Biblia królowej Zofii
        
        ostatniej żony Jagiełły
        
        przekład przez jej kapelana - ks. Andrzeja z Jaszowic
        
        nie jest to zupełnie pewne
        
        łączą ją też z Jadwigą (bez uzasadnienia, chociaż jest prawdopodobne, że międy b.sz. i przekładem dla niej istnieje jakiś związek)
      - powyrywane karty (także z drugiego tomu) znajdowano w oprawach ksiąg - najwięcej na śląsku
      - zreformowane gimnazjum kalwińskie w Szarosz Patak na Węgrzech
      - prekład/przeróbka biblii staroczeskich z uwzględnieniem Wulgaty
        
        przekład często dosłowny - jak transkrypcja tekstu czeskiego na polski (czechizmy, błędy w tekście)
        
        nie można mówić o jej literackim znaczeniu, bo to mechaniczne spolszczenie czeskiego tekstu
        
        większa swoboda i samodzielność w partiach końcowych
  - - - kopia z połowy XV w.
        
        język jest starszy i nawiązuje do epoki Psałterza floriańskiego
        
        razem z ortografią wiążą się z wiekiem XIV lub początkiem XV.
        
        znaczenie językowe - starodawność i zachowane archaizmy (znaczenie literackie - pierwiastki legendowo-powieściowe)
      - 2 pasy pergaminu tworzące jedną kartę wyjętą z oprawy jakiegoś kodeksu średniowiecznego
      - Biblioteka Ossolińskich we Wrocławiu
      - fragment większej całości
        
        może ma związek z wspominanymi przez Długosza żywotami świętych Jadwigi
        
        może to odpis starszego pasjonału dla żony Jagiełły, Zońki, lub innej wysoko postawionej osoby
      - duże, gotyckie pismo przypomina to z Biblii szaroszpatackiej #
      - parafrastyczny przekład Złotej legendy de Voragine