Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
BEŞERİ SİSTEMLER - Coggle Diagram
BEŞERİ SİSTEMLER
YERLEŞMEYİ SINIRLANDIRAN FAKTÖRLER
YÜKSELTİ:Yerden yükseldikçe sıcaklık değerleri düşer. Buna bağlı olarak yerleşme alanları seyrekleşir ve belli bir yükseltiden sonra tamamen sona erer. Yükselti değerlerine bağlı olarak yerleşmelerin sona erdiği yerlere yerleşmenin yükselti sınırı veya yerleşme üst sınırı denirYerleşmenin yükselti sınırı, Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe deniz seviyesine doğru alçalır. Ekvatoral bölgede 1.000 – 4.000 metreler arası yerleşmeye daha uygun iken orta kuşak ve kutuplara yakın bölgelerde daha çok deniz seviyesine yakın alanlar yerleşim alanı olarak tercih edilmektedir.
ÇÖLLER:Sıcak ve kurak bölgeler, aşırı sıcaklık ve verimsiz toprak özelliklerinden dolayı yerleşim alanı olarak fazla tercih edilmez. Doğal şartlara bağlı olarak 350 mm’nin altında yağış alan yerlerde tarla tarımı sona erer. Çöl alanlarında vahalar dışında sürekli yerleşim alanları kurmak zordur.Ancak teknolojik gelişmelerle birlikte günümüzde, sulama olanaklarının artırılmasıyla kuraklığın yerleşme üzerindeki olumsuz etkisi azalmaktadır. Dönenceler çevresinde bulunan Büyük Sahra, Kalahari, Namib gibi sıcak çöller ile Asya kıtasının iç kesimlerinde yer alan Gobi, Taklamakan, Karakum gibi çöllerde su azlığı nedeniyle yerleşmelere çok az rastlanır.
YER ŞEKİLLERİ:Arazinin yüksek ve engebeli olması, tarım alanlarını ve ulaşım olanaklarını sınırlandırdığından yerleşim alanlarını da önemli ölçüde sınırlandırmıştır. Bu yüzden yeryüzündeki yerleşmeler daha çok alçak düzlükler, ovalar ve deniz kıyıları gibi yer şekillerinin sade olduğu alanlarda kurulmuştur. Örneğin Himalayalar, dağlık ve engebeli yapısıyla yeryüzünde yerleşmelerin en seyrek olduğu yerlerdendir.
KUTUPLAR: Kutup noktaları ve çevresindeki bölgeler sıcaklık değerlerinin yıl boyunca 0°C’un altında olduğu, bitki örtüsünün bulunmadığı, işlenecek tarım topraklarının olmadığı ve deniz seviyesine kadar inmiş buzul alanlarının yaygın olduğu bölgelerdir. Tüm bu koşullar yerleşme için uygun değildir.
BATAKLIKLAR VE GÜR ORMANLAR: Sıcaklık ve yağışların fazla olduğu iklim bölgelerinde ortaya çıkan gür ormanlar ve bataklık alanları tarım ve ulaşım açısından elverişsizdir. Bu nedenle bu tür alanlar yerleşmeye uygun değildir. Ekvatoral bölgedeki Amazon ve Kongo Havzaları, gür ormanlar ve bataklık alanlarından dolayı yerleşmelerin seyrek olduğu alanlardır. Bu tür Ekvatoral bölgelerde yerleşim alanları olarak daha çok yüksek yerler tercih edilmektedir.
DENİZLER VE OKYANUSLAR:Dünya yüzeyinin % 71 ‘ini okyanus ve denizler kaplamaktadır. Bu nedenle yerleşmeler, geriye kalan % 29’luk bölümde yani kara alanlarında toplanmıştır. Denizler ve okyanuslar yerleşme alanını sınırlayan en önemli faktördür.
İLK YERLEŞMELER VE YERLEŞMELERİN FARKILAŞMASI
Ticaret Şehirleri:İhtiyaç fazlası ürünlerin tüccarlar aracılığı ile başka bölgelere ulaştırılmasıyla ticaretin yoğun olarak yapıldığı ticaret şehirleri ortaya çıkmıştır.
Liman Şehirleri:Ticari faaliyetlerin gelişmesi ile zenginleşen tüccarların yeni bölgelere ulaşma isteklerinin sonucu olarak ulaşım yolları önem kazanmıştır. Bu durum deniz kıyılarında yerleşme ve limanların kurulmasına neden olmuştur. Böylece liman şehirleri ortaya çıkmıştır.
İdari Şehirler :Zamanla güçlenen yöneticiler ,etki alanlarını genişletip başka topraklara da hükmetmeye başlayınca krallıklar oluşmuştur. Bu krallıkların yönetim merkezleri idari şehirlerin ortaya çıkmasına neden olmuştur.
Dini Şehirler:Dinsel açıdan kutsal sayılan yerler ve bu yerlerde bulunan mabetler geçmişten bu yana ilgi görmüştür. Böylece Dini özelliklerin etkisiyle büyüyüp gelişen Dini şehirler ortaya çıkmıştır.
Maden Şehirleri :İnsanların bilgi birikimi arttıkça ihtiyaç duydukları maddeler çoğalmış ve zamanla çeşitli madenler kullanılmaya başlanmıştır. Böylece bakır,kalay ,kömür,petrol gibi madenlerin çıkarıldığı alanlarda maden şehirleri oluşmuştur.
Teknoloji Kenti(Teknokent): Bilgi ve iletişim çağı olarak tanımlanan günümüzde bilim , teknoloji ve iletişim gibi alanlarda çok büyük gelişmeler yaşanmaktadır. Son dönemlerde yalnızca bilimsel ve teknolojik çalışmalar için özel olarak kurulan şehirler vardır. Bu tür şehirlere teknoloji kenti veya teknokent denilmektedir.
Sanayi Şehirleri: Maden şehirleri içinde özellikle demir ve taş kömürü gibi sanayi faaliyetleri için önemli olan yer altı kaynaklarının çıkarıldığı şehirler ,çeşitli sanayi tesislerinin kurulması ile sanayi şehirlerine dönüşmüştür.
Turizm Şehirleri:Yıl boyunca çalışan insanlar ; dinlenmek , eğlenmek için veya merak ve keşfetme duygusu ile yaşadıkları yerlern dışında farklı yerlere gitme ihtiyacı hissetmektedir.İnsanların bu ve benzeri ihtiyaçlarını karşılayan şehirler zamanla büyük bir hızla gelişmiştir. Bunun sonucunda turistik faaliyetlerin ön plana çıktığı turizm şehirleri ortaya çıkmıştır.
YERLEŞME:İnsanların meskenleri ile birlikte yaşadığı ve yararlandığı alanların bütününe denir.
İLK KÖY YERLEŞMELERİ
Çayönü
İLK ŞEHİR YERLEŞMELERİ
Çatalhöyük
Göbeklitepe
ŞEYMA ŞIK 9-C 407
