Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

บทที่ 5 การพยาบาลผู้ใหญ่และผู้สูงอายุที่มีการเจ็บป่วยทางจิตเวช…

- - - - โรคของการใช้สารเสพติด(substance use disorder)
      - ภาวะเมาสาร (substance intoxication)
      - ภาวะถอนสาร (substance withdrawal)
      - โรคทางจิตเวชที่เกิดจากการใช้ติดสารเสพติด(substance induced mental disorder)
  - - - มีการใช้สารเสพติดนั้น ๆอย่างต่อเนื่อง ซึ่งทำให้ไม่สามารถทำงานต่าง ๆ ได้เต็มที่ เช่น หน้าที่
        
        การงาน การเรียน หรืองานบ้าน
        
        มีการใช้สารเสพติดนั้น ๆอย่างต่อเนื่อง ในสถานการณ์ต่าง ๆ ที่จะเป็นอันตรายต่อสุขภาพได้
        
        เช่น ขับรถขณะมึนเมา
        
        ก่อให้เกิดปัญหาทางกฎหมายจากการใช้สารสารเสพติดนั้น ๆ เช่น ถูกจับกุม
        
        มีการใช้สารเสพติดนั้น ๆอย่างต่อเนื่อง แม้ว่าสารเสพติดนั้น ๆจะก่อให้เกิดปัญหาต่าง ๆ ใน
        
        ด้านสังคม หรือความสัมพันธ์ระหว่างบุคคล เช่น การทะเลาะเบาะแวงระหว่างสามีภรรยาที่เกิดจากผลของการใช้สาร
        
        เสพติดนั้น ๆ
    - - การดื้อยา (tolerance) โดยมีลักษณะต่อไปนี้อย่างใดอย่างหนึ่ง
        
        มีการเพิ่มปริมาณการใช้สารเสพติดนั้น ๆเพื่อให้ได้ผลหรืออาการที่ต้องการ
        
        ผลที่มาจากสารเสพติดนั้น ๆลดลงไปอย่างมาก แม้จะมีการเสพสารเสพติดนั้น ๆอย่าง
        
        ต่อเนื่องในปริมาณที่เท่าเดิม
      - อาการขาดยา (withdrawal) โดยมีลักษณะต่อไปนี้อย่างใดอย่างหนึ่ง
        
        เกิดกลุ่มอาการขาดยาซึ่งมีลักษณะเฉพาะตามแต่ละชนิดของสารเสพติดนั้น ๆ
        
        มีการใช้สารสารเสพติดเพื่อหลีกเลี่ยงหรือบรรเทาอาการขาดสารเสพติดชนิดนั้น ๆ
      - มักใช้สารเสพติดชนิดนั้น ๆ ในจำนวนที่เพิ่มมากขึ้นหรือติดต่อกันนานมากกว่าที่คิดไว้
        
        ตั้งใจอยู่เสมอที่จะหยุดหรือลดปริมาณการใช้สารเสพติดนั้น ๆแต่ไม่สำเร็จ
        
        เวลาในแต่ละวันหมดไปกับกิจกรรมต่าง ๆ เพื่อที่จะให้ได้สารเสพติดนั้น ๆมา เพื่อการเสพสาร
        
        เสพติดหรือเพื่อฟื้นจากผลของสารเสพติดนั้น ๆ
        
        การใช้สารเสพติดนั้น ๆมีผลทำให้กิจกรรมสำคัญๆ ในด้านสังคม อาชีพ และกิจกรรมส่วนตัว
        
        เสื่อมลง
        
        มีการใช้สารเสพติดนั้น ๆต่อไปเรื่อย ๆ แม้จะทราบว่าสารเสพติดนั้น ๆก่อให้เกิดปัญหาทาง
        
        กายและจิตใจอยู่เป็นประจำก็ตาม
    - - กลุ่มที่ 2 กลุ่มนาร์โคติก (narcotic) เป็นสารที่ออกฤทธิ์ผ่าน opioid receptor จึงมักมีฤทธิ์ทำให้ หายปวด (analgesic) และมีฤทธิ์กดระบบประสาทส่วนกลาง (central nervous system suppression) และกด ศูนย์การหายใจ (respiratory suppression) ทำให้ง่วงนอนและหลับ สารเสพติดในกลุ่มนี้ ได้แก่ สารฝิ่น (opium), มอร์ฟีน (morphine), เฮโรอีน (heroin)
      - กลุ่มที่ 5 กลุ่มสารอื่น ๆ ที่มีฤทธิ์แตกต่างจาก 4 กลุ่มแรก สารเสพติดในกลุ่มนี้ ได้แก่ กัญชา (cannabis), สารระเหย (inhalant) เช่น กาว ทินเนอร์, ใบกระท่อม (mitragyna), khat
      - กลุ่มที่ 1 สารกระตุ้นระบบประสาทส่วนกลาง (central nervous system stimulants)ส่งผลจึงเกิดอาการตื่นตัว (arousal) ขยันขันแข็ง (hyperactivity)อารมณ์ดี (elevated mood) พึงพอใจ (peasant) เคลิ้มสุข (euphoria) ความต้องการในการนอน จึงน้อยลง (decreased need of sleep) แต่หากมีการเสพสารเสพติดประเภทนี้ไปในปริมาณมาก ผู้ที่เสพจะมีอาการ ก้าวร้าว (aggression) มีพฤติกรรมรุนแรง (violence) หวาดระแวง (hypervigilance) ประสาทหลอน
        -สารกระตุ้นระบบประสาทส่วนกลางชนิดรุนแรง ได้แก่ โคเคน (cocaine), แอมเฟตามีน (amphetamine), เมทแอมเฟตามีน (met-amphetamine)
      - กลุ่มที่ 4 กลุ่มหลอนประสาท (psychedelic drugs/Hallucinogen) เป็นสารที่ออกฤทธิ์ต่อ serotonin และ glutamate receptor ทำให้ประสาทรับรู้บิดเบือน (perceptual disturbance) ประสาทหลอน หลงผิด และสับสน สารเสพติดในกลุ่มนี้ ได้แก่ สาร lysergic acid diethylamide (LSD), ketamine, phencyclidine (PCP), ยาอี (ecstasy), mescalin, เห็ดขี้เมา (mushrooms/psilocybin)
      - กลุ่มที่3 กลุ่มกดระบบประสาทส่วนกลาง (Central nervous system depressants) เป็นสารที่ ออกฤทธิ์โดยตรงต่อ limbic system ผ่าน GABA receptor โดยสารในกลุ่มนี้ส่วนใหญ่จะออกฤทธิ์ผ่าน GABA receptor เป็นหลัก ซึ่งเมื่อ GABA receptor ถูกกระตุ้น ก็จะสั่งผลให้ chloride channel ที่เยื่อหุ้มเซลล์ประสาท
        สารเสพติดในกลุ่มนี้ ได้แก่ ยากลุ่ม barbiturates, ยากลุ่ม benzodiazepines, สุรา (alcohol)
- - - - มีแรงจูงใจในการอยากลอง พบว่า ผู้ใช้สารเสพติดมักเริ่มตันใช้ตั้งแต่อายุยังน้อย โดยมี แรงจูงใจคืออยากลองเพราะเห็นคนอื่นใช้และบอกว่าสนุกสนาน คลายทุกข์ได้ ซึ่งผู้ทดลองเสพสารเสพติดก็มักมาจาก ครอบครัวที่มีปัญหาการเลี้ยงดูอบรมสั่งสอน ขาดความอบอุ่น
      - ทฤษฎีจิตวิเคราะห์ (psychoanalytic theory) กล่าวว่า ผู้ที่มีปัญหากรใช้สารเสพติดจะมี superego ที่ช่างลงโทษ (harsh superego) และใช้สารนั้นเป็นหนทางที่จะลดความเครียดจากจิตไร้สำนึก (unconscious system) มีพัฒนาการติดอยู่ที่ระยะ oral stage (oral fixation) โดยใช้สารเสพติดช่วยลดความวิตก กังวล
      - บุคลิกภาพ บุคลิกภาพที่มีความเสี่ยงสูงต่อการเกิดพฤติกรรมติดสาร คือ impulsivity, dependency need ที่สูง การควบคุม อารมณ์ที่บกพร่อง กลุ่มอาการ ADHD และบุคลิกภาพแบบ antisocial ตัวอย่างเช่น บุคลิกภาพที่เสี่ยงต่อการติดสุรา (alcoholic-prone personality) มักเป็นคนขี้อาย ดูเงียบ ๆ ค่อนข้าง แยกตัว ไม่ค่อยอดทน อารมณ์หงุดหงิดง่าย ช่างวิตกกังวลอ่อนไหวง่าย และเก็บกดอารมณ์ทางเพศ บางคนดื่มสุราเพื่อ ย้อมใจให้เกิดความกล้าและรู้สึกมีคุณค่าในตัวเอง
    - - พันธุกรรม มีความสัมพันธ์กับการนำไปสู่การติดสารเสพติดของบุคคล ดังการศึกษาครอบครัว ผู้ที่ติดโคเคนและผู้ที่ติดแอลกอฮอล์ พบว่า พันธุกรรมมีความความสัมพันธ์กับเสพติดโคเคนและแอลกอฮอล์
      - การเปลี่ยนแปลงของระบบประสาทในสมอง เมื่อร่างกายได้รับสารเสพติดอย่างต่อเนื่อง จะ ก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงของระบบประสาทในสมอง (neuromodulation) โดยจะมีการเปลี่ยนแปลงตัวรับของเซลล์ ประสาท (neuronal receptors) ชนิดต่าง ๆ โดยเฉพาะ dopamine receptor
      - -การเปลี่ยนแปลงระดับเมตาบอลิสม (metabolic activity) การใช้สารอย่างต่อเนื่องจะทำให้มี การเปลี่ยนแปลงระดับเมตาบอลิสม (metabolic activity) เพื่อเร่งกระบวนการทำลายสารเสพติด โดยมีหลักฐาน สนับสนุนจากการตรวจน้ำไขสันหลังของผู้ติดสารเสพติด พบว่า ปริมาณของ serotonin, dopamine และ GABA ลดลง เกิดการเปลี่ยนแปลงในตัวยีน (gene expression) ทำให้เพิ่มความไวต่อการตอบสนองต่อสิ่งเร้าภายนอก (responsiveness to environmental cues) ที่เรียกว่า sensitization ซึ่งกระตุ้นให้เกิดอาการอยากเสพ (craving) และนำไปสู่การกลับไปติดซ้ำ (relapse) ด้วยเช่นกัน
    - - ครอบครัวหรือพ่อและแม่มีการใช้สารเสพติด
        
        สัมพันธภาพในครอบครัวไม่ดี เด็กหันไปติดเพื่อน ถูกเพื่อนชักจูง
        
        สังคมมีค่านิยมผิดเกี่ยวกับการใช้สารเสพติด ตัวอย่างเช่น สังคมและวัฒนธรรมบางแห่ง
        
        ส่งเสริมให้การดื่มสุราเป็นเรื่องปกติและสังคมยอมรับ
        
        สังคมสิ่งแวดล้อมที่เป็นวัตถุนิยม ชุมชนแออัดแต่อ่อนแอเพราะต่างคนต่างอยู่ มีกลุ่มอิทธิพล
        
        วางตัวอยู่เหนือกฎหมาย มักมีการแพร่ระบาดของสารเสพติดอย่างกว้างขวางและมีผลกระทบต่อความมั่นคงของชาต
  - - - ระยะแรก (pre-admission) คือ การเตรียมพร้อมสำหรับผู้ป่วยใช้เวลา 1 - 7 วัน เป็นระยะที่ ผู้ป่วยเข้ามารับการรักษาครั้งแรกผู้ป่วยจะได้รับการประเมินอาการทางคลินิก (clinical assessment)และดูความ พร้อมความเต็มใจในการมารับการรักษา มีการตรวจร่างกายและตรวจสภาพจิตโดยละเอียดรวมทั้งการส่งตรวจทาง ห้องปฏิบัติ เพื่อดูและแก้ปัญหาเฉพาะหน้ที่พบ เช่น ภาวะเมา ภาวะถอน อาการแทรกซ้อนอื่น ๆ เช่น หวาดระแวง ประสาทหลอน และความคิดฆ่าตัวตาย
      - ระยะสองการถอนพิษยา (detoxification) คือ ระยะนี้ใช้เวลาประมาณ 2 - 3 สัปดาห์ โดยเริ่ม จากการลดขนาดยาเสพติดลงไปเรื่อย ๆ โดยผู้ป่วยจะได้รับยาที่ออกฤทธิ์เหมือนหรือใกล้เคียงสารเสพติด (Agonist therapy) ออกฤทธิ์จับกับตัวรับสารสื่อประสาทระบบเดียวกับสารเสพติด นำมาใช้ชดเชยแทนสารเสพติด เช่น ใช้ Methadone มาลดอาการถอนฝิ่นและอนุพันธ์ฝิ่น การใช้นิโคตินทดแทนแบบเคี้ยวเหมือนหมากฝรั่งหรือแปะติด ผิวหนัง และลดขนาดยาลงเรื่อย ๆระหว่างนี้ผู้ป่วยจะได้รับอาหารที่มีคุณภาพ และมีปริมาณพียงพอ ซึ่งมีสารอาหาร ครบถ้วน อาจได้รับการเสริมด้วยวิตามิน พร้อมทั้งแก้ไขปัญหาภาวะแทรกซ้อนและภาวะขาดสมดุลของน้ำและเกลือ แร่ในร่างกาย
      - ระยะสามการรักษาทางจิตสังคมเพื่อฟื้นฟูสมรรถภาพ (psychosocial rehabilitation)คือ นั้น มีความจำเป็นและได้ผลดีมาก เช่น การทำครอบครัวบำบัด หรือ การบำบัดคู่สมรส (family or marital therapy) การทำจิตบำบัดแบบประคับประคองรายบุคคล (individual supportive psychotherapy) ชุมชนบำบัด (therapeutic community) การทำกลุ่มช่วยเหลือกันเอง (self-help group) พฤติกรรมบำบัด (behavior therapy) เช่น relaxationtraining, assertive training, self-control สามารถช่วยป้องกันการกลับไปติดช้ำ (relapse prevention) ได้ระยะที่สามนี้จะเป็นระยะที่ใช้เวลาในการรักษานานอย่างน้อย ๑ ปี อาจจะใช้การรักษาแบบผู้ป่วยนอกได้ แต่ผู้ป่วยควรมาติดตามต่อเนื่อง สัปดาห์ละ 3 ครั้ง ๆ ละ 3 ชั่วโมงเป็นเวลา 16 สัปดาห์ ซึ่งเป็นการใช้รูปแบบ MATRIX program หรือใช้รักษาแบบผู้ป่วยในโดยใช้รูปแบบชุมชนบำบัด (therapeutic community)
      - ระยะสี่การติดตามดูแล (after-care) คือ เป็นระยะที่ผู้ป่วยกลับไปอยู่บ้านในชุมชนตามปกติแต่ แพทย์ยังนัดมาเพื่อติดตาม ปีละ 3 - 4 ครั้ง พร้อมกับสุ่มตรวจปัสสาวะเพื่อตรวจสอบสารเสพติดในระยะนี้ผู้ป่วยอาจ เข้ากลุ่มช่วยเหลือกันเอง (self-help group) เพื่อช่วยกันหยุดการใช้สารเสพติดอย่างน้อยสัปดาห์ละครั้งเป็นวลานาน ที่สุดเท่าที่จะนานได้
- - - - ชนิดของสารเสพติดที่ผู้ป่วยเคยใช้ และใช้ก่อนที่จะมาขอรับการรักษาในครั้งนี้
      - วิธีที่ผู้ป่วยใช้ในการนำสารเข้าสู่ร่างกาย เช่น การสูบควัน การดม การกิน หรือการฉีดเข้าเส้นเลือด
      - ปริมาณสารเสพติดที่ใช้ในแต่ละครั้ง
      - ระยะเวลา ความถี่ในการใช้สาร และหลังสุดผู้ป่วยใช้สารเสพติดเมื่อไหร่
      - ในสภาพการณ์ใดที่ผู้ป่วยต้องใช้สารเสพติดนั้น ๆ
      - ขณะเมื่อใช้สารเสพติดต่าง ๆ ผู้ป่วยเคยมีประสบการณ์อะไรที่เกี่ยวกับอาการต่าง ๆ ทางร่างกาย
      - และจิตใจ
      - ประวัติการเลิกสารเสพติดด้วยตนเองหรือเข้ารับการรักษา
      - ข้อมูลการตรวจร่างกาย ผลการตรวจทางห้องปฏิบัติการ
      - ผลการคัดกรอง/อาการทางจิต ความผิดปกติ/ปัญหาอื่นที่เกิดจากการเสพสารเสพติดด้วยแบบ
      - ประเมินต่าง ๆ เช่น แบบประเมินภาวะที่เกี่ยวข้องกับการใช้สารเสพติด เช่น แบบประเมินในการค้นหาปัญหาจากการ
      - ดื่มสุรา (Alcohol Use Disorder Identification Test :AUDIT) แบบประเมินภาวะขาดสุรา (Clinical Institute
      - Withdrawal Assessment for Alcohol-revised : CIWA-Ar) หรือ (Alcohol withdrawal Scale :AWS)
      - ระดับความรุนแรงของปัญหาที่มีความเกี่ยวข้องกับการเสพสารเสพติดเช่น ปัญหาความทรุดโทรม
      - ของร่างกาย การมีโรคแทรกซ้อน ปัญหาความสัมพันธภาพกับบุคคลในครอบครัว โรงเรียน สถานที่ทำงาน การกระทำ
      - ผิดกฎหมาย เป็นต้น
  - - - ส่งเสริมและดูแลการให้พักผ่อนได้รับอาหารยาตามแผนการรักษา
        
        การลดหรือป้องกันพฤติกรรมรุนแรง
        
        ลดหรือป้องกันภาวะแทรกซ้อนจากยาที่ใช้ในภาวะถอนยาเสพติด
    - - เพื่อส่งเสริมให้เกิดการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมการปรับตัวในการเผชิญปัญหาอย่างเหมาะสม
        
        มีความรู้ในการดูแลตนเองทำกิจวัตรประจำวันและกิจกรรมต่าง ๆ ได้ตามปกติ
        
        เพื่อส่งเสริมให้รับผิดชอบตามบทบาทหน้าที่การงานได้
        
        มีสัมพันธภาพที่ดีกับบุคคลอื่น
        
        มีเครือข่ายในสังคมที่คอยให้การช่วยเหลือเมื่อมีปัญหา
        
        สามารถเผชิญปัญหาภาวะกดดันและใช้กลไกทางจิตได้อย่างเหมาะสม
        
        การเพิ่มคุณค่าชีวิตแห่งตน
        
        มีกำลังใจในการดำเนินชีวิตในสังคม
  - - - ระยะการถอนพิษยา (de toxification)
      - การวินิจฉัยทางการพยาบาลมักมีความสัมพันธ์กับอาการในภาวะถอนสารเสพติด (withdrawal state)
      - ทั้งทางร่างกายและจิตใจของสารเสพติดแต่ละชนิด เช่น
      - การดูแลตนเองบกพร่อง
      - มีภาวะเสียงต่อการเกิดอุบัติเหตุ เนื่องจากความรู้สึกและการควบคุมเคลื่อนไหวบกพร่อง
      - มีภาวะเสี่ยงต่อการเกิดการชัก
      - การรับรู้บกพร่อง มีหูแว่ว เห็นภาพหลอนแปลภาพผิด รับสัมผัสผิดปกติ (tactile hallucination)
      - มีภาวะเสี่ยงต่อการทำร้ายตนเอง
      - แบบแผนการนอนเปลี่ยนแปลงเนื่องจากระบบประสาทถูกกระตุ้น
      - มีภาวะเสี่ยงต่อการขาดสารอาหาร น้ำ และอีเลคโทรไลท์เนื่องจากอาการคลื่นไส้ อาเจียน
    - - ระยะการฟื้นฟูสภาพ (rehabilitation)
      - การวินิจฉัยทางการพยาบาลมักมีความสัมพันธ์กับการรู้จักตนเอง ความเข้มแข็งในจิตใจ ความเชื่อมั่นใน
      - การกลับไปดำเนินชีวิตในสังคม อย่างปกติและไม่กลับไปเสพซ้ำ เช่น
      - ผู้ป่วยมีความวิตกกังวลเกี่ยวกับแบบแผนการดำเนินชีวิตเพื่อป้องกันการกลับไปเสพสารเสพติดซ้ำ
      - หลังได้รับการรักษาการฟื้นฟูการเสพสารเสพติด
      - มีอารมณ์เศร้า/ศักดิ์ศรีความภาคภูมิใจลดต่ำลง
    - - ระยะติดตามดูแล (after-care)
      - การวินิจฉัยทางการพยาบาลมักมีความสัมพันธ์กับความรู้ความสามารถในการแก้ไขปัญหา และกำลังใจ
      - ในการดำเนินชีวิตในสังคม แรงจูงใจและความมุ่งมั่นในการป้องกันการกลับไปเสพยาเสพติดซ้ำ เช่น
      - มีพฤติกรรมและการแสดงออกไม่เหมาะสม เช่น เรียกร้อง สัมพันธภาพบกพร่อง พึ่งพา
      - ใช้กลไกทางจิต กลไกการปรับตัว และการเผชิญปัญหาไม่เหมาะสม
  - - - จำนวนวันที่ใช้สารเสพติดลดลง 3 วันจากเดิม 5 วันต่อสัปดาห์
      - สุขภาพทั่วไปดีขึ้นในระยะ 6 เดือน
      - สามารถแหล่งประโยชน์ที่ผู้ป่วยและครอบครัวสามารถพึ่งพาและขอความช่วยเหลือได้
      - สามารถบอกวิธีการที่เหมาะสมในการแก้ไขเมื่อความเครียดได้ เช่น การผ่อนคลายกล้ามเนื้อ การ
      - ออกกำลังกาย หรือเทคนิคคลายเครียดต่าง ๆ