Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

บทที่ 5 การพยาบาลผู้ใหญ่และผู้สูงอายุที่มีการเจ็บป่วยทางจิตเวช (Part 3) -…

- - - - ปัจจัยทางชีววิทยา (Biological factors)
        
        กรรมพันธุ์ (genetic)
        
        กายวิภาคของระบบประสาท (neuroanatomical)
        
        สารชีวเคมี (biochemical)
        
        สารสื่อประสาท (neurochemical)
        
        ภาวะการเจ็บป่วยทางกาย (medical condition)
      - ปัจจัยทางจิตวิทยา (Psychological factors)
        
        ตามทฤษฎีจิตวิเคราะห์ (psychodynamic theory) Freud
        
        ทฤษฎีสัมพันธภาพระหว่างบุคคล ซัลลิแวน
        
        ทฤษฎีการเรียนรู้ (cognitive behavior theory)
      - ปัจจัยทางสังคมและสิ่งแวดล้อม (Social and environmental factors) เช่นภาวะ Panic attack ของคนละตินอเมริกันหรือคนยุโรปทางเหนือ จะมีอาการ หายใจขัด หายใจไม่เต็มปอด เจ็บแน่นหน้าอก กลัวตาย
    - - อาการทางร่างกาย
        
        กล้ามเนื้อตึงเครียด เหนื่อย กระสับกระส่าย ปากแห้ง หนาว มือและเท้าเย็นหายใจลึกและถี่ อัตราการเต้นของหัวใจเพิ่มขึ้น ความดันโลหิตเพิ่มขึ้น
      - อาการแสดงด้านจิตใจและอารมณ์
        
        มีอาการกระสับกระส่าย หงุดหงิด ซึมเศร้าร้องไห้ โกรธ รู้สึกไม่มีสมาธิ
      - อาการแสดงด้านพฤติกรรม
        
        เดินไปเดินมา ลุกลี้ลุกลน นั่งไม่ติดที่ เอามือม้วนเส้นผม ระมัดระวังตัวมากเป็นพิเศษ
      - อาการแสดงด้านความคิด ความจำ
        
        สนใจสิ่งแวดล้อมลดลง ไม่มีสมาธิ ไม่ตอบสนองต่อสิ่งกระตุ้นรอบตัว
  - - - แสดงออกมาให้บุคคลรับรู้ว่า มีความไม่สบายใจ มีความรู้สึกหวาดหวั่น ซึ่งเป็นระดับที่บุคคลจะรู้สึกต้องเตรียมพร้อมในการป้องกันตนเองจากสิ่งที่คุกคาม
    - - เกิดได้ในชีวิตประจาวัน จะมีลักษณะตื่นตัวดี กระตือรือร้น สามารถสังเกตการณ์สิ่งแวดล้อมต่าง ๆได้ดี เรียนรู้ที่จะหาวิธีในการแก้ไขปัญหา และอาจมีการแก้ไขปัญหาได้ดี
    - - มีการรับรู้ทางประสาทสัมผัสต่างๆทั้งการมองเห็นการฟังมีประสิทธิภาพลดลง ความสนใจและสมาธิลดลง มีอาการพูดเสียงสั่นๆ พูดเร็วขึ้น เริ่มมีอัตราการเต้นของหัวใจเพิ่มขึ้น ความดันโลหิตเพิ่มขึ้น
    - - จะรับรู้เหตุการณ์ที่จะเกิดขึ้นในอนาคตได้น้อยลง ความสนใจจดจ่ออยู่กับแค่บางสิ่งบางอย่าง ไม่สามารถอธิบายสิ่งที่ต้องการพูดได้ พูดจาไม่รู้เรื่อง กระบวนการคิดไม่ดี สับสน อาจจะเกิดช่วงก่อนที่บุคคลจะมองหาความช่วยเหลือ
    - - หวาดกลัวรุนแรงความสามารถในการรับรู้จะหยุดชะงัก พูดไม่รู้เรื่อง ไม่สามารถสื่อสารกับบุคคลอื่นได้อย่างมีประสิทธิภาพ ไม่มีความสามารถในการทาสิ่งต่างๆ ความรู้สึกตัว อารมณ์ผิดปกติ การรับรู้ผิดไปจากความเป็นจริง
  - - - มีแนวโน้มที่จะรับรู้และประเมินหรือคาดคะเนสิ่งเร้าว่าน่าจะเกิดอันตรายหรืออาจคุกคามตนเองทาให้มีความวิตกกังวลเกิดขึ้น
    - - บุคคลเกิดความตึงเครียด หวาดหวั่น กระวนกระวาย ระบบอัตโนมัติตื่นตัวสูงขึ้น ความรุนแรงและระยะเวลาที่เกิดความวิตกกังวลในขณะปัจจุบันจะแตกต่างกันไปแต่ละบุคคล
  - - - Ativan, Xanax, buspar เป็นยาที่นิยมใช้
    - - การทำจิตบำบัด
        
        จิตบำบัดโดยจิตวิเคราะห์
        
        จิตบำบัดโดยทฤษฎีมนุษย์นิยม
    - - Visual imagery
      - Change of pace or scenery
      - Exercise or massage
      - Transcendental meditation
      - Biofeedback
      - Systematic desensitization
      - relaxation exercise
      - Therapeutic touch or laying on of hands
      - Hypnosis
- - - - เป็นการตอบสนองภายใน 3 เดือนนับเริ่มต้นความกดดันที่เกิดขึ้นในชีวิตที่พบได้ในชีวิตประจำวัน อาจเกิดขึ้นครั้งเดียวแล้วจบ เกิดขึ้นซ้ำๆ หรือเกิดขึ้นต่อเนื่องก็ได้ มีพฤติกรรมที่ชัดเจนรุนแรงมากกว่าความรุนแรงของความกดดันที่เกิดขึ้น
      - สาเหตุ
        
        ปัจจัยทางด้านชีวภาพ พบว่า ผู้ที่มีประวัติความเจ็บป่วยรุนแรง เรื้อรัง ทุพพลภาพ
        
        ปัจจัยทางจิตสังคม พบว่าความสัมพันธ์ร่วมกันของลักษณะภาวะความกดดันที่เกิดขึ้นในชีวิตทั้งที่พบได้ในชีวิตประจำวันและที่เกิดขึ้นตามพัฒนาการกับสภาวะแวดล้อมของผู้ป่วยในขณะนั้น
    - - โรคที่มีอาการและอาการแสดงตั้งแต่ 3 วันขึ้นไปจนถึง 1 เดือนหลังเผชิญหรือถูกคุกคามจากเหตุการณ์สะเทือนขวัญ เช่น ถูกทำร้ายร่างกายรุนแรง ประสบอุบัติเหตุรุนแรง การถูกล่วงละเมิดทางใดทางหนึ่ง,การรับทราบว่าเกิดเหตุการณ์สะเทือนขวัญหรืออุบัติเหตุกับครอบครัวหรือเพื่อนสนิท
        
        ความทรงจำเกี่ยวกับเหตุการณ์สะเทือนขวัญที่เผชิญหรือถูกคุกคามผุดขึ้นมาซ้ำ ๆโดยไม่ตั้งใจและก่อให้เกิดความทุกข์
        
        มีการฝันถึงเนื้อหาหรืออารมณ์ที่มีความเกี่ยวข้องกับเหตุการณ์สะเทือนขวัญที่เผชิญหรือถูกคุกคาม
        
        มีการกระทำหรือมีความรู้สึกเหมือนกับว่าเหตุการณ์สะเทือนขวัญที่เผชิญหรือถูกคุกคามนั้นกำลังเกิดขึ้นอีก (flashback)
        
        มีความทุกข์ใจอย่างหนักและยาวนานในการตอบสนองต่อสถานการณ์ที่เป็นสัญลักษณ์หรือคล้ายเหตุการณ์สะเทือนขวัญที่เผชิญหรือถูกคุกคามนั้น
        
        มีปฏิกิริยาการตอบสนองต่อสถานการณ์ที่เป็นสัญลักษณ์หรือคล้ายเหตุการณ์สะเทือนขวัญที่เผชิญหรือถูกคุกคามนั้นทั้งภายในและภายนอกทางร่างกายที่เกิดขึ้นชัดเจน
      - มีความนึกคิดและอารมณ์เปลี่ยนไปในทางลบหลังเกิดเหตุการณ์สะเทือนขวัญที่เผชิญหรือถูกคุกคาม (negative mood and dissociation)
        
        ไม่สามารถระลึกถึงส่วนสำคัญของเหตุการณ์สะเทือนขวัญนั้น
        
        มีความเชื่อและความคาดหวังกับตัวเอง คนอื่น และโลกภายนอกในแง่ลบอย่างเกินจริงตลอด
        
        มีความคิดเกี่ยวกับสาเหตุและผลกระทบของเหตุการณ์สะเทือนขวัญนั้นบิดเบือนไปจากความเป็นจริงอย่างต่อเนื่อง ซึ่งส่งผลให้โทษตัวเองหรือผู้อื่น
        
        มีสภาวะอารมณ์ทางลบอย่างต่อเนื่อง เช่น กลัว โกรธ อาย รู้ผิด
        
        รู้สึกแปลกแยกจากผู้อื่น
        
        ความสนใจหรือมีส่วนร่วมในกิจกรรมต่าง ๆ ลดลงอย่างมาก
        
        ไม่สามารถรู้สึกถึงอารมณ์ทางบวกได้ เช่น ไม่รู้สึกสุข, พอใจ, รัก
      - มีพฤติกรรมหลีกเลี่ยงเมื่อเจอสิ่งเร้าที่สัมพันธ์กับเหตุการณ์สะเทือนขวัญนั้น
      - มีอาการตื่นตัวเปลี่ยนไปอย่างมากหลังประสบเหตุการณ์สะเทือนขวัญนั้น
      - สาเหตุ
        
        ปัจจัยทางด้านชีวภาพ พบว่ามีความผิดปกติของสารสื่อประสาทได้แก่ norepinephrine และdopamine มีการใช้สารเสพติดหรือความผิดปกติด้านระบบประสาทอัตโนมัติที่ไวเกินไป มีการหลั่ง glucocorticoid
        
        ปัจจัยทางจิตสังคม ทฤษฎีจิตวิเคราะห์ มองว่า อาการและอาการแสดงของโรคที่เกิดขึ้นเมื่อความขัดแย้งในจิตไร้สำนึกถูกกระตุ้นโดยเหตุการณ์ที่รุนแรง ทำให้ผู้ป่วยเกิดพฤติกรรมถดถอยและหันไปใช้กลไกป้องกันตนที่ไม่เหมาะสมจนก่อให้เกิดอาการต่าง ๆ
    - - โรคที่มีอาการและอาการแสดงตั้งแต่ 3 เดือนขึ้นไปบางรายอาจช้าเป็นปีก็ได้
        
        มีความทรงจำซึ่งทำให้เป็นทุกข์เกี่ยวกับเหตุการณ์สะเทือนขวัญที่เผชิญหรือถูกคุกคามผุดขึ้นมาซ้ำ ๆโดยไม่ตั้งใจ
        
        มีการฝันถึงเนื้อหาหรืออารมณ์ที่มีความเกี่ยวข้องกับเหตุการณ์สะเทือนขวัญที่เผชิญหรือถูกคุกคาม
        
        มีการกระทำหรือมีความรู้สึกเหมือนกับว่าเหตุการณ์สะเทือนขวัญที่เผชิญหรือถูกคุกคามนั้นกำลังเกิดขึ้นอีก (flashback)
        
        มีความทุกข์ใจอย่างหนักและยาวนานในการตอบสนองต่อสถานการณ์ที่เป็นสัญลักษณ์หรือคล้ายเหตุการณ์สะเทือนขวัญที่เผชิญหรือถูกคุกคามนั้น
        
        มีปฏิกิริยาการตอบสนองต่อสถานการณ์ที่เป็นสัญลักษณ์หรือคล้ายเหตุการณ์สะเทือนขวัญที่เผชิญหรือถูกคุกคามนั้นทั้งภายในและภายนอกทางร่างกายที่เกิดขึ้นชัดเจน
      - มีความนึกคิดและอารมณ์เปลี่ยนไปในทางลบหลังเกิดเหตุการณ์สะเทือนขวัญที่เผชิญหรือถูกคุกคาม (negative mood and dissociation)
      - มีพฤติกรรมหลีกเลี่ยงเมื่อเจอสิ่งเร้าที่สัมพันธ์กับเหตุการณ์สะเทือนขวัญนั้น
      - มีอาการตื่นตัวเปลี่ยนไปอย่างมากหลังประสบเหตุการณ์สะเทือนขวัญ
        
        หงุดหงิดและโกรธง่าย
        
        มีพฤติกรรมบ้าบิ่น หรือทำร้ายตัวเอง
        
        ระแวดระวังมากไป
        
        ตกใจมากกว่าปกติ
        
        ปัญหาด้านสมาธิ
        
        ปัญหาการนอน เช่น หลับยาก, หลับไม่สนิท, นอนไม่เต็มอิ่ม
  - - - การบำบัดด้วยยา
      - การบำบัดทางจิตใจ
    - - การบำบัดด้วยยา ซึ่งยาหลักที่ใช้ในการบำบัด คือ ยาในกลุ่ม SSRIs เช่น sertraline, paroxetine ส่วนยาในกลุ่ม TCAs เช่น amitriptyline, imipramine ก็สามารถใช้ในการบำบัดได้เช่นกัน
      - การบำบัดทางจิตใจ สิ่งสำคัญคือการให้กำลังใจ ส่งเสริมให้ผู้ป่วยได้พูดระบายความคิด ความรู้สึกเกี่ยวกับเหตุการณ์ที่เผชิญมาเท่าที่ผู้ป่วยต้องการ
    - - การบำบัดทางจิตใจในผู้ป่วยโรคเครียดหลังผ่านเหตุการณ์สะเทือนขวัญ จะมีการบำบัดด้วยจิตบำบัดหลายรูปแบบ เช่น ให้ผู้ป่วยเผชิญหน้ากับเหตุการณ์สะเทือนขวัญอีกครั้งผ่านการจินตนาการ (exposure therapy) หรือการสอนวิธีการปรับตัวกับภาวะเครียด (stress management) และการให้ผู้ป่วยนึกภาพเหตุการณ์สะเทือนขวัญไปพร้อมกับมองตามนิ้วมือของผู้บำบัดที่เคลื่อนไหวไปมาตามขวาง (eye movement desensitization and reprocessing : EMDR)
  - - - ควรที่จะครอบคลุมทั้งด้านร่างกาย อารมณ์ และความคิดแล้ว ควรที่ต้องหาสาเหตุ ผลกระทบ วิธีการตอบสนองของผู้ป่วยต่อของความกดดันที่เกิดขึ้นในชีวิตหรือเหตุสะเทือนขวัญและความเครียดที่เผชิญหรือถูกคุกคามให้ชัดเจน รวมทั้งระดับความรุนแรง ระยะเวลาความผิดปกติที่เกิดขึ้น
    - - หลังรวบรวมข้อมูล อาจพบว่าผู้ป่วยโรคโรคจากเหตุสะเทือนขวัญและความเครียดนั้นอาจมีปัญหาต่าง ๆที่ต้องการการช่วยเหลือให้การพยาบาล
    - - มีเป้าหมายเพื่อช่วยลดอาการและช่วยเหลือให้ผู้ป่วยมีการปรับตัวที่ดีขึ้นอย่างน้อยก็เท่าเดิมก่อนที่จะเกิดปัญหา ซึ่งในระยะยาวหากสามารถทำได้ก็เพื่อก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในวิธีการต่อสู่ปัญหาของผู้ป่วย พยาบาลจึงควรช่วยให้ผู้ป่วยในสิ่งต่าง ๆเหล่านี้
  - - - สามารถบอกวิธีในการเผชิญหรือแก้ปัญหาของตนเองได้
      - สีหน้าสดชื่นแจ่มใส
      - นอนหลับพักผ่อนได้
      - ประกอบกิจวัตรประจำวัน บทบาทและหน้าที่ของตนเองได้
- - - - กระสับกระส่าย
      - อ่อนเพลีย ไม่มีเรี่ยวแรง
      - มีปัญหาด้านสมาธิ หรือใจลอย
      - หงุดหงิดง่าย
      - ปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ ตึงเครียดตามกล้ามเนื้อ
      - มีปัญหาการนอน (หลับยาก นอนหลับตลอดเวลา หลับ ๆ ตื่น ๆ นอนหลับไม่สนิท)
    - - จิตบำบัด เช่น วิธี Cognitive behavior therapy (CBT)
      - การรักษาด้วยยา Benzodiazepine เช่น Diazepam ยากลุ่ม SSRI เช่น Sertraline, Paroxetine Propanolol ใช้เพื่อลดอาการใจสั่น มือสั่น
  - - - ด้านร่างกาย
        
        หายใจไม่เต็มอิ่ม ใจสั่น ปวดศรีษะ นอนไม่หลับ
      - ด้านอารมณ์
        
        มีความวิตกกังวล ทุกข์ใจเกี่ยวกับเหตุการณ์ในชีวิตหลายๆเรื่อง กระสับกระส่าย
      - ด้านความคิด
        
        ผู้ป่วยอาจจะมีความคิดฆ่าตัวตายเพราะต้องการหนีความทุกข์ใจ
    - - วิตกกังวล เนื่องจากการใช้วิธีเผชิญความเครียด ไม่มีประสิทธิภาพ
    - - สร้างสัมพันธภาพเพื่อการบาบัด โดยมีเป้าหมายการพยาบาล เพื่อช่วยเหลือผู้ป่วยให้มีการปรับตัวที่เหมาะสม โดยระยะแรกจาเป็นต้องให้กาลังใจและสนับสนุนช่วยเหลือให้ผู้ป่วยจัดการเพื่อลดระดับความวิตกกังวล ในระยะต่อมาจึงช่วยผู้ป่วยให้แก้ไขปัญหาต่อไป
- - - - ด้านร่างกาย ผู้ป่วยจะบอกว่ามีอาการใจสั่น หรือเจ็บหน้าอก หายใจติดขัด นอนไม่ค่อยหลับ
      - ด้านอารมณ์ ผู้ป่วยแสดงให้เห็นว่าวิตกกังวล หรือแสดงออกว่าโกรธตนเองที่ไม่สามารถควบคุมตนเองได้ กลัวว่าตนเองจะเสียชีวิต หรือกาลังจะเป็นบ้า
      - ด้านความคิดผู้ป่วยอาจจะมีความคิดฆ่าตัวตาย
    - - วิตกกังวลอย่างรุนแรง เนื่องจากรับรู้ว่ามีการคุกคามต่อชีวิต อัตมโนทัศน์ ภาพลักษณ์
    - - พยาบาลแสดงท่าทีสงบ ไม่คุกคามผู้ป่วย ความวิตกกังวลสามารถถ่ายเทความรู้สึกจากพยาบาลมายังผู้ป่วย
      - ตระหนักถึงความรู้สึกกลัวของผู้ป่วย
      - สื่อสารกับผู้ป่วย ด้ายคำพูดที่เข้าใจง่าย สั้น ชัดเจน
      - จัดสิ่งแวดล้อมให้สงบ ไม่มีสิ่งกระตุ้นให้เกิดอาการ panic
      - สอนและให้การปรึกษาเกี่ยวกับหลักการการบาบัดด้านความคิด (cognitive therapy)
- - - - กลัวการใช้ขนส่งมวลชน เช่น รถยนต์โดยสาร รถโดยสารประจำทาง รถไฟ เรือ เครื่องบิน
      - กลัวอยู่ในที่โล่ง หรือที่ชุมชน
      - กลัวสถานที่ที่มีผู้คนมาก เช่น ร้านค้า โรงภาพยนตร์ โรงละคร
      - กลัวการเข้าคิวในแถว หรือสถานที่ที่มีคนหนาแน่น
      - กลัวการอยู่นอกบ้านคนเดียวตามลาพัง
- - - - ด้านร่างกาย ถ้าความกลัวรุนแรงมากควรประเมินอาการทางกายจาก panic attack
      - ด้านอารมณ์ ความกลัวต่อสิ่งต่างๆ มีผลต่อการดาเนินชีวิตของผู้ป่วยอย่างไร
      - ด้านความคิด ประเมินการรับรู้สิ่งคุกคามที่ทาให้ผู้ป่วยกลัว และผลกระทบต่อการดาเนินชีวิต
    - - รู้สึกกลัวที่ไม่สมเหตุสมผล เนื่องจากอยู่ในสถานที่ที่บุคคลรู้สึกว่าไม่สามารถหนีได้ หรืออาจทาให้เกิดอันตรายได้
      - แยกตัวจากสังคม เนื่องจากกลัวอยู่ในสถานที่ซึ่งบุคคลไม่สามารถจะหนีได้
    - - สร้างสัมพันธภาพเพื่อการบาบัด ยอมรับความกลัวของผู้ป่วย โดยพูดคุยด้วยกิริยาสงบท่าทางที่เชื่อมั่น
      - อยู่เป็นเพื่อนขณะที่ผู้ป่วยมีความกลัว และให้กาลังใจว่าเขาปลอดภัย
      - พูดคุย ถึงสถานการณ์ที่เป็นจริงและให้ตระหนักว่าพฤติกรรมของเขาเป็นวิธีแก้ไขความวิตกกังวล
- - - - ทางร่างกาย อาจจะมีผิวหนังแห้งเนื่องจากทาความสะอาดบ่อยหรือนาน
      - ทางอารมณ์ ผู้ป่วยบอกว่ารู้สึกกังวลมากที่มีอาการย้าคิดทั้งๆ ที่ไม่ต้องการจะคิดผู้ป่วยอาจมีอารมณ์เศร้า
      - ทางความคิด มีอาการย้ำคิด ผู้ป่วยบอกว่าพยายามจะหยุดคิดแต่ยิ่งทำให้ตึงเครียดมากขึ้น
    - - การทำหน้าที่ที่รับผิดชอบตามบทบาทที่มีอยู่ไม่มีประสิทธิภาพ เนื่องจากมีพฤติกรรมกระทำซ้ำ
    - - สร้างสัมพันธภาพเพื่อการบาบัด ให้ผู้ป่วยเกิดความรู้สึกไว้วางใจ
      - ช่วยให้ผู้ป่วยลดการทาพฤติกรรมซ้ำ
      - ตอบสนองความต้องการขั้นพื้นฐาน เช่น อาหาร การพักผ่อน และการแต่งตัว เพราะผู้ป่วยหมกมุ่นอยู่กับการย้าคิดย้าทา