Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

บทที่ 5.8 การพยาบาลผู้ใหญ่และผู้สูงอายุที่มีการเจ็บป่วยทางจิตเวชความผิดปกต…

- - - - 1) โรคของการใช้สารเสพติด (substance use disorder)
        ผู้เสพสารเสพติดจะมีการเสพสารเสพติดจนเกิดความผิดปกติของพฤติกรรม แบ่งได้เป็น 2 ลักษณะ
        
        การใช้สารแบบมีปัญหา (substance abuse)
        ผู้เสพสารเสพติดมีรูปแบบการใช้สารที่มีปัญหาการก่อให้เกิดความเสียหายหรือผลเสียต่อตนเอง ต่อไปนี้อย่างน้อย 1 ข้อ ในช่วงใดช่วงหนึ่งใน 12 เดือนที่ผ่านมา โดยอาการยังไม่เข้าได้กับลักษณะของการติดสารเสพติด (substance dependence)
        
        มีการใช้สารเสพติดนั้น ๆอย่างต่อเนื่อง ทำให้ไม่สามารถทำงานต่าง ๆ ได้เต็มที่
        
        มีการใช้สารเสพติดนั้น ๆอย่างต่อเนื่อง เป็นอันตรายต่อสุขภาพ
        
        ก่อให้เกิดปัญหาทางกฎหมาย
        
        มีการใช้สารเสพติดนั้น ๆอย่างต่อเนื่อง แม้ว่าสารเสพติดนั้น ๆจะก่อให้เกิดปัญหาต่าง ๆ
        
        การติดสาร (substance dependence)
        ผู้เสพสารเสพติดมีรูปแบบการใช้สารที่มีปัญหาที่ทำให้เกิดความเสียหายหรือผลเสียต่อตนเอง ต่อไปนี้อย่างน้อย 3 ข้อขึ้นไป ช่วงใดช่วงหนึ่งในระยะเวลา 12 เดือนที่ผ่านมา
        
        การดื้อยา (tolerance) โดยมีลักษณะต่อไปนี้อย่างใดอย่างหนึ่ง
        
        มีการเพิ่มปริมาณการใช้สารเสพติดนั้น ๆเพื่อให้ได้ผลหรืออาการที่ต้องการ
        
        ผลที่มาจากสารเสพติดนั้น ๆลดลงไปอย่างมาก แม้จะมีการเสพสารเสพติดนั้น ๆอย่างต่อเนื่องในปริมาณที่เท่าเดิม
        
        อาการขาดยา (withdrawal) โดยมีลักษณะต่อไปนี้อย่างใดอย่างหนึ่ง
        
        เกิดกลุ่มอาการขาดยาซึ่งมีลักษณะเฉพาะตามแต่ละชนิดของสารเสพติดนั้น ๆ
        
        มีการใช้สารสารเสพติดเพื่อหลีกเลี่ยงหรือบรรเทาอาการขาดสารเสพติดชนิดนั้น ๆ
        
        มักใช้สารเสพติดชนิดนั้น ๆ ในจำนวนที่เพิ่มมากขึ้นหรือติดต่อกันนานมากกว่าที่คิดไว้
        
        ตั้งใจอยู่เสมอที่จะหยุดหรือลดปริมาณการใช้สารเสพติดนั้น ๆแต่ไม่สำเร็จ
        
        เวลาในแต่ละวันหมดไปกับกิจกรรมต่าง ๆ เพื่อที่จะให้ได้สารเสพติดนั้น ๆมา เพื่อการเสพสารเสพติดหรือเพื่อฟื้นจากผลของสารเสพติดนั้น ๆ
        
        การใช้สารเสพติดนั้น ๆมีผลทำให้กิจกรรมสำคัญๆ ในด้านสังคม อาชีพ และกิจกรรมส่วนตัวเสื่อมลง
        
        มีการใช้สารเสพติดนั้น ๆต่อไปเรื่อย ๆ แม้จะทราบว่าสารเสพติดนั้น ๆก่อให้เกิดปัญหาทางกายและจิตใจอยู่เป็นประจำก็ตาม
      - 2) ภาวะเมาสาร (substance intoxication)
        มีอาการอย่างน้อย 1 อย่างที่เป็นอาการเมาของสารเสพติดนั้น ๆ ที่เกิดขึ้นทันทีหรือไม่นานหลังจากใช้สารเสพติดนั้น ๆ และไม่ได้เกิดจากโรคทางกายหรือโรคจิตเวชอื่น ๆ
      - 3) ภาวะถอนสาร (substance withdrawal)
        มีอาการอย่างน้อย 2 อย่างๆที่เกิดขึ้นภายใน 2 ถึง 3 ชั่วโมง ถึง 2 ถึง 3 วันหลังหยุดใช้หรือลดปริมาณการใช้สารเสพติดชนิดนั้น ๆจากที่เคยใช้ปริมาณมากมาเป็นเวลานาน และไม่ได้เกิดจากโรคทางกายหรือโรคจิตเวชอื่น ๆ
      - 4) โรคทางจิตเวชที่เกิดจากการใช้ติดสารเสพติด (substance induced mental disorder) เป็นโรคทางจิตที่เป็นผลโดยตรงจากการใช้สารเสพติด ซึ่งอาการและอาการแสดงจะมีแตกต่างกันไปตามสารเสพติดแต่ละชนิด
        
        สารเสพติดเป็น 5 กลุ่มใหญ่ตามการออกฤทธิ์ได้แก่
        
        กลุ่มที่ 1 สารกระตุ้นระบบประสาทส่วนกลาง (central nervous system stimulants)
        
        เป็นสารที่ออกฤทธิ์โดยตรงต่อศูนย์ควบคุมความพึงพอใจ (pleasure or reward center) สารกระตุ้นระบบประสาทส่วนกลางนี้แบ่งเป็น 2 ชนิด ได้แก่ สารกระตุ้นระบบประสาทส่วนกลางชนิดรุนแรงและสารกระตุ้นระบบประสาทส่วนกลางชนิดไม่รุนแรงหรือเป็นที่ยอมรับในสังคม
        
        สารกระตุ้นระบบประสาทส่วนกลางชนิดรุนแรง
        
        โคเคน (cocaine), แอมเฟตามีน (amphetamine), เมทแอมเฟตามีน (met-amphetamine)
        
        สารกระตุ้นระบบประสาทส่วนกลางชนิดไม่รุนแรงและเป็นที่ยอมรับในสังคม
        
        คาเฟอีนในเครื่องดื่ม เช่น คาเฟอีน (caffeine) ในกาแฟ, เครื่องดื่มชูกำลัง, นิโคติน (nicotine) ในยาสูบหรือบุหรี่
        
        กลุ่มที่ 2 กลุ่มนาร์โคติก (narcotic)
        
        เป็นสารที่ออกฤทธิ์ผ่าน opioid receptor จึงมักมีฤทธิ์ทำให้หายปวด (analgesic) และมีฤทธิ์กดระบบประสาทส่วนกลาง (central nervous system suppression) และกดศูนย์การหายใจ (respiratory suppression) ทำให้ง่วงนอนและหลับ
        
        สารฝิ่น (opium), มอร์ฟีน (morphine), เฮโรอีน (heroin)
        
        กลุ่มที่ 3 กลุ่มกดระบบประสาทส่วนกลาง (Central nervous system depressants)
        
        เป็นสารที่ออกฤทธิ์โดยตรงต่อ limbic system ผ่าน GABA receptor โดยสารในกลุ่มนี้ส่วนใหญ่จะออกฤทธิ์ผ่าน GABA receptor เป็นหลัก ส่งผลให้ สารกลุ่มนี้กดการทำงานของระบบประสาทให้น้อยลง ลดความวิตกกังวล จิตใจสงบ ไม่ฟุ้งซ่าน ไม่กระสับกระส่าย ง่วงนอน แต่ขณะเดียวกันก็ทำให้เกิดผลข้างเคียง ให้มีอาการหลงลืม (amnesia)
        
        ยากลุ่ม barbiturates, ยากลุ่ม benzodiazepines, สุรา (alcohol)
        
        กลุ่มที่ 4 กลุ่มหลอนประสาท (psychedelic drugs/Hallucinogen)
        
        เป็นสารที่ออกฤทธิ์ต่อ serotonin และ glutamate receptor ทำให้ประสาทรับรู้บิดเบือน (perceptual disturbance) ประสาทหลอน หลงผิด และสับสน
        
        ได้แก่ สาร lysergic acid diethylamide (LSD), ketamine,phencyclidine (PCP), ยาอี (ecstasy), mescalin, เห็ดขี้เมา (mushrooms/psilocybin)
        
        กลุ่มที่ 5 กลุ่มสารอื่น ๆ ที่มีฤทธิ์แตกต่างจาก 4 กลุ่มแรก
        
        สารเสพติดในกลุ่มนี้ ได้แก่ กัญชา (cannabis), สารระเหย (inhalant) เช่น กาว ทินเนอร์, ใบกระท่อม (mitragyna), khat
- - - - ระบบบังคับรักษา หมายถึง การรักษาสำหรับผู้ป่วยที่ต้องคดียาเสพติดและอยู่ระหว่างรอพิสูจน์หลักฐานเพื่อส่งดำนินคดีในชั้นศาล กรมคุมประพฤติมีหน้าที่ให้กรดูแลติดตามหรือส่งผู้ป่วยมาบำบัดตามคำสั่งศาลให้เข้ารับการบำบัดรักษาที่สถานพยาบาลของรัฐ เป็นวลา 4 เดือน และติดตามต่อเนื่องอีก 1 ปี
      - การต้องโทษ (ทัณฑสถานบำบัดพิเศษ) หมายถึง การักษาผู้ป่วยที่เป็นนักโทษอยู่ในเรือนจำที่มีปัญหาเกี่ยวกับติดสารเสพติด จำเป็นต้องรักษาอยู่ในสถานบำบัดพิเศษของเรือนจำนั้น
      - ระบบสมัครใจ หมายถึง การรักษาที่ผู้ป่วยสมัครใจมาขอรับการรักษาที่สถานพยาบาลของรัฐโดยตรง
- - - - ผู้ป่วยและครอบครัวมีความวิตกกังวลเกี่ยวกับเกี่ยวกับการติดสารเสพติด การรักษา การฟื้นฟูและการป้องกันการกลับไปเสพสารเสพติดซ้ำ
    - - การดูแลตนเองบกพร่อง
      - มีภาวะเสียงต่อการเกิดอุบัติเหตุ เนื่องจากความรู้สึกและการควบคุมเคลื่อนไหวบกพร่อง
      - มีภาวะเสี่ยงต่อการเกิดการชัก
      - การรับรู้บกพร่อง มีหูแว่ว เห็นภาพหลอนแปลภาพผิด รับสัมผัสผิดปกติ (tactile hallucination)
      - มีภาวะเสี่ยงต่อการทำร้ายตนเอง
      - แบบแผนการนอนเปลี่ยนแปลงเนื่องจากระบบประสาทถูกกระตุ้น
      - มีภาวะเสี่ยงต่อการขาดสารอาหาร น้ำ และอีเลคโทรไลท์เนื่องจากอาการคลื่นไส้ อาเจียน
      - ผู้ป่วยมีความวิตกกังวลเกี่ยวกับแบบแผนการดำเนินชีวิตเพื่อป้องกันการกลับไปเสพสารเสพติดซ้ำ หลังได้รับการรักษาการฟื้นฟูการเสพสารเสพติด
      - มีอารมณ์เศร้า/ศักดิ์ศรีความภาคภูมิใจลดต่ำลง
      - มีพฤติกรรมและการแสดงออกไม่เหมาะสม เช่น เรียกร้อง สัมพันธภาพบกพร่อง พึ่งพา
      - ใช้กลไกทางจิต กลไกการปรับตัว และการเผชิญปัญหาไม่เหมาะสม
      - ระยะการฟื้นฟูสภาพ (rehabilitation)
      - ระยะติดตามดูแล (after-care)
  - - - สามารถบอกวิธีการที่เหมาะสมในการแก้ไขเมื่อความเครียดได้ เช่น การผ่อนคลายกล้ามเนื้อ การออกกำลังกาย หรือเทคนิคคลายเครียดต่าง ๆ
      - สามารถบอกแหล่งประโยชน์ที่ผู้ป่วยและครอบครัวสามารถพึ่งพาและขอความช่วยเหลือได้
      - สุขภาพทั่วไปดีขึ้นในระยะ 6 เดือน
      - จำนวนวันที่ใช้สารเสพติดลดลง 3 วันจากเดิม 5 วันต่อสัปดาห์