Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

บทที่ 5.8 การพยาบาลผู้ใหญ่และผู้สูงอายุที่มีการเจ็บป่วยทางจิตเวช…

- - - - ภาวะเมาสาร (substance intoxication) เป็นกลุ่มอาการที่เกิดการเปลี่ยนแปลงทางพฤติกรรมและจิตใจจนเป็นปัญหาทําให้เกิดความบกพร่องในหน้าที่ด้านสังคม การงาน
        
        ภาวะถอนสาร (substance withdrawal) เป็นกลุ่มอาการที่เกิดจากการหยุดหรือลดปริมาณการใช้สารเสพติดที่เคยใช้ปริมาณมากมาเป็นเวลานาน
        
        โรคทางจิตเวชที่เกิดจากการใช้ติดสารเสพติด(substance induced mental disorder) เป็นโรคทางจิตที่เป็นผลโดยตรงจากการใช้สารเสพติด
- - - - ผู้เสพสารเสพติดมีรูปแบบการใช้สารที่มีปัญหาการก่อให้เกิดความเสียหายหรือผลเสียต่อตนเองต่อไปนี้อย่างน้อย 1 ข้อ ในช่วงใดช่วงหนึ่งใน 12 เดือนที่ผ่านมา
        
        มีการใช้สารเสพติดนั้น ๆอย่างต่อเนื่อง ซึ่งทําให้ไม่สามารถทํางานต่าง ๆ ได้เต็มที่
        
        มีการใช้สารเสพติดนั้น ๆอย่างต่อเนื่อง ในสถานการณ์ต่าง ๆ ที่จะเป็นอันตรายต่อสุขภาพได้
        
        ก่อให้เกิดปัญหาทางกฎหมายจากการใช้สารสารเสพติดนั้น ๆ
        
        มีการใช้สารเสพติดนั้น ๆอย่างต่อเนื่อง แม้ว่าสารเสพติดนั้น ๆจะก่อให้เกิดปัญหาต่าง ๆ ในด้านสังคม หรือความสัมพันธ์ระหว่างบุคคล
    - - การดื้อยา (tolerance)
        
        มีการเพิ่มปริมาณการใช้สารเสพติดนั้น ๆเพื่อให้ได้ผลหรืออาการที่ต้องการ
        
        ผลที่มาจากสารเสพติดนั้น ๆลดลงไปอย่างมาก แม้จะมีการเสพสารเสพติดนั้น ๆอย่างต่อเนื่องในปริมาณที่เท่าเดิม
        
        อาการขาดยา (withdrawal)
        
        เกิดกลุ่มอาการขาดยาซึ่งมีลักษณะเฉพาะตามแต่ละชนิดของสารเสพติดนั้น ๆ
        
        มีการใช้สารสารเสพติดเพื่อหลีกเลี่ยงหรือบรรเทาอาการขาดสารเสพติดชนิดนั้น ๆ
        
        มักใช้สารเสพติดชนิดนั้น ๆ ในจํานวนที่เพิ่มมากขึ้นหรือติดต่อกันนานมากกว่าที่คิดไว้
        
        ตั้งใจอยู่เสมอที่จะหยุดหรือลดปริมาณการใช้สารเสพติดนั้น ๆแต่ไม่สําเร็จ
        
        เวลาในแต่ละวันหมดไปกับกิจกรรมต่าง ๆ เพื่อที่จะให้ได้สารเสพติดนั้น ๆมา เพื่อการเสพสารเสพติดหรือเพื่อฟื้นจากผลของสารเสพติดนั้น ๆ
        
        การใช้สารเสพติดนั้น ๆมีผลทําให้กิจกรรมสําคัญๆ ในด้านสังคม อาชีพ และกิจกรรมส่วนตัวเสื่อมลง
        
        1 more item...
  - - - ได้แก่ พฤติกรรมทางเพศที่ไม่เหมาะสม พฤติกรรมก้าวร้าว อารมณ์เปลี่ยนแปลงง่าย การตัดสินใจบกพร่อง
  - - - กลุ่มที่ 1 สารกระตุ้นระบบประสาทส่วนกลาง (central nervous system stimulants)
        
        เป็นสารที่ออกฤทธิ์โดยตรงต่อศูนย์ควบคุมความพึงพอใจ (pleasure or reward center) ในสมองส่วน limbic system ซึ่งทําให้สารสื่อประสาทชนิด serotonin, dopamine และ noradrenaline ถูกปล่อยออกหรือป้องกันไม่ให้สารเหล่านี้ถูกดูดกลับ (reuptake inhibitor) ปริมาณสารสื่อประสาทดังกล่าวในช่องว่างระหว่างเซลล์ประสาท (synaptic cleft) จึงเพิ่มปริมาณมากขึ้น
        
        แต่หากมีการเสพสารเสพติดประเภทนี้ไปในปริมาณมาก ผู้ที่เสพจะมีอาการก้าวร้าว (aggression) มีพฤติกรรมรุนแรง (violence) หวาดระแวง (hypervigilance) ประสาทหลอน(hallucination) และอาจซัก (seizure)ได้
        
        สารกระตุ้นระบบประสาทส่วนกลางชนิดรุนแรง ได้แก่ โคเคน (cocaine), แอมเฟตามีน (amphetamine), เมทแอมเฟตามีน (met-amphetamine)
        
        • ภาวะเมาสาร (substance intoxication) ของสารกลุ่มนี้จะเกิดทันที่หลังเสพสารเสพติดโดยเฉพาะด้วยวิธีสูบ (smoking) ซึ่งเป็นวิธีที่ทําให้สารเสพติดออกฤทธิ์เร็วมาก
        
        เกิดลักษณะอาการแสดงออกแบบตื่นตัว มีอารมณ์ครึกครั้นสนุกสนาน พูดมาก ชอบพบปะผู้คน ทํากิจกรรมตลอดเวลาและมักเป็นพฤติกรรมซ้ํา ๆ (compulsive behavior) หงุดหงิดง่าย โกรธง่าย กระวนกระวาย อารมณ์เปลี่ยนแปลงง่าย วิตกกังวล เครียด ชอบพาลหาเรื่องทะเลาะวิวาท การตัดสินใจเสียและนอนไม่หลับ
        
        1 more item...
        
        สารกระตุ้นระบบประสาทส่วนกลางชนิดไม่รุนแรงและเป็นที่ยอมรับในสังคม ได้แก่ คาเฟอีนในเครื่องดื่ม เช่น คาเฟอีน (caffeine) ในกาแฟ, เครื่องดื่มชูกําลัง, นิโคติน (nicotine) ในยาสูบหรือบุหรี่
        
        • ภาวะเมาสาร (substance intoxication)มักเกิดเมื่อบริโภคคาเฟอีน (caffeine) ในเครื่องดื่ม มากกว่า 250 มิลลิกรัม เช่น ดื่มกาแฟที่ชงจากเครื่องกลั่นมากกว่า 2 - 3 แก้ว โดยมักเกิดอาการวิตกกังวล กระวนกระวาย อยู่ไม่สุข ตื่นต้น หงุดหงิด ง่าย ส่วนอาการทางกายจะเกิดกล้ามเนื้อกระตุก หน้าออกร้อน (flush face) คลื่นไส้อาเจียนและปวดท้อง ปัสสาวะ
        บ่อย เหงื่ออกมาก มือและเท้าสั่น นอนไม่หลับซึ่งมักพบบ่อย
        
        • ภาวะถอนสาร (substance withdrawal)คาเฟอีน (caffeine) ในเครื่องดื่ม พบได้ร้อยละ 50 - 75 ของคนที่ใช้คาเฟอีนมาเป็นเวลานานจนเกิดการทนทานต่อคาเฟอีนและมีอาการพึ่งพาทางกาย อาการมักเกิดขึ้นภายหลังมีการดื่มครั้งสุดท้าย 12– 24 ชั่วโมง อาการมักรุนแรงสูงสุดที่ 24 - 48 ชั่วโมงและอาจอยู่ได้นานถึง 1 สัปดาห์ ซึ่งอาการที่พบบ่อยที่สุดคือปวดศีรษะแบบบีบตุ้บ ๆ (throbbing headache) เหนื่อยล้ํา (fatigue)
        
        1 more item...
      - กลุ่มที่ 2 กลุ่มนาร์โคติก (narcotic)
        
        เป็นสารที่ออกฤทธิ์ผ่าน opioid receptor จึงมักมีฤทธิ์ทําให้หายปวด (analgesic) และมีฤทธิ์กดระบบประสาทส่วนกลาง (central nervous system suppression)ศูนย์การหายใจ (respiratory suppression) ทําให้ง่วงนอนและหลับ สารเสพติดในกลุ่มนี้ ได้แก่ สารฝิ่น (opium), มอร์ฟีน (morphine), เฮโรอีน (heroin)
        
        • ภาวะเมาสาร (substance intoxication)ของกลุ่มนาร์โคติก จะแสดงให้เห็นได้ชัดเจนหลังเสพทันทีโดยจะมีอารมณ์เคลิ้มสุขในระยะแรก จากนั้นจะเซื่องซึม หดหู่ อารมณ์ทางเพศลดลง เฉื่อยชา เฉยเมยความสามารถในการเรียนและการทํางานลดลง การคงความใส่ใจ สมาธิและความจําบกพร่อง
        
        • ภาวะถอนสาร (substance withdrawal)ของกลุ่มนาร์โคติกจะเกิดเมื่อหยุดเสพภายในไม่กี่นาที หรือ 2 – 3 วันหลังหยุดใช้หรือลดปริมาณการเสพลง โดยจะมีอาการวิตกกังวล กระวนกระวาย ปวดกล้ามเนื้อตามตัว (muscle ache) อย่างมากโดยเฉพาะหลังและขา หงุดหงิดง่าย หดหู่ มีความไวต่ออาการปวดเพิ่มขึ้น(increased pain sensitivity / hyperalgesia /hyperesthesia)
      - กลุ่มที่3 กลุ่มกดระบบประสาทส่วนกลาง (Central nervous system depressants)
        
        เป็นสารที่ออกฤทธิ์โดยตรงต่อ limbic system ผ่าน GABA receptor โดยสารในกลุ่มนี้ส่วนใหญ่จะออกฤทธิ์ผ่าน GABAreceptor เป็นหลัก ซึ่งเมื่อ GABA receptor ถูกกระตุ้น ก็จะสั่งผลให้ chloride channel ที่เยื่อหุ้มเซลล์ประสาท(cell membrane) เปิดกว้างและถี่ขึ้น ประจุ chloride(Cl) จึงวิ่งเช้ามาในเชลล์ประสาทมากขึ้น action potentialซึ่งนํากระแสประสาทจึงเกิดน้อยลง
        
        • ภาวะเมาสาร (substance intoxication)ยากลุ่ม barbituratesและยากลุ่มbenzodiazepines มักเกิดภาวะเมาสารขึ้นเมื่อใช้ยากลุ่ม benzodiazepine ปริมาณสูงภายในครั้งเดียวหรือใช้ยา benzodiazepine ที่มีคําครึ่งชีวิตยาวต่อเนื่องกัน
        
        สุรา (alcohol) ภาวะเมาสารจะเกิดขึ้นอยู่กับอัตราการเพิ่มขึ้นของระดับแอลกอฮอล์ในกระแสเลือด ถ้ายิ่งเพิ่มขึ้นระดับแอลกอฮอล์ในเลือดเร็วก็จะยิ่งเกิดภาวะเมาสารได้เร็วและรุนแรง
        
        • ภาวะถอนสาร (substance withdrawal)ยากลุ่ม barbituratesและยากลุ่ม benzodiazepines ส่วนมากพบในผู้ที่ใช้benzodiazepine ขนาดสูงเป็นเวลานาน
      - กลุ่มที่ 4 กลุ่มหลอนประสาท (psychedelic drugs/Hallucinogen)
        
        เป็นสารที่ออกฤทธิ์ต่อserotonin และ glutamate receptor ทําให้ประสาทรับรู้บิดเบือน (perceptual disturbance) ประสาทหลอนหลงผิด และสับสน สารเสพติดในกลุ่มนี้ ได้แก่ สาร lysergic acid diethylamide (LSD), ketamine,
        phencyclidine (PCP), ยาอี (ecstasy), mescalin, เห็ดขี้เมา (mushrooms/psilocybin)
        
        • ภาวะเมาสาร (substance intoxication)สาร lysergic acid diethylamide (LSD) ภาวะเมาสารจะเกิดขึ้นทันทีหลังเสพและคงอยู่ในระยะเวลาสั้นๆประมาณ 1 - 2 วัน แต่ถ้าเสพบ่อยครั้งอาการจะอยู่นานหลายวัน จนถึงประมาณ 2 สัปดาห์ ผู้เสพจะรู้สึกวิตกกังวลหรือมีอารมณ์เศร้อย่างมาก กลัวว่าจะเสียสติ เห็นภาพคมชัดมีสีสันมากผิดปกติหรือได้ยินเสียงดังกว่าธรรมดา รู้สึกว่ารูปร่างตัวเองหรือสิ่งแวดล้อมเปลี่ยนไป (depersonalization หรือ derealization)
        
        สาร phencyclidine (PCP) และ ketamineจะทําให้ผู้เสพมีพฤติกรรมก้าวร้าวรุนแรงขาดการควบคุมอารมณ์ พุ่งพล่าน กระวนกระวาย การตัดสินใจบกพร่อง อาจมีอาการประสาทหลอน หลงผิดหวาดระแวงคนจะมาทําร้าย
        
        • ภาวะถอนสาร (substance withdrawal)สาร lysergic acid diethylamide (LSD) หลังจากหยุดเสพสารร้อยละ 15 - 80
        จะมีอาการประสาทหลอนเห็นภาพความคิดหรือภาพประสบการณ์ผุดขึ้นมาเป็นช่วง ๆ 2 – 3 วินาทีถึง 2 – 3 นาทีโดยมักเป็นประสบการณ์ที่เคยเกิดขึ้นขณะเสพสาร (flashback) เห็นภาพบิดเบือน (visual distortion) ภาพหลอนทางภูมิทัศน์ (geometric hallucination)
        
        สาร PCP และ ketamine จะมีอาการที่สําคัญคือ อาการเฉื่อยชา ง่วงเหงาหาวนอน(lethargy) ซึมเศร้า และอยากเสพยา (caving)
      - กลุ่มที่ 5 กลุ่มสารอื่น ๆ ที่มีฤทธิ์แตกต่างจาก 4 กลุ่มแรก สารเสพติดในกลุ่มนี้ ได้แก่ กัญชา (cannabis), สารระเหย (inhalant) เช่น กาว ทินเนอร์, ใบกระท่อม (mitragyna), khat
        
        • ภาวะเมาสาร (substance intoxication) กัญชา (cannabis) ภาวะเมาสารมักเกิดภายหลังสูบไม่กี่นาทีและจะคงอยู่นาน 2 – 4 ชั่วโมงโดยมีอารมณ์เคลิ้มสุข หัวเราะง่ายอย่างไม่เหมาะสม รู้สึกผ่อนคลาย ง่วงนอน ขาดการควบคุมอารมณ์มีอาการวิตกกังวลหงุดหงิดฉุนเฉียวโกรธง่าย อาจมีอารมณ์เศร้าหวาดกลัว
        
        สารระเหย (inhalant) เช่น กาว ทินเนอร์ภาวะเมาสารจะเกิดภายหลังดมสารปริมาณมากทันทีโดยอาการจะเริ่มจากเวียนศีรษะ ตาพร่า เห็นภาพซ้อน พูดไม่ซัด (slurred speech) มือสั่น การทรงตัวเสียเดินเช ล้มง่าย คลายปวด และมี nystagmus อาการด้านจิตใจและพฤติกรรม ได้แก่ อารมณ์เคลิ้มสุข สับสน มีพฤติกรรมก้าวร้าว ขาดความยับยั้งชั่งใจ
        
        •ภาวะถอนสาร (substance withdrawal)
        กัญชา (cannabis) ภาวะถอนสารจะเกิดหลังหยุดเสพภายใน 1 – 2 สัปดาห์จากที่เสพเคยเสพกัญชาเป็นประจํา โดยจะมีอาการหงุดหงิดง่าย มีอยากเสพยา (caving) นอนไม่หลับ มีการฝันที่มีเนื้อหารบกวนจิตใจ (vivid and disturbed dreaming)ชัดเจนเหมือนจริง เบื่ออาหาร น้ําหนักลด ซึมเศร้า กระวนกระวายอยู่ไม่สุข ปวดศีรษะ หนาวสั่น ปวดท้อง เหงื่อออก และสั่น
- - - - ทฤษฎีจิตวิเคราะห์ (psychoanalytic theory) กล่าวว่า ผู้ที่มีปัญหากรใช้สารเสพติดจะมีsuperego ที่ช่างลงโทษ (harsh superego) และใช้สารนั้นเป็นหนทางที่จะลดความเครียดจากจิตไร้สํานึก(unconscious system) มีพัฒนาการติดอยู่ที่ระยะ oral stage (oral fixation) โดยใช้สารเสพติดช่วยลดความวิตกกังวล
        
        บุคลิกภาพ บุคลิกภาพที่มีความเสี่ยงสูงต่อการเกิดพฤติกรรมติดสาร คือ impulsivity, dependency need ที่สูง การควบคุม อารมณ์ที่บกพร่อง กลุ่มอาการ ADHD และบุคลิกภาพแบบ antisocial
- - - - ระยะสองการถอนพิษยา (detoxification) คือ ระยะนี้ใช้เวลาประมาณ 2 - 3 สัปดาห์ โดยเริ่มจากการลดขนาดยาเสพติดลงไปเรื่อย ๆ
        
        ระยะสามการรักษาทางจิตสังคมเพื่อฟื้นฟูสมรรถภาพ (psychosocial rehabilitation)คือ นั้นมีความจําเป็นและได้ผลดีมาก
        
        ระยะสี่การติดตามดูแล (after-care) คือ เป็นระยะที่ผู้ป่วยกลับไปอยู่บ้านในชุมชนตามปกติแต่แพทย์ยังนัดมาเพื่อติดตาม ปีละ 3 - 4 ครั้ง