บทที่ 3การพยาบาลบุคคลที่มีปัญหาจิตสังคม
บุคคลที่มีภาวะซึมเศร้าและมีปัญหาฆ่าตัวตาย
ภาวะซึมเศร้า หมายถึง การที่บุคคลมีพฤติกรรมที่เกิดจากภาวะจิตใจที่หม่นหมอง หดหู่ เศร้าสร้อยท้อแท้ สิ้นหวัง และมองโลกในแง่ร้าย ซึ่งมีสาเหตุมาจากการสูญเสียเป็นสําคัญ
ลักษณะอาการและอาการแสดงของภาวะซึมเศร้า
การเปลี่ยนแปลงด้านร่างกาย
- นอนไม่หลับเป็นเวลา 1-2 สัปดาห์ ซึ่งเป็นอาการแรกสุดก่อนที่มีอาการอื่นเกิดขึ้น
- ร้อยละ 25 มีอาการอ่อนเพลีย เหนื่อยง่าย โดยไม่ทราบสาเหตุ
- เบื่ออาหาร การรับรสชาติเปลี่ยนแปลง ไม่อยากอาหาร
- ร้อยละ 25 น้ําหนักตัวลดลง ดูซูบซีด ดูแก่กว่าอายุจริง
- ท้องผูกเนื่องจากการรับประทานอาหารน้อยและร่างกายเคลื่อนไหวน้อยกว่าปกติ
- ระดับฮอร์โมนเปลี่ยนแปลง เช่น ประจําเดือนมาน้อยกว่าปกติหรือมาไม่สม่ําเสมอ
- ความต้องการทางเพศลดลง
ความสนใจในตนเองลดลง
- มีอาการเศร้า เป็นสําคัญ มีความรู้สึกหดหู่ใจ ไม่สดชื่น ไม่แจ่มใส
- รู้สึกอยากจะร้องไห้ หรือร้องไห้ง่าย
- รู้สึกว่า ตนเองไร้คุณค่า ไม่มีประโยชน์ต่อสังคม อาจทําร้ายตนเอง
- ผู้ป่วยร้อยละ 75 หงุดหงิดง่าย และมีความรู้สึกขี้กลัว
- มีความคิดเชื่องช้าลง ขาดสมาธิจําอะไรไม่ค่อยได้
- มักคิดหมกหมุ่นเกี่ยวกับตนเอง
- มีพฤติกรรมที่สื่อในการทําลายข้าวของ และทําร้ายตนเอง
การเปลี่ยนแปลงด้านสังคม มักจะพบว่า ผู้ป่วยมีความสนใจสิ่งแวดล้อมลดลง ถอยหนีจากสังคมไม่ชอบงานสังสรรค์หรืองานรื่นเริง หรือไม่ชอบไปในที่ชุมชน โดยหากมีการถอยหนีออกจากสังคมมาก
ระดับของภาวะซึมเศร้า
- ภาวะซึมเศร้าระดับอ่อน (mild depression/blue mood) ภาวะอารมณ์ที่ไม่สดชื่น หม่นหมองบุคคลทั่วไปมักมีประสบการณ์กับภาวะซึมเศร้าระดับนี้เป็นครั้งคราว
- ภาวะซึมเศร้าระดับปานกลาง (moderate depression/neurotic depression)ภาวะอารมณ์ซึมเศร้าที่รุนแรงขึ้นกว่าระดับอ่อน จนถึงขั้นกระทบกระเทือนต่อการปฏิบัติภารกิจประจําวันแต่สามารถดําเนินชีวิตได้อย่างปกติ แต่จะขาดประสิทธิภาพไปบ้าง
- ภาวะซึมเศร้าระดับรุนแรง (severe depression/Psychotic depression) คือ ภาวะของอารมณ์ซึมเศร้าที่รุนแรงอย่างมาก มีการเปลี่ยนแปลงด้านพฤติกรรมโดยทั่วๆ ไปอย่างเห็นได้ชัดเจน
การฆ่าตัวตาย (suicide) หรือใช้คําว่า อัตวินิบาตกรรม หมายถึง การที่บุคคลมีความคิดอยากทําร้าย
ตนเอง และพยายามทําให้ชีวิตของตนเองสิ้นสุดลงด้วยวิธีการต่างๆ ที่ไม่ใช่อุบัติเหตุ
ลักษณะอาการและอาการแสดงของการฆ่าตัวตาย
1) บุคคลจะพยายามทําร้ายตนเองด้วยวิธีการต่างๆ ซึ่งอาจเป็นกลุ่มผู้ที่พยายามทําร้ายตนเอง แต่ไม่ได้หวังผลจะให้ตายจริงๆ และอาจพยายามทําบ่อยครั้งเพื่อประท้วงหรือเรียกร้องความสนใจให้ผู้อื่นหันมาสนใจ/ใส่ใจตนมากขึ้น
2) บุคคลกลุ่มนี้มีความคิดซ้ําๆ ที่จะทําร้ายตนเอง แต่ยังขาดความเชื่อมั่นในการตัดสินใจกล้าๆ กลัวๆและมักแสดงออกด้วยการพูดเปรยๆ หรือบอกผู้อื่นในเชิงขู่ว่า ตนจะทําฆ่าตัวตายเรียกว่า การฆ่าตัวตายแบบคุกคาม (threatened suicide)
3) บุคคลกลุ่มนี้จะมีอารมณ์ซึมเศร้าชัดเจนมีความมุ่งมั่นที่จะฆ่าตัวตายให้สําเร็จ มีการวางแผนการกระทํา และต้องการให้เกิดผลโดยแท้จริงมักจะแสดงพฤติกรรมที่เป็นการเตือนทั้งทางอ้อม หรือบอกตรงๆ ก่อนที่จะลงมือทําการฆ่าตัวตาย และจะกระทําได้สําเร็จหากไม่มีใครมาพบหรือมาช่วยเหลือได้ทันการ
ปัจจัยที่เกี่ยวข้องที่ส่งผลให้บุคคลที่มีภาวะเสี่ยงต่อการฆ่าตัวตายมีดังต่อไปนี้
- บุคคลที่แต่งงานและมีบุตร มีอัตราการฆ่าตัวตายน้อยกว่า บุคคลที่มีสถานะโสด แยกทาง หย่าร้าง
หรือหม้าย
- เพศหญิงมีอัตราการพยายามฆ่าตัวตายมากกว่าเพศชาย แต่พบว่า เพศชายจะฆ่าตัวตายสําเร็จ
มากกว่าเพศหญิง
- เมื่อบุคคลอายุเพิ่มมากขึ้นจะมีภาวะเสี่ยงในการฆ่าตัวตายมากขึ้น ดดยเฉพาะในช่วงอายุ 15-24 ปี
ซึ่งเป็นวัยรุ่นที่มีการปรับตัวมากทั้งด้านร่างกายและจิตใจรวมทั้งสิ่งแวดล้อม เช่น การคบเพื่อน การต้องอยู่ในสังคมที่มี
การแข่งขันสูง หรือมีการใช้สารเสพติด ซึ่งจะส่งผลให้มีการฆ่าตัวตายได้
- ร้อยละ 25 ของบุคคลที่พยายามฆ่าตัวตาย มีประวัติว่ามีการฆ่าตัวตายของบุคคลในครอบครัวมาก่อน
- บุคคลที่มีโรคเรื้อรังหรือเป็นโรคที่มีความทุกข์ทรมานมาก จะมีอัตราการฆ่าตัวตายมากกว่าบุคคล
ทั่วไปถึง 7 เท่า
- ร้อยละ 90 ของบุคคลที่ฆ่าตัวตายสําเร็จมักเป็นบุคคลที่มีปัญหาสุขภาพจิตประมาณ โดยครึ่งหนึ่งของ
ผู้ที่ฆ่าตายจะมีภาวะซึมเศร้าขณะลงมือฆ่าตัวตาย และ 1 ใน 3 ของผู้ที่ฆ่าตัวตายเป็นผู้ที่ติดสุราเรื้อรังหรือมีการใช้สาร
เสพติด
- บุคคลที่ฆ่าตัวตายสําเร็จเคยมีประวัติการพยายามฆ่าตัวตายมาก่อนร้อยละ 50-80
- บุคคลที่ต้องต่อสู้ชีวิตตามลําพัง เช่น ผู้สูงอายุที่อาศัยอยู่โดดเดี่ยว ขาดผู้ดูแล บุคคลที่ตกงาน/ขาด
รายได้ หม้าย เป็นต้น
- บุคคลที่ต้องทํางานในสภาวะกดดัน/สถานการณ์เคร่งเครียดหรือต้องรับผิดชอบสูง ขาดการพักผ่อน
ต้องทํางานหนักยาวนาน ไม่มีเวลาในการใช้ชีวิตที่ผ่อนคลายหรืออยู่กับครอบครัว จะมีภาวะเสี่ยงต่อการฆ่าตัวตาย
มากกว่าคนทั่วไป
สาเหตุการเกิดภาวะซึมเศร้าและการฆ่าตัวตาย
1) แนวคิดด้านการใช้กลไกทางจิตใจ
2) แนวคิดด้านการเปลี่ยนแปลงของสารชีวเคมีในร่างกาย
การพยาบาลบุคคลที่มีภาวะซึมเศร้าและที่มีปัญหาฆ่าตัวตาย
- ประเมินระดับความรุนแรงของภาวะซึมเศร้า ตั้งแต่ภาวะซึมเศร้าระดับอ่อนจนถึงระดับรุนแรงโดยเฉพาะพฤติกรรมที่เสี่ยงต่อการทําร้ายตนเอง
- สร้างสัมพันธภาพแบบตัวต่อตัวตามแบบแผนการสร้างสัมพันธภาพ เพื่อให้เกิดความไว้วางใจในตัวพยาบาล
- กล่าวทักทายผู้ป่วยสม่ําเสมอ พร้อมเรียกชื่อผู้ป่วยทุกครั้ง
- เสนอตัวให้ความช่วยเหลือผู้ป่วยและนั่งเป็นเพื่อนผู้ป่วยแม้ว่าผู้ป่วยปฏิเสธ
- สังเกตและบันทึกพฤติกรรมของผู้ป่วยโดยละเอียด
- จัดสิ่งแวดล้อมให้มีการเปลี่ยนแปลงและกระตุ้นความสนใจ
- ในระหว่างการสนทนาต้องชักชวนให้ผู้ป่วยสนใจสิ่งแวดล้อมหรือกระตุ้นให้สนทนากับบุคคลรอบตัวผู้ป่วยอย่างสม่ําเสมอ
- กระตุ้นชักชวนให้ผู้ป่วยอยากและรับประทานอาหาร
- สังเกตและบันทึกพฤติกรรม จํานวนอาหารและน้ําที่ผู้ป่วยได้รับในแต่ละวัน
- ยอมรับพฤติกรรมของผู้ป่วยตามสภาพที่เป็นอยู่