Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

Bia, (cnámha lag) - Coggle Diagram

- - - - mar ceiritin i ngruaig, craiceann, iongacha
        agus mar mióisin i matáin
    - - einsímí agus hormóin déanta as pr.
    - - struchtúr aimínaigéid- 20 a.a coitianta
      - nasc peiptíd- an nasc idir gach a.a
      - slabhra polaipeiptíd- níos mó ná 20 a.a le chéile
    - - seiceamh ina bhfuil na a.a
        ar an slabhra
      - an dóigh a filleann siad chun
        cruth 3T a dhéanamh
        
        pr. snaithíneach
        
        fada agus láidir
        
        feidhm struchtúrach go minic
        
        níl a lan filltí sa slabhra
        
        m.sh ceiritin sa ghruaig, cleití agus iongacha
        
        pr. glóbacha
        
        cruth mí réaltaí sféireach
        
        feidhm meitibileachtago minic
        
        a lán filltí sa slabhra
        
        m.sh albaimin i ngealacháin uibhe, hormóin, einsímí
      - na a.a a bhíonn ann
    - - éisc
      - bainne
      - uibheacha
      - cnónna
    - - barraíocht proitéin
        sa chorp
        
        Ae
        
        NH2
        
        eisfheartha
        
        uiré
        
        COOH
        
        fuinneamh
    - - próitéin (bainne)
        
        dé-uiréite- gorm
        go liathchorcra
  - - - vitimíní saill-thuaslagtha (A,D,E,K)
        
        Vitimin D
        
        feidhmeanna
        
        cnámha+fiacla láidre
        
        feidhmiú an córas imdhíonach
        
        ionsú cailciam
        
        foinsí
        
        bainne
        
        olaí éisc
        
        buíochán uibh
        
        solas na gréine
        
        Vit D2- Cailcifearól
        
        ganntanas
        
        i bpáistí
        
        raicíteas
        
        i ndaoine fásta
        
        oisteámalaice
      - vitimíní uisce-thuaslagtha (B,C)
        
        Vitimin C
        
        feidhmeanna
        
        cuidiú le cneasú coiriú
        
        feidhmiú an córas imdhíonach
        
        riachtanach i bhfás fíochán nascach- cnámha, liongeán
        
        ionsú iarann
        
        Aigéad ascorbach
        
        foinsí
        
        oráistí
        
        cíobhaí
        
        brocailí
        
        ganntanas
        
        scorbach- cailiúint fiacla, drandal ag cur fola
        
        créacht a thógann níos faide cneasaigh
  - - - ciseal cosantach thart ar na horgáin-m.sh an chroí
    - - scaoileann siad fuinneamh
    - - déanta de gliocról nasctha
        le 3 aigéid saillteach
        
        tríglicríd
      - faightear fostailipid mar chuid den cillscannán-
        grúpa fosfáite i láthair in áit ceann de
        na aigeid saillteacha
        
        fosfailipid
    - - saill- im, uachtar, cais
      - ola- lus na gréine, olaí éisc
    - - saill (im)
        
        páipéar donn- tréshoilseach
  - - - m.sh glúcós- C₆H₁₂O₆
    - - Déshiúicrídí
        
        dhá monaisiúicrídí nasctha le chéile
        
        tuaslagann siad in uisce
        
        milis fosta
        
        samplaí
        
        maltós (glúcós+glúcós)
        
        eorna
        
        siúcrós (glúcós+fruchtós)
        
        siúcra bhoird
        
        lachtós (glúcós+galachtós)
        
        bainne
        
        cailltear moilín uisce- imoibriú comhdhlúthacháin
        
        Foirmle- C12H22O11
      - Polaisiúicrídí
        
        dothuaslagtha in uisce
        
        cailltear móilín uisce ag gach nasc
        
        slabhra fada de cuid mhór
        monaisiúcrídí nasctha le chéile
        
        Foirmle- (C6H10O5)n
        
        samplaí
        
        ceallalós
        
        slabhraí fada de glúcós le neart crossnascáil
        
        mar chuid de chillbhalla i bplandaí
        
        snáithín is é an ceallalós
        inár mbia- torthaí
        
        glanadh amach an chóras díleach
        
        spreagadh imfhascadh
        
        glicigin
        
        faighte in ainmhithe- feoil
        
        mar a stórálann ainmhithe a glúcós (fuinneamh) sna mátán
        
        slabhraí fada glúcós le brainsí
        
        stáirse
        
        slabhraí fada de glúcós
        
        mar a stórálann plandaí a gcuid bia-fotaisintéis
        
        i rís, pasta, prataí, arán
      - Monaisiúicrídí
        
        na carbaihiodráití is lú
        
        blas milis
        
        aonad singil siúcra
        
        Foirmle- C₆H₁₂O₆
        
        samplaí
        
        glúcós
        
        torthaí & milseáin
        
        fruchtós
        
        torthaí
        
        galachtós
        
        bainne
        
        siúcraí simplí
    - - Polaisiúicrídí- ceallalós
        
        mar chuid de chillbhalla i bplandaí
        
        ní feidir linn é a dhíleá
        
        is snaithín é inár mbia
        
        citin i cillbhalla fungas
    - - cuireann glúcós fuinneamh ar fáil- riospráid
      - glúcós foirmithe le linn fotaisintéis
      - Polaisiúicrídí- stáirse
        
        mar a stóráilann plandaí a gcuid bia- cíteaplasma
      - Polaisiúicrídí- glicigin
        
        mar a stórálann ainmhithe glúcós sna matáin
    - - Stáirse (císte ríse)
        
        iaidín- dearg/buí go dúghorm
      - Glúcós
        
        tuaslagán Benedict- gorm
        go dearg brice
  - - - foirmiú fíocháin boga sa chorp- matán
      - coinnigh cothromaíocht idir tiubhas
        sna cealla & sreabháin an choirp
      - foirmiú struchtúr righin sa chorp
    - - plandaí
        
        foinse
        
        ithir
        
        ithir
        
        feidhm
        
        foirmiú suimint
        i gcillbhallaí
        
        cuid de clóraifil
        
        mianraí
        
        Cailciam
        
        Maignéisiam
      - ainmhithe
        
        foinse
        
        bainne
        
        ae & glasraí glasa
        
        feidhm
        
        cnámha+fiacla láidre
        
        cuid de hhaemglóibín
        
        mianraí
        
        Cailciam
        
        Iarann