Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

Ceimicí an tSaol/ Bia, Monaisiúicrídí - Coggle Diagram

- - - - H
      - R
      - COOH
      - NH2
- - - - Gliocról
        
        Aigéid Saillteach 2
        
        Aigéid Saillteach 3
        
        Aigéid Saillteach 1
  - - - Aigéid Saillteach 2
      - Grúpa Fosfáite
      - Aigéid Saillteach 1
- - - - Riachtanna i bhfás fíochán nascach** ( cnámha , loingeán)
      - Cuidíonn sé le cneasú (leigheas) coiriú / deisiú
      - Foinsí - glasraí, torthaí - ach go háirithe torthaí citreacha ( oráistí , liomóin )
      - Richtannach i bhfeidhmniú an chóras imdhíonadh
      - Tuaslagtha in Uisce
      - Ganntanas = cailiúint fiacla, drandal ag cur fola - Scruirbhé
  - - - Fionsí : Bainne , ae, ola ( ola ae troisc), buíocán uibh, + déanann ár gcraiceann é ag baint úsáid as solas ulta-vialáite na gréine.
      - Riachtnna do : ionsú chailciam isteach 'sna cnámha. Mar sin cnámhna + fiacla láidre
      - Réimse Vitimín D éagsúla. Vitimín D2 coitianta = Cailcifearól
      - Ganntanas = i bpáistí = ricéídí = cnámha lúbtha 'sna cosa
      - Tuaslagann sé i saill/ola
      - I ndaoine fásta = oisteamaláis = cnámha laga a bhriseann go héasca
  - - - - Cailciam
        - ionsuithe ón ithir
        - foirmíoann sé suimint i gcillbhallaí
      - - Maignéisiam
        - ionsuithe ón ithir
        - cuid de struchtúr clóraifill
    - - - Iarann
        - faighte in ae agus glasraí glas
        - mar chuid de struchtúr haemaglóibín
      - - Cailciam
        - faighte i mbainne
        - foirmiú cnámha agus fiacla
- - - - moilíní mór
- - - - Tuaslagann siad in uisce
      - Déanta as péire monaisiúicrídí nasctha le chéile
      - Milis Fosta
      - Samplaí ciotianta
        
        maltós : ( faighte i síolta ag péacadh) = glúcós + glúcós
        
        súcrós : ( siúcra bhoird) = glúcós + fructós
        
        lactós : (faighte i mbainne) = glúcós + galactós
    - - Dothuaslagtha in uisce ( ní thuaslagann siad in uisce go héasca)
      - Déanta suas de cuid mhór monaisiúicrídí nasctha le chéile
      - Samplaí : Stáirse, Ceallalós, Glicigin
        
        Stairse ( nó amalós )
        
        meitibileacht
        
        Fuinneamh
        
        Déanta de slamhraí fada ( díreach agus le brainsí) de glúcós
        
        Faighte i rís, pasta, prátaí, arán
        
        Seo mar a stórálann plandaí a gcuid bia (fuinneamh) atá déanta ag fotaisintéis
        
        Díleáite go h-éasca ag daoine
        
        Glicigin
        
        meitibileacht
        
        Fuinneamh
        
        Faighte in ainmhithe
        
        Mar a stórálann ainmhithe a gcuid glúcós (fuinneamh) 'sna matáin - aistrithe go glúcós arís nuair atá gá leis
        
        Slabhraí fada glúcós arís le brainsí
        
        Ceallalós
        
        Struchtúr
        
        ( cnámh / rudaí laidir )
        
        Déanta suas de slabhraí fada glúcós chomh maith ach i bhfad níos mó crossnascáil idir na haonaid glúcós
        
        An láidir. Mar cuid de chillbhalla i bplandaí
        
        Glaoitear snáithín air an ceallós inar mbia :
        
        Glanadh amach an córas díleach
        
        Spreagadh imfháscadh
        
        Mar sin tá sé níos deacra briseadh síos - ní féidir linn é a dhíleá