Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

Literaire mindmap Bezonken Rood Jeroen Brouwers - Coggle Diagram

- - - - Mist
        
        Symboliseert verwarring en isolement van de ik-figuur
        
        Onduidelijke relatie tussen Jeroen en moeder
        
        Begint het boek mee, en eindigt met mist. Deze mist wordt wel op het eind door wind vervangen als teken van verdrijven.
        
        ‘Het land ligt al weken in mist gehuld, op sommige plaatsen stapelt hij zich op tot een kasteel of een kathedraalachttig bouwwerk, er valt een nauwelijks waarneembare vochtigheid.’
        Eerste zin uit het boek.
        
        Beklemmende en trieste sfeer.
        
        'Later begon het te waaien, en ontstonden er waterdruppels tegen de buitenkant van het raam, die langzaam over het glas begonnen te schuiven, zodat er tussen mij en mijn andere ik een webachtig traliemotief ontstond en ik mijn gezicht in de mist in vloeibaarheid zag ontbinden.’
        Laatste zin uit het boek
    - - Terwijl Jeroen in het Jappenkamp gedwongen rondspringt als een kikker en ‘kwaak kwaak!’ roept, denkt hij aan niets anders dan het jappenkamp. Hij laat zijn gedachten niet afdwalen gedurende de hele gebeurtenis.
        Tijdens de tegenwoordige tijd denk Jeroen vaak nog, uit het niets, ‘kwaak kwaak!’. Dit laat zien dat zijn kampherinneringen nog diep vanbinnen zitten en hij deze nog niet is vergeten.
    - - Naast dat de titel van het boek ¨bezonken rood’ is, wordt de kleur ook heel vaak benoemd in het boek. Het representeert zowel haat als liefde. Ook is het de kleur van bloed -iets wat Jeroen vaak ziet in het kamp- en de kleur van zowel de Japanse- als Nederlandse: de twee werelden waar Jeroen tussen bungelt.
      - 'Niet ook, zoals ik hartstochtelijk stond te verlangen, trad, nu mijn moeder in de coulissen verdween, Liza uit de coulissen tevoorschijn, gekleed in het eendere teder blauw als mijn moeder droeg op haar laatste reis en waardoorheen ik Liza's lieflijke lichaam kon zien, en het goud van haar lichaam waar dit goud vertoonde, en het diamant van haar lichaam, en het bezonken rood van haar lichaam waar ik weet dat dit bezonken rood is.
      - Hierin representeer het rood zowel afkeer als liefde. Het ¨bezonken rood van haar lichaam¨ zijn de imperfecties van haar lichaam. Jeroen veracht imperfecties, maar houdt hij van Liza. Toch houdt hij ook niet van haar: hij wilt haar mishandelen en tegelijk zoenen. Zo komen weer de trauma’s van het jappenkamp naar boven: hij heeft daar slechts vrouwen gezien die werden mishandelt. Zoveel, dat hij uiteindelijk zijn sympathie voor die vrouwen verloor.
        De kleur rood kan dus veel betekenen in dit boek.
    - - Deze droeg hij veel in het kamp. Hij verborg zijn gezicht onder de hoed, maar toch blonk hij wel uit door de hoed. Zijn moeder kon hem herkennen doordat hij opviel met de hoed tussen alle andere kinderen. Ook gebruikte hij zijn hoed als een uiting van liefde: hij verborg en streelde zijn moeders kaalgeschoren hoofd ermee.
      - ‘Ik stond onder mijn wijde hoed, -de schaduw die ik van mijzelf zag bestond uit het ovaal van de hoed, al naar gelang van de stand van de zon voorzien van beenstompjes, soms ook voorzien van vleugels als ik mijn armen uitstak: de hoed overhuifde mij zoals in mijn latere leven ik mij voelde overhuifd door het dak van mijn auto, hierheen op weg, daarheen op weg, alsof het dak van mijn auto nog altijd diezelfde hoed uit mijn kleuterjaren was.'
        Hierin suggereert Jeroen dus letterlijk dat de auto voelt als een soort ‘bescherming’, net zoals de hoef had gevoeld toen hij een kind was. Ook zegt hij dat voor hem de hoed niet alleen een hoed was, maar dat de schaduw veel meer representeerde.
        Misschien ook wel onzichtbaar willen zijn.
    - - Deze verwijst naar Jeroens oma, die altijd zei dat je van bidden rustig wordt. Jeroen geloofde daar nooit in, maar blijkbaar is het in zijn latere jaren nog steeds bij hem.
      - ‘Bidden, - neen, ik heb nooit geweten en nooit begrepen wat dat is, tenzij ik altijd heb geweten en begrepen dat het nonsens is, al zijn vele gebedswoorden van een aangrijpende schoonheid, vergelijkbaar met woorden als 'Seresta Forte', 'Eldopal Retard', 'Pyridoxine Labaz' en 'Mogadon'.
        Hierin zegt hij dus ook dat er een zekere schoonheid zit in het bidden, wat wellicht ook een rol speelt in de reden dat Jeroen zelf ‘bid voor ons, amen’ herhaalt gedurende het hele boek.
  - - - Eelt
      - ‘Terwijl de film zich ontrolde (...) hield ik mij bezig met het verwijderen van het eelt aan mijn voetzolen: eerst met een rasp, toen met een grove vijl, toen met een fijne vijl.’
      - Deze ‘gevoelloosheid’ is later in zijn leven ook nog terug te zien, wanneer hij zo beschadigd is dat hij vrijwel geen emoties meer voelt. Meerdere keren zegt hij letterlijk ‘ik voel niets’, zelfs niet als hij terugdenkt aan zijn ex-vriendin (die hij maar al te graag terug zou willen krijgen).
      - 'Ik wenste bij mijn moeder te blijven en de wacht hij haar te houden: zij stond, beschenen door vijf of zes schijnwerpers, in een knooppunt van licht, in een schort van regen. Om wakker te blijven krabde ik met een scherp steentje het door de regen zacht geworden eelt van mijn voeten'
        Wat er hier gebeurd is dat, terwijl zijn moeder naakt in de schijnwerpers op een plein staat, Jeroen het eelt van zijn voeten af schraapt. Hierin komt dus zowel het gevoelloze gevoel naar boven als de eelt zelf. Jeroen voelt niks voor het feit dat zijn moeder daar waarschijnlijk met grote schaamte staat. Het voelt geen verdriet, geen woede, geen angst. Het enige waar hij aan denkt is het eelt onder zijn voeten.
    - - Naast dat Jeroen letterlijk opgesloten was in het Tjideng-kamp, staat dit motief ook voor het feit dat hij zich later nog opgesloten voelt. Ondanks dat Jeroen nu op een vreedzame manier leeft, voelt hij zich nog net zo opgesloten als tijdens zijn jeugd. Vaak gebruikt Jeroen de letterlijke woorden ‘tralies’ en ‘tralie motieven’. Deze benoemd hij voornamelijk op de momenten dat hij uit zijn raam naar Liza kijk. De tweede betekenis van de tralies is dus de afstand die hij tot Liza voelt, alsof zij verder van hem afstaat dan hij zou willen.
    - - Het leven van Jeroen is erg instabiel geweest, aangezien hij vanaf zijn vierde levensjaar al in een Tjideng-kamp zat. Dit motief hangt samen met het leidmotief van de rolschaats: die had Jeroen van zijn moeder gekregen. Hij had er slecht één, waardoor zijn stand altijd instabiel was.
      - 'Geen wonder ook: mijn rolschaats is in het gesmolten asfalt verzonken en daarin onwrikbaar vast geraakt zodat de hele wereld aan mijn rechtervoet hangt.'
        Hierin wordt er letterlijk verteld hoe de wereld voor Jeroen instabiel voelt: hij heeft het idee dat één kant van hem volledig belast is. Dit gevoel zal hij meenemen zijn latere jaren in en is te voelen door het hele boek heen.
  - - - Tussen de hoofdpersoon en zijn geliefden
      - Het ene moment vertelt Jeroen in ‘Bezonken rood’ over hoeveel hij van Liza houdt, maar vervolgens hoe graag hij haar bijvoorbeeld pijn wilt doen
    - - Houdt kortweg in dat een mannelijk personage een sterke band heeft met zijn moeder en jaloers is op zijn vader. Deze hangt samen met het verhaalmotief ‘moeder(schap)’. De man zoekt dan vaak in relatief naar een evenbeeld van zijn moeder. Dit zag je ook heel erg vaak terugkomen in het verhaal. Jeroen vergelijkt regelmatig andere vrouwen, zoals zijn vriendin Liza, met zijn moeder.
        
        Ideaalbeeld
      - “Wiens gezicht? Dat van mijn moeder, - maar ik slaagde er niet eens in, mij haar oude gezicht te herinneren, en ook slaagde ik er niet in, mij het hoofd van mijn moeder voor te stellen zonder dat het op het bloeiende lichaam van Liza stond: het lichaam van Liza was vol borsten, Liza moest wreed worden gemarteld, Liza moest pootje na pootje en vleugeltje na vleugeltje uit het lichaam worden gescheurd terwijl zij gedurende deze marteling volledig bij bewustzijn bleef.”
      - In het boek ‘Datumloze dagen’ is er ook sprake van een Oedipusmotief. Oedipus betekent ook nog gezwollen voet. In dit boek is er een zoon die iets mankeert aan zijn voet, hij mist zelf een heel deel. Dit verwijst duidelijk naar een Oedipusmotief.
    - - “Dit hoort tot mijn kleuterherinneringen zoals het tot de kleuterherinneringen van anderen hoort dat hun op de leeftijd die ik had toen ik in dat kamp zat de amandelen werden geknipt (mijn amandelen waren toen al geknipt). Er is nog méér dat tot de vanzelfsprekendheden van mijn kleuterjaren heeft behoord. Het is door mij gezien, het ligt opgeborgen op de vlieringen van mijn geheugen. Toen heeft het mij onaangeraakt gelaten, - ik zou er pas later door worden aangeraakt. Soms overvalt mij de paniekangst: soms ben ik terug in dat kamp:”
      - De ongelukkige jeugd van de hoofdpersonages in ‘Bezonken rood’ en ‘Datumloze dagen’. In het onderstaande stukje wordt duidelijk hoe Jeroens kleuterherinneringen hem later hebben geraakt hebben en hij zelfs nog paniekaanvallen heeft over zijn tijd in het kamp.
      - In ‘Datumloze dagen’ treedt een vergelijkbare situatie op. Het kind, Nathan, is bij zijn geboorte niet gewenst en krijgt daardoor ook nauwelijks een opvoeding. Hij heeft hierdoor een zware jeugd, net als Jeroen Brouwers dus.
    - - Zijn moeder leert hem dat hij zich bij bepaalde situaties iets anders moet voorstellen, dit lukt hem nooit. Daardoor heeft hij ook problemen met film en televisie. Iets onwerkelijks kan Brouwers zich niet voorstellen. Ook ziet zichzelf vaak door de ruit, maar zijn spiegelbeeld is vaak het tegenovergesteld van hoe hij is of hoe hij zich ziet
- - - - Vrouwenkamp, waar ook jongens tot 10 jaar zaten. Weinig ruimte en slechte omstandigheden. Jappen zijn ruw naar de bewoners toe.
  - - - Kampherinneringen: 4 jaar
      - Periode kamp tot heden: 40 jaar
      - Veel gebruik gemaakt van flasbacks
    - - Jappenkamp in de hoofdstukken: 5, 6, 8, 9, 12, 14 en 16
      - Relatie met Liza in de hoofdstukken: 4, 7, 10, 11, 13, 15 en 17
      - Moment van het schrijven van het boek in de hoofdstukken: 2, 3, 5, 7, 10, 15 en 17
      - Verhaal heeft een fragmentarisch karakter.
- - - - In een groot interview onlangs in de Haagse Post zei Jeroen Brouwers over zijn laatste boek: "Bezonken Rood is de afronding van wat ik gemakshalve de tweede periode in mijn schrijverij noem". Een terechte constatering, want "Bezonken Rood" geeft antwoord op vragen die na lezing van vooral; "Zonsopgangen boven Zee" en "Het Verzonkene" (dat deze drie romans met elkaar verbonden zijn door het woord "zon" is duidelijk) boven komt drijven: waarom schrijft Brouwers enerzijds vol tederheid over de vrouw en dan in het bijzonder over zijn moeder, en waarom vermomt hij zijn kennelijk immer knagende wroeging als haat? (Over de polemische stukken van Brouwers, die met die laatste vraag ten dele te maken hebben: "Bezonken Rood" is een te belangrijk boek om als slagwapen in een literaire discussie te dienen). Naar mijn mening is "Bezonken Rood" van deze trilogie het meest geslaagde werk: "Zonsopgangen boven Zee" is mij te gekunsteld om werkelijk te kunnen imponeren en "Het Verzonkene" te halfslachtig van inhoud. Zonder zijn voorgangers is "Bezonken Rood" echter niet volledig te begrijpen, want juist in die boeken staat het best beschreven welke invloed de haat-liefde verhouding tot de moeder heeft gehad op de ik-persoon. "Bezonken Rood" is geschreven naar aanleiding van de dood van de moeder van Brouwers. In "Het Verzonkene", het werk dat inhoudelijk voorafgaat aan deze roman, schreef hij over haar: "Ik bezoek haar nooit, ik schrijf haar nooit, ik bel haar niet op. Zij mij ook niet. Ik weet niet hoe zij leeft, waar zij mee bezig is, of zij misschien eenzaam is. Zij weet hetzelfde niet van mij. Zij leeft in een flatje, ze loopt met een stok (...) Ik ga haar, als zij eerdaags komt te sterven niet meebegraven. Haar laatste woorden heeft zij tegen mij al gezegd." Op zoek Een afgesloten hoofdstuk, zo lijkt het, maar dat is schijn: uit eerder werk van hem blijkt duidelijk dat Brouwers nog steeds op zoek is naar de moeder van zijn jeugd, die mooi was, maar hem verried door hem in Nederland naar een kostschool te sturen. Door haar overlijden is hij eindelijk zo ver gekomen die zoektocht af te ronden door het opschrift stellen van de oorzaken van zijn obsessie. "Bezonken Rood" kent vier thema's, die met elkaar te maken hebben en tezamen een beeld geven van de gecompliceerde werkelijkheid van de auteur. Aan de ene kant zijn er de herinneringen aan het Jappenkamp Tjideng, waar Brouwers als kleutertje in terecht kwam, en daaraan verbonden de herinneringen aan de moeder ("..... Maar mijn moeder heb ik toen in ieder geval gekend, in die oorlogsjaren in het Jappenkamp, waar ze mij heeft leren lezen"). Aan de andere kant is het de liefde voor ene Liza en de afkeer van vrouwen die een kind hebben gekregen. Die laatste twee thema's hebben direct te maken met het eerste: Geboorte roept bij Brouwers beelden uit het Jappenkamp op: "Er waren vrouwen die door het onmenselijke gespring, dat schoksgewijze een aanhoudende druk op de organen in hun onderlichaam uitoefende, zichzelf binnenste buiten begonnen te keren: met hun ontlasting kwamen er losgeschoten organen hun lichaam uit, -- men begon zijn darmen te verliezen, men begon springend aan het ter wereld brengen van bloed en blubber" en daarom ook wordt de vage liefde voor Liza geïdealiseerd. Zij is immers nog ongeschonden, dit in tegenstelling tot de vrouw van de schrijver, die vlak daarvoor een dochter heeft gebaard. Zo grijpt alles in elkaar: liefde, haat, leven en dood, het zijn de elkaar bestrijdende elementen in Brouwers' werk. Woede en wroeging zijn hun uiterlijke tekenen. Gruwel De herinneringen aan het kamp en aan de moeder in die tijd overheersen in deze roman.
    - - "Naast de literaire en de historische evaluering van het verhaal "Bezonken rood" van Jeroen Brouwers over de "Jappentijd" die hij meemaakte, en dat culmineerde in de kampherinneringen uit "Tjideng" (zie o.a de Tijd van 15.1.'82), is een geheel andere beoordeling mogelijk. Eigenlijk vraagt de auteur daarom en duidt hij die aan, expliciet en impliciet: Nu ik dit boek geschreven heb, zal ik niet meer op elk ogenblik verraderlijk worden overvallen door die ellendige gebeurtenissen van veertig jaar geleden, die dan als een film aan mijn oog voorbijtrekken en waar ik steeds naar moet kijken. En impliciet, doordat hij zichzelf tekent als een grappig klein ventje met de veel te grote hoed van vader, dat totaal geen benul heeft van de gruwelijke dingen, die zich rond hem afspelen en daarom dikwijls maar kijkt en lacht, omdat hij gefascineerd is door het gekke en de onmenselijkheid en wreedheid niet snapt. Wie zou ooit geschiedschrijving overlaten aan een jongetje van drie tot vijf jaar? Eigenlijk zijn de critici, die hem willen betwisten of Sonei nu wel of niet altijd met sporen aan rondliep, enzovoorts, enzovoorts, onbegrijpelijk naïef; ik denk met zichzelf bezig - voor hen is dit blijkbaar een belangrijk facet in hun verwerking van dat stuk ellende. Want wat is de clou van het boek en de bedoeling? Het wordt door de schrijver duidelijk gesteld: de verwerking van een afschuwelijk brok verleden, dat hij in al die jaren niet van zich heeft kunnen afleven, afdenken, afpraten en afschrijven, kortom afslijten. Hij duidt het aan met het beeld van het eelt dat tussen hem en de aarde zit, letterlijk, en daardoor tussen hem en de buitenwereld, die hij daardoor niet direct, onmiddellijk kan tasten en voelen. Juist de altijd al afschuwelijke gebeurtenis van het overlijden van een geliefde moeder, die voor dit kind nog afschuwelijker is, omdat hij door wat hij lang geleden met haar heeft meegemaakt, zich ervan moet distantieren, is het kerngebeuren, dat de uiteindelijke verwerking hopelijk mogelijk zal maken. Enerzijds lijkt de verteller daarop te rekenen, anderzijds trekt hij toch weer in twijfel of hij ooit inderdaad los van zijn verleden zal komen. Een heel reële twijfel."