Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
Powtórzenie działu 4 - Coggle Diagram
Powtórzenie działu 4
Formant
Rodzaje formantów:
Formanty wewnętrzne
(sam‑o-lot) i
formanty zerowe
(dźwigać-dźwig‑ø).
Przyrostki
(bieg‑anie)
Przedrostki
(u‑piec)
Przedrostki i przyrostki o kłopotliwej pisowni
z piszemy:
gdy słychać z np: zbić, przed literą h np: zhańbić, przed s, si, sz, np: zsypać
s piszemy:
gdy słychać s np: skaleczyć, przed dwuznakiem ch np: schładzać
ś piszemy:
gdy słychać ś (przed ci) np: ściszyć
-dzki i -dztwo piszemy:
gdy w zakończeniu wyrazu podstawowego występuje d, dz, lub dzi (dź) np: inwalidzki <--- inwalida
-cki i - ctwo piszemy:
gdy w zakończeniu wyrazu podstawowego występuje t, c, ć (ci), cz, lub k np: studencki <--- student
-wstwo piszemy:
gdy wyrazem podstawowym jest rzeczownik lub czasownik, w którego zakończeniu występuje w np: zawodowstwo <--- zawodowiec
-stwo piszemy:
gdy w wyrazie podstawowym nie występuje litera w lub gdy ten wyraz jest przymiotnikiem nawet z w np: szefostwo <--- szef
Budowa słowotwórcza wyrazów
Wrazy podstawowe
- to wyrazy, od których utworzono inne wyrazy. Niekiedy wyrazy utworzone od innych słów są wyrazami podstawowymi dla kolejnych. Np: wybrać ---> wybranie
Wyrazy pochodne
- to wyrazy utworzone od innych słów. Np: brać ---> wybrać
Parafraza słowotwórcza
- to wyjaśnienie analizowanego słowa. Np: kotek - mały kotek (kot ---> kotek)
Temat słowotwórczy
- to część wspólna wyrazu pochodnego i podstawowego
Formant
- to cząstka, za pomocą której tworzy się nowy wyraz. Np: dom ---> domek = dom- (temat słowotwórczy) + -ek (formant)
Oboczności
- to wymiana, zanik lub pojawienie się głosek w temacie słowotwórczym. Np: nar
t
a ---> nar
ci
arz = t : ć, -arz
Wyrazy podzielne słowotwórczo
- to wyrazy, które składają się z tematu słowotwórczego i formantu np: dom ---> dom + -ek
Wyrazy niepodzielne słowotwórczo
- to wyrazy, których nie da się podzielić, bo nie powstały od innych słów np: brat
Pisownia wyrazów z ó, u, rz, ż, ch, h
Literę u piszemy:
zwykle na początku i zawsze na końcu wyrazów, w formach czasowników zakończonych na
-uj, -uje,
w zdrabniających, spieszczających lub zgrubiających zakończeniach, w rzeczownikach kończących się na
-unek, -us, -usz, -ulec.
Literę ó piszemy:
gdy wymienia się na
o, e, a
, w zakończeniach
-ów, -ówka, -ówna
, na początku wyrazów
ó
smy,
ó
semka,
ó
w,
ó
wczesny,
ó
wdzie.
Dwuznak rz piszemy:
gdy wymienia się na
r
, po spółgłoskach
b, p, d, t, g, k, ch, j, w,
w zakończeniach -
arz, -erz,
rzeczowników rodzaju męskiego, w niektórych innych wyrazach mimo, że nie wymienia się na
r
.
Literę ż piszemy:
gdy wymienia się na
z, ź, s, g, h, dz,
w zakończeniach
-eż, -aż,
rzeczowników rodzaju żeńskiego, po spółgłoskach
l, ł, r, n.
Dwuznak ch piszemy:
gdy wymienia się na
sz,
po literze
s,
na końcu wyrazów, w większości wyrazów, gdy na nic się nie wymienia.
Literę h piszemy:
zazwyczaj gdy wymienia się na
ż
, po literze z.
Pisanie przymiotników złożonych
Z łącznikiem:
gdy człony są równorzędnie znaczeniowo np: biało-czerwony (= biały i czerwony <--- dwa kolory)
Łącznie:
gdy człony są nierównorzędnie znaczeniowo, tzn. jeden z członów jest określeniem drugiego np: ciemnoczerwony (=ciemny czerwony <--- odcień koloru)
Złożenia
- składają się z przynajmniej dwóch wyrazów połączonych wewnątrz formantem np: brzuchomówca ---> brzuch + o + mówca
Zrosty
- powstały ze zrośnięcia ze sobą przynajmniej dwóch innych wyrazów np: widzimisię ---> widzi + mi + się
Zestawienia
- są złożone przynajmniej z dwóch samodzielnych wyrazów, które wspólnie tworzą jedną nazwę np: Morze Bałtyckie
Rodzina wyrazów
- to grupa słów, w których występuje wspólna cząstka znaczeniowa, czyli
rdzeń
. Wszystkie słowa, które należą do jednej rodziny są
wyrazami pokrewnymi
Rdzeń wyrazu
- to najmniejsza, niepodzielna cząstka wyrazu, która ma samodzielne znaczenie
Zasady skracania
zostawiamy tylko pierwszą literę, lub kilka pierwszych liter i po nich stawiamy kropkę np: r. - rok
zostawiamy tylko pierwszą i ostatnią literę, i nie stawiamy kropki np: wg - według
usuwamy środkowe litery, zwłaszcza oznaczjące samogłoski np: kpt. - kapitan; płk - pułkownik
skracamy każdy z wyrazów do jednej lub dwóch liter, jeżeli drugie lub kolejne słowo zaczyna się samogłoską stawiamy kropkę po każdym skróconym wyrazie np: p.n.en - przed naszą erą
jeśli wszystkie skracane słowa zaczynają się spółgłoską lub tylko pierwsze samogłoską, stawiamy jedną kropkę na końcu skrótu np: cdn. - ciąg dalszy nastąpi
jeśli skracamy wyrażenie specjalistyczne (np. geograficzne) to stawiamy kropkę po każdym skróconym wyrazie np: n.p.m. - nad poziomem morza
skróty w nazwach własnych zapisujemy małą literą np: św. Piotr - Święty Piotr
Skrótowce
literowce
- tworzy się je z pierwszych liter poszczególnych wyrazów i odczytuje litera po literze np: PSL [pe-es-el] - Polskie Stronnictwo Ludowe
głoskowce
- tworzy się podobnie jak literowce, ale wymawia jako grupę głosek np: WOŚP [wośp, nie wu-o-eś-pe] - Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy
sylabowce
- tworzy się z pierwszych sylab (lub grup głosek) poszczególnych wyrazów np: Polfa -
Pol
ska
fa
rmacja
Romantyzm
Dramat
Ballada
Aforyzm
- zwięzłe, błyskotliwe sformułowanie zawierające prawdę życiową, moralną lub filozoficzną.
Ironia
- zamierzona sprzeczność między dosłownym a właściwym znaczeniem wypowiedzi.