Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

PAARD - Coggle Diagram

- - - - behandeling: álle paarden!
        
        foxim / pyrethroïden d1..d8
  - - - behandeling: álle paarden!
        
        foxim / pyrethroiden (deltamethrine) d1..d8
  - - - behandeling:
        
        manueel verwijderen
        
        foxim / pyrethroïden (deltamethrine), geen persist.werking
  - - - --> dermatitis (vnl ad oren) ... toxicose (petechiën, oedeem)
      - <-- bij snelstromend water, actief in voorjaar
      - preventie: pyrethroïden (kortwerkend), best binnenhouden
    - - -->
        
        zomereczeem (jaarlijks terugkerende seizoensgebonden dermatitis): thv manen en staartbasis ... lumbosacrale gebied, schoft, scapulae, ventrale abdomen, voorhoofd, waar meeste zweet
        kleine papulae en erythema, +++jeuk..afbrekende haren, alopecie, korsten ..sec.bact.dermatitis (overgevoeligheidsreactie tegenover haptenen in Culicoides speeksel)
        
        (vector ziekten hier niet van belang)
      - diagnose:
        
        anamnese (pony, zomer, lokalisatie), Culicoides aanwezig
        
        uitsluiten andere inf (Oxyuris, luizen)
        
        huidbiopt --> eosinofiele vasculitis
        
        ELISA --> Ag-spec IgE
        (bij aankoop letsels kunnen voelen op lokalisaties)
        
        behandeling: (moeilijk, meestal chron)
        
        symptomatisch (cortico's, antihistaminica) korte termijn
        
        preventie:
        
        muggen niet steken:
        
        pyrethroïden, repellents, oliën/vetten
        
        deken, masker, op stal vanaf 16.00h, (ventilator in stal?)
      - <--
        
        broedplaatsen in mest / organisch materiaal, in omg bossen en beken/vijver
        
        genetische predisp ((Shetland) pony, Belgisch warmbloed, Friezen,..), vnl >2j, meer bij paarden die dag&nacht op wei staan (steken vnl 's avonds)
  - - - behandeling: álle paarden
        
        kootbehang scheren!
        
        wassen met foxim 2x met 3d interval
        fipronil spray 2x met 3d interval
        
        stalbedding verversen
- - - - --> weinig pathogeen
        
        onrust van bromgeluid horzels
        
        kleine letsels in pars non-glandularis maag (meestal subklinisch) ... zelden zware inf: gastritis =myiase
        --> geeuwen en conditieverlies
      - diagnose: moeilijk
        
        zomer --> horzels (bruin (gevlekt), 12-14mm)
        
        late zomer --> eieren op de haren
        
        lente --> L3 in feces
        
        gastroscopie
        
        beh + prev:
        
        eieren verwijderen (lauw water +azijn/insecticide)
        
        vanaf dec iver / moxi p.o. (dan geen herinf. meer doordat er geen horzels zijn)
      - <--
        
        volw.paardenhorzel legt al vliegend eieren op haren van manen,schoft,benen overdag bij mooi weer (late zomer) ...L1 uit ei bij likken, migratie L1 in mondmucosa...L2 op d28 --> doorgeslikt, in maag ontw tot L3 (overwinteren 6-8m) ....L3 in feces ...verpoppen op de grond (vroeg zomer)
        
        horzel vnl op weiden omring door bos / struikgewas
      - VAAK
  - - - STIJGEND:
        
        kortere cyclus
        
        resistentie tegen BZD
        
        lage werkzaamheid iver tegen larven
      - -->
        
        vnl larven (einde wintercyathostominose): (slapende in darmwand onschadelijk), vrijkomend uit darmwand zorgen voor wormknobbeltjes <5mm ..bij +++ infestatie alg.darminfl, ++mucus, ulcera
        --> acute erge stinkende diarree, koliek, koorts, sterfte / chronisch conditieverlies, vermageren, doffe vacht, (diarree, koorts, koliek)
        
        (volw.wormen (zomer / hele jaar door): relatief weinig schadelijk, maar wel meer in aantal ...bij massale inf. darminfl.
        --> conditieverlies, diarree)
      - <--
        
        opname L3 met grazen id zomer ...in DD mucosa ontw. tot L4/L5 ...in DD lumen tot volw.worm ... eieren in feces (2-3m ppp)
        OF vanaf najaar hypobiose L3,4 ...na winter weer verder tot volw.worm etc.
        
        vrijlevende stadia ", wedebesmetting niet homogeen "
      - diagnose: "
        
        behandeling:
        
        immature: slapende in darmwand --> moxi p.o. (60-80%, 2-3w persist.werking); vroege in darmwand --> moxi p.o.,; late in darmlumen --> iver, moxi p.o.
        
        volw.wormen --> pyrantel p.o., ML p.o., géén BZD (resistentie)
        
        resistentie tegen BZD, soms tegen pyrantel, beginnend tegen ML (ERP:arrow_lower_right:)
        
        vertraging resistentie:
        correct doseren, niet te vaak ontwormen, niet elk jaar zelfde groep anthelminthica, bij beh niet naar zuivere wei, regelm. FECRT (BZD, pyrantel >90%; ML >95%), bij aankoop quarantaine+beh
        
        preventie "
    - - --> heel het jaar door
        
        volw.wormen --> weinig pathogeen
        
        anale jeuk van eieren --> schuren..'rattenstaart' (afgebroken haren)
        
        DDX zomereczeem
      - diagnose:
        
        sympt, (wormen op feces 5-15cm met spitse staart)
        
        tape rond anus --> eieren (groot, asymm, (opperculum))
        
        behandeling: combi!
        
        stal reinigen (muren, voederbak, tralies,..)
        
        peri-anale regio regelm.wassen
        
        BZD, pyrantel, iver, moxi (soms falen!)
      - <--
        
        orale opname eieren omg...volw.wormen in DD ...vrl wormen naar rectum --> eieren in kleverige vloeistof rond anus afgezet (5m ppp)... na 6d besmettelijk
        
        vnl stalinfecties; geen imm.opbouw --> alle leeftijden
      - VAAK
    - - <--
        
        opname L3 met grazen id zomer ...doorheen darmwand naar a.mes.cran ..L4..5 ... met aa mee naar DD, ontw. tot volw.worm ...eieren in feces (5-6m ppp)
        
        vrijlevende stadia: eieren in feces ...L3 (in 2-3w, vnl op de wei, T!) ...verspreiding L3 door regen (feces =reservoir voor L3) ...overleving L3 (langer bij koude, vocht (>1j))
        
        weidebesmetting níét homogeen (i.t.t. rund) <-- defecatiezone apart van graasgebied (veulens minder) ...bij overbezetting / slechte kwaliteit weide ook in defecatiezone grazen
      - -->
        
        vnl larven (winter): in a.mes.cran erge letsels 3m p.i. (fibreuze verdikking wand, thrombi..embolie-->obstructie kleine darmeindaa. =infarct)
        --> koliek, koorts, vermagering, doffe vacht, (diarree), sterfte
        
        (volw.wormen beperkt in aantal (zomer / hele jaar door): bijt in darmmucosa..kratervormige letsels, beperkt hematofaag
        --> conditieverlies, (diarree), lichte anemie)
        
        DDX leverbot
      - diagnose:
        
        seizoen, sympt, weidebeheer (bezetting, kwaliteit weide, feces niet opruimen, lengte weideperiode, type bedrijf), ontwormingsschema (wanneer, freq, welk)
        
        fecesOZ:
        
        in zomer slechte conditie+anemie/diarree: McMaster / miniflotac --> eieren, >500 EPG
        
        wintercyathostominae: micr --> vroege immature larven .... macr --> late immature larven
        
        wintercyathostominose: ELISA --> As tegen larven
        
        BOZ --> albumine :arrow_lower_right: (<20g/L), tot.eiwit :arrow_lower_right:, B-globulines IgE :arrow_upper_right:, albumine / globuline ratio <0,7:arrow_lower_right:, neutrofilie
        
        in winter koliek --> ROZ --> a.mes.cran voelen zinderen
        
        behandeling:
        
        immature --> ML (iver, moxi p.o.)
        
        volw.wormen --> BZD (fenben-,mebendazole p.o.), pyrantel p.o., ML p.o.
        
        preventie:
        
        weidebeheer: kwaliteit weide, wekeklijks feces verwijderen, rotatie, geen overbezetting, leeftijdsgroepen apart, gemengd grazen met HK (wel opletten voor leverbot, (Trichostrongylus axei))
        
        prev.ontwormingsschema tijdens weideseizoen (--> geen ei uitscheiding op weide)
        
        risicoweide (hoge bezetting (>3 /ha), jong) --> o.b.v. egg reappearence period (ERP): pyrantel 1m --> elke maand; iver 2m --> elke 2m; moxi 3m --> elke 3m; álle paarden tegelijk
        
        advies op maat --> o.b.v. overwinterde weidebesmetting (weidebeheer en prev.ontworming toen), weidebeheer komend seizoen, monitoring infectie
        
        monitoring m.b.v. fecesOZ (--> wanneer, welke dieren beh): verse feces (liefst rectaal, zonder bodemmateriaal, koel bewaren) ...McMaster (>50 EPG) / miniflotac (>5-10 EPG)
        
        wanneer de hele groep beh (mengstaal per leeftijdsgroep, <10, 1 mestbal per dier, grondig mengen): onbeh.groep elke maand fecesOZ / beh.groep fecesOZ op einde ERP
        --> <100 EPG niet ontwormen; 100-200 EPG niet ontwormen op laag risico weide; >200 EPG wel ontwormen
        
        welke dieren beh: heel herhaalbaar (sommige paarden altijd lage EPG en hoeven niet te worden ontwormd --> refugia :arrow_upper_right:)
        --> <200 EPG niet onwormen; 200-500 EPG "; >500 EPG wel ontwormen
      - Strongylus vulgaris, ...
      - DALEND:
        
        lange cyclus
        
        goede werkzaamheid ML
  - - - -->
        
        meestal asympt (bij lichte inf.druk --> imm.opbouw)
        
        migrerende larven --> vnl hoesten, neusuitvloei (unilat, meestal helder); bij primo-inf >8m ook AH sympt, koorts, depressie, anorexie
        
        volw.wormen relatief onschadelijk --> (diarree, koliek, gezwollen buik), soms obstr...darmruptuur, sloomheid, groeivertraging, ruw haarkleed
      - diagnose:
        
        jong, sympt, (wormen op feces 15-50cm)
        
        feces (meerdere dieren, want in ppp wel hoest door larven maar geen ei uitscheiding, apart oz)
        --> eieren in pp (+++, rond, dikke gekartelde wand)
        
        behandeling:
        
        BZD p.o. (fenbendazole)
        
        pyrantel p.o.
        
        iver (resistentie), moxi (veulen >4m) p.o.
        
        controle:
        
        wekelijks feces opruimen op stal en weide; niet telkens dezelfde wei voor veulens <1j
        
        regelm. fecesOZ --> alle dieren van dezelfde leeftijdsgroep beh als 1 positief; FECRT voor resistentie opsporen bij iver
        
        probleembedrijven --> ontwormingsschema (veulens 2m .. elke 2-3m tot 1j)
      - <--
        
        feco-orale opname eieren (vnl hor.overdracht tussen veulens (paar m)) ...via darmwand migratie via lever en long ...volw.wormen in dd ... +++eieren in omg (11-13w ppp) ...embryoneren in omg (>10d), kleverig, overleven >1j in omg
        
        stal én weide
        
        snelle imm.opbouw --> op >1j meestal immuun
    - - <-- opname tGH mosmijten+cysticercoïd op weide ...volw.lintworm thv ileocecale klep (leven >6m)... proglottiden+eieren in feces (1,5-4m ppp) ...opname door mosmijt .....
        
        geen imm.opbouw --> levenslang gevoelig
      - --> (vastgehecht met zuignappen aan mucosa --> irritatie, ulcera, oedeem ...fibrose)
        
        meestal asympt
        
        ... bij +++ --> koliek: kramp- (spasmen door irritatie) / obstructie- (door wormen en oedeem) / invaginatie van ileum in cecum (door verstoorde peristaltiek)
      - diagnose:
        
        oude weide (+++mosmijten in viltlaag)
        
        sed-flot (30gr feces)--> eieren (hoefijzer, dikke wand, embryofoor), lage sens, hoge spec; (proglottiden zelden te zien)
        
        :check:ELISA (serum) / speeksel --> As: matige inf.graad OD 0,2-0,6 ... hoge inf.graad OD >0,6, hoge sens+spec maar wel soms vals +
        
        behandeling: praziquantel p.o. (goede werkzaamheid)
        
        controle:
        moeilijk door herbesmetting (mosmijten op weide) en geen imm.opbouw
        
        mest opruimen van weide
        
        (na beh op zuivere weide zetten / opstallen)
        
        regelm.beh tijdens weideseizoen (1-2x) --> inf.graad láág houden
        
        regelm.monitoren tijdens weideseizoen m.b.v. speeksel ELISA
      - VAAK
    - - --> bij jonge veulens (paar w) en zware inf:
        
        meestal asympt
        
        (jeuk bij binnendringen van L3; hoesten, gepredisponeerd voor andere inf. (Rhodococcus equi))
        
        vnl diarree 2-3 w postnataal (DDX veulenhengstigheid); (zelden sterfte)
      - diagnose:
        
        jonge veulens met diarree, (hoesten, jeuk), vuile stal
        
        verse feces --> eieren+L1 (klein, dunne wand)
        
        beh + prev:
        
        iver p.o.
        
        op probleembedrijven --> prev.ontwormen: merrie bij partus onvold., veulen op 1-2w (evt. elke 2w)
        
        stalhygiëne (dagelijks feces opruimen); veulens zo snel mogelijk op weide
      - <--
        
        initiële besmetting met larven via melk (merrie = reservoir van inf.) ...in dd volw.worm ... eieren+L1 in feces (1w ppp)
        ... in omg tot L3 (4d) ... snelle herbesmetting percutaan of oraal ...migratie via hart en longen, opgehoest+ingeslikt ..dd ... (2w ppp)
        
        OF vrijlevende levenscyclus in de stal: eieren in omg ..L3 ..volw.wormen ...
        
        zware besmettingen enkel op stal; geen kruisbesmetting tussen versch.diersoorten door ander spp.
- - - - behandeling: snel!
        
        imidocarb IM (B.c. 2x met 3d interval; T.e. 4x met 3d interval en hogere dosis (níét bij ezels want toxisch))
        
        preventie: moeilijk
        
        imidocarb inj.--> 3-6w bescherming tegen klin.babesiose
        
        teken controle
  - - - beh en prev "
- - - - behandeling: ivermectine p.o.
        
        preventie:
        
        ezels en paarden niet samen grazen
        
        ezels ontwormen bij opstallen / inweiden, elke 2-3m (ppp) tijdens weideseizoen
- - - - behandeling: moeilijk, snel!
        
        gepotentialiseerde sulfonamiden 5m
        
        toltrazuril, diclazuril 1-2m
- - - - behandeling: triclabendazole p.o. (ook tegen migrerende adolescaria zoals paard vnl heeft, maar resistentie)
        
        preventie:
        
        niet op vóchtige schapen-/runderweide (als droog wel tegen g-i wormen)
        
        " HK