Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
RUND, kHK - Coggle Diagram
RUND
huid
luizen
-->
- vnl op stal: jeuk, onrust, natte haren ... bij erge infestatie alopecie
- steekluizen (smalle kop, donkerder)
- bijtluizen (brede kop, bleker) irritantst
diagnose:
- sympt
- visuele inspectie --> steek-/bijtluis zien 1-3mm
- huidafkrabsel --> microscopie (ook DDX schurft)
behandeling: geen ovocide werking! alle in-contact dieren beh
- flumethrine, deltamethrine, foxim pour on, d1...d10
- ML pour on (voor bijtluizen), pour on / SC (voor steekluizen) d1...d10
gesegm (kop,thorax,abd), macr.zichtbaar, 6 poten
<--
- transmissie via direct contact ...permanent op GH (neten op haren..3 nymfestadia..adult (2-4w))
-
vliegen
-->
- onrust... productieverlies
- vector ziekten zomerwrang,.. (mechanisch)
geïntegreerde bestrijding! (=meerdere technieken tegelijk) --> reductie
- fysisch (kleefband,..; ook tegen resistente vliegen :check:)
- chemisch:
- volw.vliegen --> vnl pyrethroïden oormerk / pour on / op stalmuren etc. (kortwerkend, resistentie :red_cross:)
- larven --> larviciden, IGR
- hygiëne: silovoeder afdekken, mest en voederresten in stal opruimen, mesthoop afdekken, afval afgesloten
<--
- niet GH spec, maar bij rund vaak in stallen
- ontw. eieren (..L1..2..3) in feces/afval/plantenmateriaal 1-3w in zomer ... overwintering en ontpopping in " ... vliegen in lente
- stekende: Stomoxys calcitrans (stalvlieg, +Besnoitia), Haematobia irritans (op weide)
- niet-: Musca domestica (huisvlieg), Musca autumnalis (op weide), Hydrotaea irritans (in bos, +zomerwrang)
schurft
Psoroptes
<--
- alle leeftijden; alle seizoenen (maar meer op stal vanwege noodzakelijk direct contact en kort overleven in omg)
- transmissie vnl via direct contact koeien / (omg) ... permanent op GH (ei...larve...2 nymfestadia...adult (10-20d)), voeden zich op huidcellen, lymfe etc. ... volw.mijten overleven # w in omg, maar enkel 1-2w infectieus
-
--> vnl door eigen imm.respons dat eerder schade doet aan zichzelf en voordeel voor mijt :red_cross::
schuren+feces =allergenen, beschadiging tight junctions --> degran.mastc, pro-infl. cytokines (IL6,8) ... aantrekking van neutrofielen+eosinofielen (= tot hier innate imm, allergische reactie type I overgevoeligheid <1h) --> activ. dentritische cellen: pro-infl reactie én adaptieve imm (Th2) ... allergische reactie type II overgevoeligheid <48h ......... =exsudatieve dermatitis --> ontstekingsvocht+cellen = voeding voor mijt!
- jeuk, onrust, pijn
- huidletsels dorsaal (schoft - staartbasis): erythema, alopecie ... korsten
- prod.verlies (minder gewichtstoename, mindere lederkwaliteit, beh kosten, sterfte)
~BWB>> vleesrassen > Holstein
diagnose:
- anamnese: op stal in winter, BWB, dorsaal jeuk, alopecie, korsten
- ALTIJD huidafkrabsel (opp, ad rand, 4-5 dieren, <3d naar labo) --> binoculaire microscoop: direct OZ (levende mijten (warm)) ...indirect OZ (KOH--> vertering korsten (níét chitine mijt)...centrifug..afgieten, sed-flot...traag centrifug)
behandeling: geen ovicide werking!
alle in-contact dieren beh; vooraf korsten verwijderen, scheren
- flumethrine pour on d1 (volw.schurft) ...d10 (volw. uit uitgekomen eieren)
- ML SC (níét pour on!) (iver, dora, moxi) d1...d10
.... vaak falen door: onvoll.diagnose door geen huidafkrabsel en niet alle mijtenspp. opgespoord / enkel zieke dieren beh / 1x beh / interval te lang / resistentie ML
preventie:
- stalhygiëne: frequent bijstrooien
- voll afscheiding boxen (volle muren)
- gesupplementeerd voeder
- quarantaine en beh bij aankoop
niet-gesegm, micr.zichtbaar, 8 poten met lang geleed steeltje+zuignap
-
Chorioptes
-->
- huidletsels achterhand (AP, uier, perineum, staartbasis): minder erg (schilfering, korstjes, milde jeuk)
-
diagnose:
- anamnese: achterhand, mild
- ALTIJD huidafkrabsel "
", kort ongeleed steeltje+zuignap
behandeling:
- flumethrine pour on
- ML pour on (iver, dora, moxi, eprino)
<-- ", maar schuren niet, voeden zich met huidschilfers
-
-
-
Hypoderma bovis / horzel
-->
- volw.horzels --> onrust, (steken niet)
- larven --> prod.verlies (groeivertraging, minder melkgift, slechte lederkwaliteit), als larven sterven--> anafyl.shock, infl.ruggenmerg..paralyse
behandeling:
- ML SC / pour on id herfst (voordat in epiduraal weefsel)
-
<--
- vnl jonge dieren, oudere imm
- in (na)zomer eieren geplaatst op dist.ledematen ...L1 doorheen huid via SC naar epiduraal vetweefsel (dec-maart)
...L1 via rugspieren naar dors.huid (..L2..L3) =horzelbulten in lente ... eruitkomen en verpoppen in de grond ...volw.horzels.....
-
-
Besnoitia besnoiti
--> heel pathogeen!
- vaak asympt.drager ... soms wel ziekte (lange incubatie # w-m):
- acute fase (# w): parasitemie, vasculitis --> tachycardie, tachypneu, koorts, epiphora (=waterige ogen), neusvloei
- chron.fase (# m) --> weefselcysten, oedeem, orchitis, abortus .. sclerodermia (=verharding bdw), alopecie
-
diagnose:
- sympt, weefselcysten 0,5mm in conjunctiva,..
- acute fase --> PCR bloed / huidbiopt --> DNA tachyzoïeten in bloed (in chron.fase vals -)
- chron.fase, detectie asympt.dragers --> serologie ELISA, IFT, Western blot --> As, goede sens+spec (in acute fase vals -)
behandeling: snel! (efficiënter in acute fase dan chron.fase)
- medicatie lage efficiëntie: sulfonamiden, spiramycine, toltrazuril, ontstekingsremmers
controle:
- vliegenbestrijding!
- quarantaine + serologietest als uit enzoötisch gebied --> eradicatie als +
<--
- nauw verwant aan Toxoplasma en Neospora; vermoeden eGH k?, reservoir wild?, tGH rund, mech.vector Stomoxys, dazen
- wereldwijd, in Europa vnl zuiden, hier als importziekte (via zieke runderen mbv al aanwezige Stomoxys verspreid, toch niet zo verspreid)
- vlieg +tachyzoïeten bijt rund ( / venerisch?) ...in circ ongeslachtelijke xxx tachyzoïeten (acute fase) ... weefselcysten bradyzoïeten (SC, conjunctiva, mucosae,..)
--> opname vlees door eGH k (geslachtelijke xxx) ...oöcysten uitgescheiden --> naar wilde dieren / rund via Stomoxys .....
-
-
teken: Ixodes ricinus
<--
- 3 GH teken: adult teken op HK .... eieren in vegetatie...larven -->larven op kleine dieren (knaagdieren, klein wild, vogels,..)
.... in vegetatie tot nymfe --> nymfe op grotere dieren .... in vegetatie tot adult .......
- vegetatie habitat: struiken, kreupelhout (randen bos) tot op <1m hoogte --> tot 2m in de weide
- vector van B.divergens, (Anaplasma phagocytophylum, Borrelia burgdorferi,...)
-
diagnose:
- Ixodes vinden (anaalgroeve cran vd anus)
behandeling:
- pyrethroïden (flumethrine) pour on, maar kortwerkend
preventie:
- (flumethrine elke 2w)
- boorden vd wei onderhouden (kreupelhout snoeien, gras maaien)
niet-gesegm, 8 poten (larve 6 poten)
-
-
g-i
-
op stal
.>1m (groep)
Eimeria bovis, zuernii
/ coccidiose
(GH specifiek!)
--> naast destructie enterocyt + atrofie villi (..malabsorptie), ook l.propria (..bloedingen), verhoogde darmperm. (..eiwitverlies); door reuzenschizonten extra veel schade
- hoge inf.druk --> klinisch (2-3w p.i.): slappe,waterige,(muceuze), (hemorrh) diarree ..... eetlust :arrow_lower_right:, dehydratatie, tenesme..prolaps, sterfte
- matige --> subklinisch: eetlust :arrow_lower_right:, groei :arrow_lower_right:
- lichte --> imm :check:
-
diagnose:
- anamnese, slechte hygiëne
- kwalitatief: uitstrijkjes apart van meerdere dieren --> oöcysten in feces --> identif. spp! (onderscheiden vd niet-path spp)
- (kwantitatief: McMaster / mini flotac --> OPG, maar bij acute coccidiose soms nog geen oöcysten uitscheiding (nog schizogonie))
behandeling:
- diclazuril, toltrazuril p.o., veilig+efficiënt :check:
- curatief (bij uitbraak): goede reductie oöcysten uitscheiding en klin.verbetering
- metafylactisch (2-3w na groeperen): goede reductie, geen diarree, betere gewichtstoename
- i.c.m. stalhygiëne !!
-
-
<--
feco-orale opname oöcysten (in dd en DD schizogonie ...gametogonie ... +++ongesporuleerde cysten uitgescheiden (>1w ppp)) ...sporulatie <1w (níét direct inf.), resistent in omg
- zuernii, bovis --> alle leeftijden maar vnl kalveren (balans imm.opbouw - inf.druk)
- alabamensis --> eerste weideseizoenskalveren; minder pathogeen
- (daarnaast vaak ook niet-pathogene Eimeria spp. aanwezig bij menginf., maar niet van belang want geen klin.sympt., wel moeilijker voor diagnostiek)
Giardia duodenalis
assemblage AI,III>II, E
--> minder pathogeen
- vaak asympt
... bij hoge inf.druk muceuze milde chron.intermitt.diarree, groei :arrow_lower_right:, dof haarkleed
- zoönose (AI,II)
-
diagnose:
- (sed-flot +lugolkleuring--> cysten in feces (maar moeilijker want bij sympt lage cystenuitscheiding ... lage betrouwbaarheid+arbeidsintensief))
- ELISA / IFT / (géén dipstick) --> copro Ag :check:
- (DNA (PCR))
behandeling:
- fenbendazole p.o. 3d --> klin.verbetering + gewichtstoename, cysten uitscheiding :arrow_lower_right:
- i.c.m. hygiëne!! kalveren op einde beh naar lege stal, andere stal grondige reiniging - drogen - stoom - ammoniumhydroxide
-
-
<--
- directe levenscyclus, feco-orale opname van cysten, direct/indirect: (...2 trofozoïeten --> óp dd niet-invasieve ongeslachtelijke xxx --> encysteren.. cysten... (5-10d ppp))
- +++ verspreiding door: ppp , cysten direct infectieus, resistent
-
BVD, Salmonella, Clostridium
<1m (alleen)
Cryptosporidium parvum
-->
- enkel bij hoge inf.druk: spuitend pasteus-waterig, geel-groen-bleke diarree op d3-15 (destructie enterocyt, atrofie villi, activiteit enzymen:arrow_lower_right:... absorptie+vertering :arrow_lower_right:)
~leeftijd (vnl tot 2w (...1m), daarna immuun), infectiedruk omg (imm.opbouw / ziekte), immuunstatus (colostrum), menginfecties
...dehydratatie, groei :arrow_lower_right:, (lage mortaliteit)
- zoönose!
-
diagnose: feces
- uitstrijkje + kleuring (Heine's carbolfuchsine=wit / Ziehl-Neelsen=roze) -> oöcysten
- ELISA / IFT / immunochromatografie (dipstick --> maar níét kwantitatief ) --> copro Ag (=eiwitten vd oöcysten)
goede sens+spec:check:
- (..... postmortem --> histologie borstelzoom dd)
behandeling:
- zieke kalveren: isoleren
- halofuginone-lactaat p.o. 7d --> diarree :arrow_lower_right:, oöcysten uitscheiding:arrow_lower_right: + piek 1w later (betere imm)
- ondersteunende beh
- in-contact kalveren en nieuwgeborenen: halofuginone
- omg: grondige reiniging - stoom reiniging - (ammoniumhydroxide ontsmetting)
preventie:
- colostrum (kwaliteit, kwantiteit, snel)
- i.c.m. hygiëne (buiten, indiv +eigen drinkemmer, geen andere inf (<--koe vaccineren))
-
-
<--
- directe levenscyclus (zonder tGH), fecale-orale opname van gesporuleerde oöcysten, direct (koe-->kalf ... vnl kalf-->kalf) / indirect (omg)
(... ín dd (vnl ileum) epitheel shizogonie (ongeslachtelijke xxx)...gametogonie (geslachtelijke) ... zygote ... oöcysten (2-5d ppp))
- +++ verspreiding door: weinig oöcysten nodig voor inf, ppp, +++ oöcysten uitgescheiden (10^6 OPG), direct infectieus (gesporuleerde oöcysten), resistent in omg
- prevalentie + oöcysten uitscheiding hoogst bij <2w
-
-
'ongespeend'= weg vd koe, wel nog op melk
Rota, Coronavirus, E.coli
genitaalstelsel
Neospora caninum
<--
- horizontaal (h<-->koe): opname weefselcysten (rauw spier-,zenuwweefsel, placenta) van tGH HK/h door eGH h (intest.cyclus: shizogonie-gametogonie-zygote...) ongespor.oöcysten in feces (1-2w ppp) ...sporulatie in omg (weide, kuilvoer) ... feco-orale opname gespor.oöcysten door tGH (extra-intest. cyclus: tachyzoïeten...bradyzoïeten in weefselcysten (vnl spier-,(zenuwweefsel)))
- verticaal (koe/h<-->kalf/puppy): endogene transplacentaire overdracht (koe al vóór dracht geïnf., DUS abortus directe correlatie met prevalentie Neospora (i.t.t. toxoplasma exogeen)) -->
kalf abortus / zelden gezond+geen drager / gezond+geïnf ......... als later zelf drachtig weer transplac.overdracht etc....
- sylvatische cyclus: wilde canidae eGH en wilde HK tGH
- endemisch verloop : probleem blijft door vnl vert.transmissie --> af en toe abortus gedurende meerdere jaren
epidemisch verloop: vnl door hor.transmissie --> +++ abortussen op korte termijn
combi
-
--> ~ moment van reactivatie Neospora in koe
- begin dracht (<3m) --> foetale sterfte en resorptie
- vroege dracht (<4m) --> mummificatie...abortus
- latere dracht (3-6m) --> abortus
- einde dracht --> vnl levend gezond dragerkalf / (zenuwsympt)
verder geen ziekte vd koe en vlot tochtig, maar 5-8x meer kans op abortus ook volgende dracht --> best opruimen!
diagnose:
- abortus: (FAVV abortusprotocol)
- (serologie koe --> IFT / ELISA: (+ '=mogelijks'), - '=uitgesloten')
- geaborteerde foetus
- vnl serologie thoracaal / pericardiaal vocht: + '=bewijs', maar <4m foetus soms vals -
- IHC --> weefselcysten (bradyzoïeten), tachyzoïeten
- histologie hersenen, lever, hart --> "
- screening bedrijven: --> risico op bedrijf / bij aankoop
- tankmelk As --> + als >15% vd kudde geïnf. --> indiv. serologie koeien en opruimen
- serologie pasgeboren kalveren (bloed) --> + kalveren verkopen
preventie:
- h weghouden van voeder, placenta's en foetussen verwijderen, geen rauw vlees (tenzij lang ingevroren)
- (+ koeien slachten bij lage prevalentie), geen geïnf.dieren aankopen, selectieve opfok vaarzen (- kalveren aanhouden, + verkopen)
-
-
bloed
Babesia
<--
- vnl belangrijk in tropen; in Europa enkel B.major (groot, weinig pathogeen) en B.divergens (klein, pathogeen, zoönose!)
- kalveren <6-9m leeftijdsresistentie --> niet ziek
- hoge prevalentie --> enzoötische stabiliteit (>75% sero+) --> milde sympt (Ardennen) / lage --> instabiliteit --> erge sympt
- tGH teek Ixodes ricinus (endemisch) injecteert sporozoïeten in eGH rund ... in rbc ongeslachtelijk xxx (merogonie--> merozoïeten) ...barst en inf. andere rbc etc.
--> bloedname door teek ... in darm geslachtelijke xxx (gametogonie)... in speekselgll. sporogonie--> sporozoïeten .........
- occasioneel injectie vd mens
-
-
--> hemolyt.anemie
- <9m milde sympt
- acute babesiose (hier, incubatie 1-2w) --> anemie (bleke mucosae), icterus (gele), hemoglobinurie (bruine urine), tachycardie, polypnee, koorts..hypothermie...sterfte
- chron.babesiose (enzoötisch gebied) --> milder, geen sterfte
... genezen runderen zijn resistent tegen ziekte maar blijven drager voor aantal jaar
-
diagnose:
- anamnese (teken! bomen), sympt
- bloeduitstrijkje +kleuring --> merozoïeten in rbc, hoge spec (weinig vals +), lage sens (veel vals -)
- serologie IFT / ELISA --> As (>1w p.i., terwijl wel hele acute sympt!, best i.c.m. uitstrijkje)
- PCR --> DNA
behandeling:
- symptomatisch (Fe, vocht, dextrose,..), (bloedtransfusie)
- imidocarb SC, oxytetracycline
preventie:
- (teken preventie)
- geen geïnf.dieren aankopen
-
-
-
longen
Dictyocaulus viviparus
-->
- L4 in longalveolen..bronchiolen --> epith.verdikking+vacuolisatie+desquamatie, eosinofieleninfiltratie, +++mucus--> obstructie... alveolair emfyseem (reversibel)
... hyperpnee .........bij ergere letsels: dyspnee-->hartdecompensatie-->longoedeem, interstit.emfyseem, gecollabeerde zones, evt.sterfte
- volw.wormen in bronchen --> bronchitis...aspiratiepneumonie (eieren, L1)
--> grashoest (hoest, neusvloei, hyperpnee...dyspnee) en productieverlies (minder gewichtstoename, minder melk) ook bij subklinische inf.
...... postpatente fase: geleidelijk herstel / alveolaire epithelisatie / sec.inf. / zelden longjacht
diagnose:
- anamnese: hoesten op wei, warm+vochtig, (geen vaccinatie en) geen ontworming
- (BAL --> L1, eosinofielen) heel invasief
- fecesOZ Baermann (rectaal genomen, meerdere dieren (liefst 9 vaarzen / 15 koeien), niet ingevroren)--> L1 (3-4w p.i.)
--> inf. opsporen
- ELISA --> As serum (3-4w p.i.) / melk (1-1,5m); indiv.stalen (hoge sens+spec) / tankmelk (lage sens: + als >20% vd kudde +)
--> detectie risicobedrijven
- .....! postmortem adulte wormen in bronchen
behandeling: "Ostertagia
- levamisole inj, pour on
- BZD p.o. (alben-, fenbendazole)
- ML inj, pour on (liefst, want persist.werking 1m (langer dan voor g-i)) :check:, bij lacterende enkel moxi en eprino pour on!
...soms toch sterfte door aspiratiepneumonie bij zware inf.
preventie:
- (vaccinatie niet meer in BE: 2w en 6w vóór inweiden)
- metafylactisch :red_cross:
- preventief behandelen (preventie longwormen ≠ g-i!): riskant want na ontwormingsschema nog gevoelig (mogelijks dan plotse piek!)
- weidebeheer: maaien in voorjaar, kort weideseizoen
- vermijden van risicofactoren: geen dieren aankopen, te intensieve ontworming jongvee ..geen imm., stilstaand water
L1
<-- snelle ontw +verspreiding!
- alle leeftijden, maar jongvee gevoeligst ... laatste tijd ook steeds meer volw.koeien
- opname gras +L3 ... volw.wormen in trachea/bronchen ...eieren--> L1 opgehoest+ingeslikt ...in feces (1m ppp, 2-3m pp)
...L3 in mest (1-4w ~ (vocht), snelst bij 20-25°C (5-37°C)) ...verspreiden over gras mbv Pilobolus schimmel (mee weggeschoten bij barsten vh sporangium) / regen, insecten, vogels,..;
korte overlevingsduur vrijlevende L1,2,3 (zomer # w, herfst # m, winter merendeel dood)
- parasitair gedeelte:
- dragers: hypobiose L4 (bij koude / imm. GH) ... overwinteren ..verder ontw ...bij begin weideseizoen L1 uitscheiding
- langdurige besmetting met klein # larven (balans inf.druk en imm!)--> snelle immuniteit thv longen (As, ADCC): minder bereiken de longen, vertraagde ontw, kortere levensduur ....
TOCH longwormen bij volw.rund doordat imm verdwijnt na 6-12m en enkel focale verspreiding;
--> initiële weidebesmetting door (overwinterde L3), dragerkoeien die L1 uitscheiden (~weer, snel stijgen / dalen), besmetting vanuit naburige weide ..--> te laag om klin.sympt te veroorzaken
.......verder verloop weidebesmetting onvoorspelbaar (~weer, begin / midden / einde zomer, toch vnl einde zomer)
-
-
-
kHK
g-i
strongyliden
dd
Nematodirus battus
--> lammeren in voorjaar (maart-mei): (waterige) diarree, vermageren, dehydratatie, dorst, sterfte
-
grotere blastomeren
<--
- enkel lammeren gevoelig op weide waar vorig jaar ook lammeren (later imm.) die al gras eten 6-12w, vnl bij stress (3ling, oude/jonge ooi)
- feco-orale opname L3 ... in dd lam volw. worm--> eieren in feces ...L1,2,3 ontwikkelen ín ei ... L3 pas uit ei (dus infectieus) bij warmteprikkel na langdurige koude (lentepiek), overleven slechts enkele weken dus ook snelle daling
- co-inf. coccidiose mogelijk
-
DD
Trichuris ovis
-
--> meestal lichte inf. ... bij vuile bedrijven soms zware stalinf. met typhlitis diarree +- vers bloed (hematofaag)
-
lebmaag
-
Haemonchus contortus
--> lammeren (en schapen bij hoge inf.druk) in nazomer (aug-sept): GEEN DIARREE, anemie..oedeem (submandib), vermageren, sterfte
-
<--
- feco-orale opname L3 ... in lebmaag ooi volw. worm--> eieren in feces ..L1,2,3 ..verspreid
- L3 kan níét overwinteren op weide, wel in de ooi ... bij peri-parturient rise bij lammeren hoge ei uitscheiding ... snelle ontw tot L3 bij warm weer --> weidebesmetting :arrow_upper_right:
-
strongyliden ei
-
DUS lente Nematodirus ... nazomer Haemonchus ... herfst Teladorsagia ... Trichostrongylus
- lichte inf--> subklinisch, zware inf--> klinisch
VAAK
ALTIJD menginf.
diagnose:
- sympt, anamnese (seizoen, weer, leeftijd, weidebeheer, ontworming)
- kwantitatief fecesOZ (meerdere dieren, op wei, normale fecesconsistentie, vers (liefst rectaal), koel bewaren):
McMaster (daarnaast ook Eimeria en Moniezia) / mini Flotac (ook ", Fasciola)--> eieren, Strongyliden >500EPG, Nematodirus >100EPG
behandeling:
- BZD p.o. (alben-,fenbendazole orale suspensie): vooraf 12h vasten, hi 1,5x hogere dosis; wijdverspreide +++resistentie :red_cross:
- ML: iver SC, dora IM 1w persist.werking?, moxi p.o. 5w persist.werking; minder verspreide ++resistentie :red_cross:
- monepantel p.o. (ander werkingsmech dan bovenste 2, geen kruisresistentie hiermee): bij veelvuldig gebruik resistentie :red_cross:
preventie (moeilijk bij kHK door: lange weideperiode, ooien+lammeren, versch.epidemiologie, sneller weidebesmetting, anthelminthicum resistentie):
--> ei uitscheiding :arrow_lower_right: --> weidebesmetting laag houden --> imm.opbouw, geen ziekte / prod.verlies
- weidebeheer: weidebezetting :arrow_lower_right:, goed gras, rotatie, (moeilijk maaien en pas in juni op weide))
- prev.ontworming: (...resistentie!)
- ooi rond partus --> tegen peri-parturient rise ..weidebesmetting (níét bij ooien voor melkproductie)
- lammeren regelm. tijdens weideseizoen: (BZD), ML iver SC maandelijks, dora IM maandelijks, moxi p.o. op 4w en 12w (persist 4w + 3w ppp)
- quarantaine: monepantel p.o.
-
alternatieven:
- protëinerijke voeding, planten met antiparas.werking (klaver, esparcette, chicorei), CuO partikels tegen Haemonchus
- (vaccinatie Haemonchus, hier niet)
- genetische selectie (obv FEC (minder gevoelig voor worminf) / morbiditeitsparameters (minder ziek worden ervan))
anthelminthicumresistentie: erfelijk! (genen overgedragen op nakomelingen vd wormen)
- soorten resistentie:
- nevenresistentie (VAAK): tegenover gelijkaardig werkingsmech (albendazole - fenbendazole)
- kruisresistentie (ZELDEN): tegenover versch.werkingsmech (BZD - ML)
- multipele resistentie (STIJGEND): tegenover meerdere werkingsmech
- beïnvloed door: onderdosering, beh freq, langdurig gebruik van dezelfde klasse; tijdstip + proportie behandelde dieren--> refugia = proportie vd wormen die ontsnapt aan selectiedruk bij beh schapen (dus wormen in onbeh schapen en eieren,L1,2,3 op weide), zo groot mogelijk houden!
... bij Haemonchus als eerst resistentie want refugia heel klein (geen overwintering op weide, enkel in ooi die later beh wordt)
- detectie van resistentie:
- FECRT (fecal egg count reduction test) met mini Flotac (>5EPG): FEC voor...1-2w na beh --> normaal >90% FECR voor BZD en >95% voor ML, monepantel
- (enkel voor BDZ: PCR in vitro test)
- vertragen van resistentie:
quarantaine+beh met monepantel bij aankoop, correct doseren (zwaarste schapen wegen en allen die dosis), niet te vaak ontwormen, niet elk jaar zelfde klasse, jaarlijks werkzaamheid testen, vasten bij BZD, geen BZD tenzij gecontroleerd of ze werken, niet naar zuivere wei verplaatsen bij beh (weide met enkel resistente)
- doelgericht ontwormen van lammeren: niet te vaak ontwormen
- TT (targeted treatment) = heel de kudde, enkel wanneer nodig
- TST (targeted selective treatment) = indiv, enkel wanneer nodig
- criteria voor beh:
- morbiditeitscriteria: mate van anemie (famacha kleurkaart), diarree (dag score 1-5 (=bevuiling achterhand)--> 3,4,5 beh)
:check:goedkoop, minder anthelminthica, dieren regelm.onderzocht, goede genetische correlatie met productiviteit
:red_cross: veel werk, niet spec, famacha alleen voor Haemonchus, achter feiten aanlopen dus prod.verlies
- productiecriteria: BCS (1-5, bij 1,2 --> beh), gewichtstoename (<20% dan verwacht --> beh; 10% beste groeiers niet beh; ...)
:check:productiviteit blijft goed, slechte presteerders niet aanhouden, minder anth., voor alle g-i nematoden :red_cross: veel werk, investering in weegschaal, niet spec
- parasitologische criteria: FEC (fecal egg counts) van strongyliden, Nematodirus, Trichuris, Moniezia, Eimeria,..
bij TT (mengstalen: <10 stalen lammeren, 4 verse keutels per lam, geen bodemmateriaal, grondig mengen, koel bewaren) --> alle dieren beh als
gem EPG >100 (Nematodirus) / >500 (Strongyliden); bij TST (indiv.stalen) --> indiv "
- cut-off waarden relatief!: bij Haemonchus FEC :arrow_upper_right:, ook rekening houden met klin.sympt, groei, wachttijden van anthelminthica, frequentie van staalname (als minder vaak tijdens hele seizoen, dan toch behandelen bij bijv 400 EPG strongyliden)
dag score
BCS
epidemiologie verschillend met rund:
- langer weideseizoen
- versch. epidemiologie van versch. nematoden ivm weidebesmetting
- weidebesmetting kan sneller stijgen (vnl Nematodirus)
- ei uitscheiding ov (1000EPG) >>> rund (200EPG)
- ooien grazen samen met lammeren (géén stofzuiger effect maar juist risicofactor door peri-parturient rise)
- peri-parturient rise (# w voor en na partus) = hogere ei uitscheiding, kan enkel op weide
-
Cryptosporidium parvum
-
--> ", maar kan ook op zichzelf sterfte veroorzaken
-
<-- ", (neonatale) lammeren
Moniezia
--> ", occasioneel obstructie bij lammeren
-
diagnose "
behandeling:
BZD p.o. (alben-,fenbendazole dubbele dosis)
-
Eimeria ovinoidalis (ov), ninakohlyakimovae (hi)
<-- " (balans inf.druk - imm.opbouw)
- vnl lammeren 1-2m (en ouder), op stal én op weide (bij hoge bezettingsgraad)
-->
- klinisch " (diarree +-bloed ... eetlust :arrow_lower_right:, dehydratatie, sterfte)
- subklinisch "
diagnose "
behandeling "
preventie:
- hygiëne, niet te hoge bezettingsgraad
- metafylactisch beh op 4w
Skrjabinema / aarsworm
--> vnl op stal perianale jeuk, onrust, prod.verlies
diagnose:
- tape strip rond anus --> eieren (dunwandig, asymm)
-
-
<-- vnl bij hi
- oplikken van geëmbryoneerde eieren (tegen stalwand,..) ... ontw. in DD ... vrl worm legt geëmbryoneerde eieren peri-anaal en op perineum (ppp <30d)
huid
-
myiasis
--> L2,L3/maden doorheen huid --> huid+weefselschade (staartbasis, kruis, rug), pijn, anorexie, sloom, sterfte
diagnose:
sympt, larven zien
behandeling:
- wol en maden verwijderen ... foxim wassen / dip ... wondverzorging
preventie: combi !
- scheren, diarree vermijden (hygiëne, weidemanagement, ontwormen)
- foxim wassen / spray --> 4-6w bescherming
<-- volw.vlieg Lucillia sericata legt eieren vnl op ongeschoren schapen, vochtige wol, wonden (..L1..2..3 (voeden zich met weefsel))
...verpoppen op grond ... (evt. overwinteren in grond) ... ontpoppen (volgend jaar) bij >15°C ......
Lucillia niet GH spec, maar sommige GH gevoeliger voor myiasis: ov, konijn
-
luis(vliegen)
steekluizen (ZELDZAAM)
bijtluizen (VAAK)
--> vnl id winter, ++jeuk ... schuurletsels, wolverlies
-
diagnose:
- luizen zien ad haarbasis (1-3mm)
- huidafkrabsel --> microscopie
behandeling:
deltamethrine, foxim (wassen, dippen) 2x
-
-
-
schurft
--> vnl id winter
- ov:
- vnl Psoroptes --> wolschurft (behaarde delen romp), ++++jeuk ... schuurletsels, wolverlies
- hi:
- vnl Psoroptes --> oren, (flank) (zelfde voor konijn)
- Chorioptes --> pootschurft, vaak subklinisch
- Sarcoptes --> kopschurft (..kan over hele lichaam)
-
diagnose: "
behandeling: álle in-contact dieren
- Foxim wassen, sprayen, dipping (geit), dipping (ov); d1...d8
- ML: iver SC, dora IM, d1...d8
-
-
-
lever
Fasciola hepatica
--> ov en hi zeer gevoelig! vnl migrerende adolescaria in lever en volw.leverbotten in galgangen van belang
- acute fasciolose (zelden)--> anorexie, gezwollen abdomen, plotse sterfte
- chron.fasciolose --> prod.verlies... anemie, oedeem (submandib), ascites, (diarree), anorexie, knarsetanden (pijn), sterfte
- lichte inf --> subklinisch
- géén imm.opbouw, geen leverfibrose --> alle leeftijden gevoelig!
-
diagnose: " chron.fasciolose
- anamnese (vochtige wei)
- fecesOZ: botvanger / sed-flot / miniflotac (met ZnCl)--> eieren (8-14w p.i.)
- ...autopsie --> leverbotten in galgangen
behandeling: --> volw.leverbotten
- BZD p.o.: albendazole, triclabendazole (ook juveniele! maar vaak resistentie :red_cross:)
- closantel p.o. / SC (ook tegen Haemonchus)
- nitroxynil SC
-
-
-
longen
-
kleine longwormen:
- Muellerius capillaris
- Protostrongylus
-->
ov meestal asympt, hi hoesten (P --> bronchitis; M.c. --> nodules boven longopp op autopsie)
diagnose als hoesten opgemerkt:
- feces OZ (vers) mbv Baermann --> L1 (M.c inkeping+stekeltje; P. spits)
behandeling:
- ov --> iver SC, dora IM, moxi p.o.
- hi --> iver SC, eprino pour on
-
<-- opname L3 ... volw.wormen in bronchiën (Protostrongylus) / opp parenchym (M.c.) ... eieren..L1 in feces (5-6w ppp, jaren pp (weinig imm)) --> in tGH slak L2..L3 (overleven lang --> heel het jaar inf. mogelijk!) ...L3 in gras......
genitaal
Toxoplasma gondii
<-- feco-orale opname gespor.oöcysten (via voeder, water,..) vd eGH k / exogene transplacentaire transmissie (tíjdens dracht geïnf) door tGH warmbloedigen
- hier vnl genotype II (3 stammen: I,II,III)
-->
- sporozoïeten in darmwand ... xxx tachyzoïeten --> parasitemie --> invaderen uterus en placenta ... xxx in placenta en foetus(10-20d p.i.) --> placentitis --> abortus mógelijk (vnl bij 1e dracht) ~...
- begin dracht --> foetale sterfte ..resorptie
- <120d --> abortus
- .>120d --> gezonde immune lammeren
geen gevolgen voor ooi (normale bronst, drachtig) :check:
- zoönose --> abortus bij primo-inf. tijdens zwangerschap, congenit.afw.
diagnose:
- vnl placenta: kleine necr.letsels op cotyledonen ... bevestigen met IHC, PCR
- (foetus: necr.letsels op lever, meningo-encephalitis ... PCR)
- As foetus
preventie:
- knaagdieren bestrijding, (kattenpopulatie controleren?)
geen opp water als drinkwater
- foeti verwijderen
- (vaccinatie hier niet)
-