Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
KRĘGOWCE, ryb - Coggle Diagram
KRĘGOWCE
PŁAZY
-
UKŁADY
Układ rozrodczy
- Płazy są zwierzętami rozdzielnopłciowymi, których rozmnażanie i rozwój zachodzi w wodzie.
- W okresie godowym większość płazów podejmuje wędrówkę do najbliższego zbiornika wodnego.
- Samica płaza składa do wody jaja otoczone galaretowatą substancją, tzw. skrzek.
- Samiec, połączony z samicą w pozycji godowej, polewa je nasieniem.
- Do zapłodnienia dochodzi w wodzie.
- Po pewnym czasie z zapłodnionych jaj wylęgają się larwy zwane kijankami.
- Różnią się one od postaci dorosłych: są roślinożerne, oddychają skrzelami, kształtem przypominają ryby – mają baryłkowaty tułów ze słabo wyodrębnioną głową.
Układ pokarmowy
- Układ pokarmowy budową odpowiada ogólnemu schematowi charakterystycznemu dla kręgowców.
- Rozpoczyna się dużym otworem gębowym prowadzącym do jamy gębowo-gardzielowej, w której znajdują się drobne ząbki rozmieszczone na kościach szczęk i podniebienia (żuchwa płazów bezogonowych jest bezzębna).
- Tutaj znajduje się także dobrze umięśniony język, który u niektórych płazów bezogonowych (żab) jest rozwidlony i przyrośnięty do szczęki dolnej.
- Dzięki temu może być bardzo szybko wyrzucany w kierunku przelatującego owada.
- W połykaniu pokarmu uczestniczą oczy, które zapadając się do oczodołów i uciskając kęs pomagają w jego przesunięciu do przełyku.
- Z jamą gębowo-gardzielową połączone są przewody nosowe (tworzą się nozdrza wewnętrzne) oraz za pomocą trąbki Eustachiusza jama ucha środkowego.
- Dalej za przełykiem znajduje się, żołądek, jelito cienkie, jelito grube i kloaka.
- Do przedniego odcinak jelita cienkiego zwanego dwunastnicą uchodzą przewody dwóch gruczołów trawiennych: trzustki i wątroby.
Układ wydalniczy
Układ wydalniczy płazów tworzą proste parzyste nerki (typu pranerczy) i moczowody oraz pęcherz moczowy, który uchodzi do kloaki. Głównym produktem przemiany materii usuwanym przez płazy jest mocznik.
Układ krwionośny
- Płazy posiadają zamknięty układ krwionośny.
- U dorosłych płazów, w związku ze zmianą sposobu oddychania pojawiają się dwa obiegi krwi: mały i duży.
- Serce składa się z jednej komory i dwóch przedsionków: prawego i lewego.
- W małym obiegu krew tętnicami płucnymi płynie z komory do płuc. Tutaj następuje wymiana gazowa i natleniona krew trafia żyłami płucnymi do lewego przedsionka i dalej do komory.
- W dużym obiegu krew z komory tętnicami głowowymi doprowadzana jest do przedniej części ciała oraz rozgałęzieniami łuku aorty do pozostałej części ciała.
Układ oddechowy
- Dzięki temu, że skóra płazów jest cienka i porowata, mogą przez nią swobodnie przenikać cząsteczki gazów i woda.
- Silne ukrwienie skóry sprawia, że wymiana gazowa zachodzi na całej jej powierzchni.
- Tlen pobrany przez skórę do krwi przenoszony jest do wszystkich tkanek, a powstały w nich dwutlenek węgla jest transportowany do naczyń występujących pod skórą i usuwany na zewnątrz organizmu.
- Wydajnej wymianie gazowej sprzyja pokrycie ciała śluzem.
- Zapewnia to stałą wilgotność skóry i ułatwia przenikanie cząsteczek gazów, które rozpuszczają się w wodzie.
Układ szkieletowy
Szkielet płazów składa się z:
czaszki, kręgosłupa (zredukowane żebra), szkieletu pasów (barkowego i miednicowego) oraz kończyn. Delikatna (ażurowa), spłaszczona czaszka posiada dwa wyrostki tzw. kłykcie potyliczne, za pomocą których łączy się ruchomo z kręgosłupem.
Układ nerwowy
- Ośrodkowy układ nerwowy tworzy mózg, który zachował ten sam układ linowy i rdzeń kręgowy.
- Od mózgu odchodzi 10 par nerwów czaszkowych.
- W obwodowym układzie nerwowym powstały nerwy rdzeniowe, które sterują pracą mięśni kończyn.
- Mózg jest pięcioczęściowy i ma niewielka masę,
kresomózgowie podzieliło się na dwie półkule o gładkich ścianach.
- W międzymózgowiu widoczna jest szyszynka.
- Dość dobrze rozwinięte jest śródmózgowie (ośrodki wzroku), a stosunkowo słabo móżdżek, co jest związane z nieskomplikowanym sposobem poruszania się.
Narządy zmysłów:
Płazy mają dobrze rozwinięty narząd wzroku w postaci dużych oczu (osłoniętych powiekami) z dwuwypukłą soczewką. Narząd słuchu tworzą parzyste otwory słuchowe pokryte błoną bębenkową. Pojawia się ucho środkowe (połączone z gardzielą za pomocą trąbki Eustachiusza) z jedną kosteczka słuchową – strzemiączkiem (powstałe z przekształcenia kości gnykowo-żuchwowej). Narząd węchu tworzą torebki węchowe zlokalizowane w nozdrzach a narząd smaku ma postać receptorów rozmieszczonych w jamie gębowej i na języku. Larwy i płazy przebywające głównie w wodzie mają narząd linii bocznej.
-
-
ZNACZENIE PŁAZÓW W PRZYRODZIE I DLA CZŁOWIEKA
- Regulacja liczebności innych zwierząt
- Źródło pożywienia
- Medycyna i kosmetologia
- Ocena stanu środowiska
OGÓLNA BUDOWA CIAŁA
- Wszystkie płazy posiadają nagą, pozbawioną łusek, cienką skórę.
- Jest silnie unaczyniona i wilgotna, co w znacznym stopniu wspomaga wymianę gazową.
- Warstwa śluzu chroni płazy przed wysychaniem na lądzie i ułatwia poruszanie się w wodzie, zmniejszając tarcie.
- U ropuch skóra wyposażona jest także w gruczoły jadowe.
- Ich wydzielina chroni te zwierzęta przed atakami drapieżników, wywołując u nich na przykład podrażnienie jamy gębowej i ślinotok.
- Występujące w skórze komórki barwnikowe pozwalają płazom przyjąć zabarwienie maskujące lub ostrzegawcze.
Ze względu na obecność lub brak ogona płazy dzielimy na bezogonowe – żaby i ropuchy, i ogoniaste – traszki. W budowie ciała płazów bezogonowych możemy wyróżnić głowę i tułów. Ogon występuje u płazów ogoniastych oraz larw płazów ogoniastych i bezogonowych.
-
SSAKI
UKŁADY
Układ nerwowy
Układ nerwowy
- Ssaki charakteryzują się najwyżej uorganizowanym układem nerwowym wśród wszystkich zwierząt.
- Rozbudowany u nich jest szczególnie ośrodkowy układ nerwowy.
- Mózg ssaków jest duży, jeśli porównać go do wielkości całego ciała.
-
Układ szkieletowy
Układ szkieletowy
- Mocna czaszka ssaków zbudowana jest z ściśle do siebie przylegających (połączonych szwami) lub zrośniętych ze sobą kości.
- Mózgoczaszka jest silnie rozrośnięta.
- Występują trzy kosteczki słuchowe – obok strzemiączka pojawia się młoteczek (powstały z przekształcenia kości stawowej) i kowadełko (powstałe z przekształcenia kości kwadratowej)
- Tułów ssaków jest zwarty, nie wygina się na boki, lecz zachowuje dużą giętkość w grzbietobrzusznej płaszczyźnie.
- W kręgosłupie wyróżniamy następujące odcinki: szyjny (zazwyczaj 7 kręgów), piersiowy (zazwyczaj od 12-25 kręgów), lędźwiowy (zazwyczaj od 2-21 kręgów), krzyżowy (od 11-13 kręgów), ogonowy (od 3-49 kręgów).
- Pomiędzy kręgami występują dyski miedzykręgowe, które zmniejszają tarcie i nacisk na siebie. Kręgi piersiowe połączone są z żebrami, które po brzusznej stronie ciała przyrośnięte są do mostka (klatka piersiowa).
- Kręgi krzyżowe zrośnięte są ze sobą i z kilkoma kręgami ogonowymi w kość ogonową.
- W obręczy barkowej występują łopatki, obojczyki (tylko u ssaków, które wykazują dużą ruchliwość kończyny górnej) i kości krucze (tylko u stekowców).
Układ pokarmowy
Układ pokarmowya
- Zapotrzebowanie na pokarm u ssaków jest bardzo wysokie, dlatego też mechanizm pobierania pokarmu musiał być usprawniony.
- Ssaki są heterodontyczne, ich uzębienie jest zróżnicowane i przystosowane do zdobywania określonego pokarmu.
- Wyróżnia się u nich zęby przednie: siekacze i kły oraz policzkowe: przedtrzonowe i trzonowce.
- Ssaki mają jedynie dwa pokolenia zębów – mleczne i stałe.
- Uzębienie ssaków charakteryzują różne specjalizacje, swoiste dla poszczególnych rzędów.
- U kopytnych i gryzoni brakuje kłów, zęby policzkowe zależnie od gatunku zwierzęcia mają różne rzeźby powierzchni.
- Zęby, które są narażone na ścieranie, niekiedy odrastają stale od dołu.
- Mięsiste policzki i wargi zapobiegają wypadaniu kawałków pokarmu z pyska.
- Pożywienie miesza się ze śliną, trafia poprzez przełyk do żołądka, potem do jelita cienkiego, a następnie do jelita grubego.
- Pozostałość z pokarmu jest wydalana przez odbyt.
Układ krwionośny
Układ krwionośny
- Przez stałocieplność komórki ssaków charakteryzują się dużym zapotrzebowaniem na tlen, dlatego zwierzęta te musiały mieć podniesioną sprawność dostarczania go przez krew.
- Musiały zatem wyeliminować zupełnie mieszani się krwi natlenionej z odtlenowaną w sercu.
- Serce ssaków jest czterodziałowe, zbudowane z dwóch przedsionków i dwóch komór, ma także pełną przegrodę między komorami.
- Występuje pełny podział obiegów krwi na mały, płucny oraz duży, który obsługuje większość narządów.
- Zachowuje się u tych zwierząt jeden łuk aorty, lewy (odwrotnie niż u ptaków, u których zachowuje się prawy).
- Czerwone krwinki ssaków (erytrocyty) utraciły jądra. Stały się one czymś w rodzaju woreczków zawierających czerwony barwnik oddechowy, zwany hemoglobiną, co znacznie przyczyniło się do poprawy zdolności przenoszenia tlenu przez krew.
Układ oddechowy
Układ oddechowy
- Ssaki są płucodyszne.
- Ich płuca składają się z drobnych pęcherzyków płucnych, znajdujących się na końcach oskrzelików, które są rozgałęzieniami oskrzeli, stanowiących rozwidlenie tchawicy.
- Powietrze dostaje się do płuc dzięki ruchom mięśni międzyżebrowych oraz dzięki skurczom przepony.
Układ rozrodczy
- Układ rozrodczy
- Samce ssaków posiadają dwa jądra, które znajdują się w mosznie poza jamą ciała.
- Pozwala to na zwiększenie żywotności plemników, na które dobrze działa niska temperatura.
- Sperma złożona jest też z wydzieliną gruczołu krokowego, który znajduje się u nasady prącia.
-To ostatnie jest narządem kopulacyjnym. Umożliwia ono ssakom zapłodnienie wewnętrzne.
- Samica posiada dwa jajniki, które uwalniają komórki jajowe. Te dostają się do macicy jajowodami.
- Macica jest zwykle pojedyncza, jednak u stekowców i torbaczy jest parzysta.
- Często wytwarzanie komórek rozrodczych u ssaków przypada jedynie na okres godowy, zwany rują. Organizm jest wtedy przygotowany hormonalnie do rozrodu.
- Rui towarzyszą wysyłane przez samicę sygnały chemiczne w postaci feromonów, specyficzne zachowanie lub zmiana wyglądu. - U większości ssaków występuje wyraźny dymorfizm płciowy – samce są zazwyczaj większe i okazalsze niż samice.
- Większość ssaków jest żyworodna.
- Jajorodne są stekowce, które znoszą jaja w skorupkach.
- Samice kolczatek przechowują jajo w torbie na brzuchu. W takiej torbie rozwijają się również młode torbaczy, rodzące się po krótkiej ciąży i wdrapujące się szybko do bezpiecznego schronienia na brzuchu matki.
- Charakterystyczną cechą ssaków jest karmienie młodych mlekiem, które jest wydzieliną przekształconych gruczołów potowych.
Układ wydalniczy
Układ wydalniczy
- Układ wydalniczy ssaków jest dość złożony.
- Składa się on z parzystych nerek fasolowatego kształtu, które leżą po bokach lędźwiowego odcinka kręgosłupa.
- W zewnętrznej warstwie znajdują się torebki nefronów, w których odbywa się filtracja krwi.
- Przesączone tak substancje tworzą mocz pierwotny, który zagęszcza się w kanalikach nerkowych.
- Mocz ssaków składa się głownie z mocznika.
RÓŻNORODNOŚĆ SSAKÓW
- Prassaki :red_flag: stekowce
- Ssaki niższe :red_flag: torbacze
- Łożyskowce :red_flag: m.in naczelne, szczerbaki, walenie, nietoperze, parzystokopytne, nieparzystokopytne, gryzonie, drapieżne i naczelne
OGÓLNA BUDOWA CIAŁA
OGÓLNA BUDOWA CIAŁA
- Ciało ssaków składa się z głowy, wyodrębnionej szyi, tułowia oraz dwóch par kończyn (czworonogi).
- Na głowie znajduje się para oczu z powiekami i rzęsami, nozdrza zewnętrzne (często występuje mięsisty i wilgotny nos), małżowiny uszne (nie występują u waleni i syren), otwór gębowy z wargami.
- W zależności od trybu życia kończyny ssaków ulegają różnym modyfikacjom np. kończyny chwytne u naczelnych (małpy, człowiek), wydłużone u kopytnych (np. antylopy), skrócone i rozszerzone u kreta, przekształcone w płetwy u waleni lub w skrzydła u nietoperzy.
- Ciało ssaków pokrywa skóra, która pełni szereg funkcji (m.in. odbiera bodźce ze środowiska zewnętrznego, uczestniczy w termoregulacji oraz wymianie gazowej, chroni przed niekorzystnym oddziaływaniem środowiska zewnętrznego oraz utratą ciepła).
- Skóra ssaków składa się z naskórka, skóry właściwej i warstwy podskórnej.
- Wytworami naskórka są: włosy, pazury, paznokcie, kopyta i rogi.
- Naskórek tworzy także gruczoły, potowe, łojowe, zapachowe i mleczne.
- Skóra właściwa jest dobrze unaczyniona i unerwiona.
- Warstwa podskórna, która jest zbudowana z tkanki tłuszczowej, pełni rolę izolacyjną.
-
PRZYSTOSOWANIE DO ŻYCIA W RÓŻNYCH ŚRODOWISKACHSsaki opanowały praktycznie wszystkie środowiska. Wyróżniamy zatem:
- Ssaki wtórnie wodne np. delfiny
- Ssaki ziemno-wodne np. hipopotam nilowy
- Ssaki lądowe np. nietoperz, zając bielak lub kret europejski
ZNACZENIE SSAKÓW W PRZYRODZIE I DLA CZŁOWIEKA
- Wyrządzanie szkód gospodarczych i roznoszenie chorób
- Rolnictwo i gospodarka
- Regulacja liczebności populacji
- Rozsiewanie nasion
PTAKI
PRZYSTOSOWANIE DO LOTU
- zmniejszenie masy ciała
- zwiększenie siły nośnej
- wzmocnienie kostnej konstrukcji ciała
- zmniejszenie oporu powietrza
- zwiększenie sprawności organizmu
UKŁADY
Układ krwionośny
Układ krwionośny
- Serce ptaków jest czterodziałowe i do krążenia ogólnego wychodzi z niego prawy łuk aorty (w przeciwieństwie do ssaków, które mają lewy łuk aorty).
- Krew żylna uchodzi do prawego przedsionka, a następnie przepływa do prawej komory, skąd wypływa do płuc.
Układ oddechowy
Układ oddechowy
- Układ oddechowy ptaków skład się z dróg oddechowych, płuc i worków powietrznych.
- Powietrze przez nozdrza, gardziel, krtań, długą tchawicę i oskrzela dostaje się do płuc.
- W krtani możemy wyróżnić część oddechową (górną, która oddziela gardziel od tchawicy) i głosową (dolną, która służy do wydawania dźwięków).
- Oskrzela mają połączenia z workami powietrznymi, które pełnią rolę magazynów powietrza.
- Worki powietrzne, których łącznie jest dziewięć, są zróżnicowane na przednie i tylne.
- Wypełniają one wolne przestrzenie między narządami i wnikają do kości.
- Płuca maja niezbyt duże rozmiary i są stosunkowo mało elastyczne.
- Zbudowane są z dużej liczby cieniutkich kanalików oplecionych przez naczynia włosowate.
- Dzięki obecności worków powietrznych u ptaków występuje odmienny od innych kręgowców sposób wentylacji płuc, który nazywamy podwójnym oddychaniem.
- Polega on na tym że zarówno w czasie wdechu jak i wydechu świeże powietrze przechodzi przez płuca.
Układ rozdrodczy
Układ rozdrodczy
- Wszystkie ptaki są rozdzielnopłciowe.
- Zapłodnienie jest wewnętrzne, choć tylko nieliczne samce posiadają narząd kopulacyjny wynicowany z kloaki.
- U większości ptaków przekazanie plemników następuje na skutek zetknięcia kloak kopulujących ze sobą partnerów.
- Samice posiadają zredukowany w połowie układ rozrodczy, który składa się z lewego jajnika i jajowodu.
- Jest to kolejne przystosowanie do lotu polegające na zmniejszeniu ciężaru ciała ptaka. Wszystkie ptaki są jajorodne.
- Jaja znoszone są pojedynczo w pewnych odstępach czasowych.
- Większość ptaków buduje gniazda, w których jaja są na ogół wysiadywane przez samice (czasem także przez samców lub przez oboje rodziców).
- Niektóre ptaki (np. kukułka) nie wysiadują jaj, lecz podrzucają je innym ptakom, co nazywane jest pasożytnictwem lęgowym.
- Z jaj wylęgają się pisklęta, które przez jakiś czas pozostają pod opieką rodziców.
- W zależności od samodzielności młodych oraz stopnia ich rozwoju wyróżniamy dwie grupy ptaków: gniazdowniki i zagniazdowniki.
Układ wydalniczy
Układ wydalniczy
- Układ wydalniczy budową przypomina układ wydalniczy gadów.
- Składa się nerek (typu nerki ostatecznej) oraz moczowodów, które uchodzą bezpośrednio do kloaki.
- Ptaki nie posiadają pęcherza moczowego (przystosowanie do lotu poprzez zmniejszenie ciężaru ciała).
- Produkty przemiany materii wydalane są w postaci kryształów kwasu moczowego wraz z kałem (kałomocz).
Układ pokarmowy
Układ pokarmowy
- Układ pokarmowy ptaków składa się z bezzębnej jamy gębowej, gardzieli, przełyku, wola, dwuczęściowego żołądka i jelita (do którego w przednim odcinku uchodzi trzustka i wątroba) zakończonego kloaką.
- W jamie gębowej znajduje się język oraz ujścia gruczołów ślinowych.
- Wole jest uchyłkiem przełyku, w którym pokarm jest magazynowany i rozmiękczany (u gołębi wytwarzane jest w nim mleczko dla piskląt).
- Żołądek dzieli się na dwie części: przednią, czyli żołądek gruczoły i tylną, czyli żołądek mięśniowy.
- W pierwszej wydzielany jest sok żołądkowy zawierający enzymy trawienne.
- W drugiej (o mięsistych i grubych ścianach) pokarm jest miażdżony i rozdrabniany przy udziale kamyków połykanych przez ptaka.
- Położenie żołądka w tylnej części ciała przesuwa punkt ciężkości, co umożliwia zachowanie równowagi w czasie lotu.
- Ptaki mają spore zapotrzebowanie energetyczne, co związane jest z utrzymaniem stałocieplności oraz dużą aktywnością życiową (sikorki zjadają więcej pokarmu niż same ważą).
- Dlatego też wybierają pokarm łatwo strawny i cenny pod względem odżywczym.
- Niestrawione resztki pokarmu (kości, pióra, sierść itp.) są u niektórych ptaków drapieżnych (np. sów) zwracane w postaci tzw. wypluwek.
Układ szkieletowy
Układ szkieletowy
- Szkielet ptaków wykazuje liczne przystosowania do lotu.
- Jest lekki, dzięki temu, że w dużej mierze zbudowany jest z kości pneumatycznych (do których wnikają worki powietrzne).
- jest mocny i sztywny (silnie skostnienia, redukcja elementów – zrastanie się kości).
- składa się z: czaszki, kręgosłupa, klatka piersiowej, obręczy barkowej, miednicy, kości kończyn górnych i kończyn dolnych
Układ nerwowy
Układ nerwowy
- Ptaki mają stosunkowo dużą masę mózgu.
- kresomózgowie (silnie rozwinięte gładkie półkule mózgu) i móżdżek (zawiera ośrodki równowagi, koordynacji ruchowej i orientacji przestrzennej).
- Rdzeń przedłużony jest charakterystycznie esowato wygięty.
- W związku z powyższym u ptaków (podobnie jak i u gadów) następuje zatracenie liniowego układu mózgu.
- Od mózgu odchodzi 12 par nerwów czaszkowych. Niektóre ptaki charakteryzują się duża inteligencja, u innych rozwinęły się zachowanie społeczne.
- Większość posiada zdolności budowlane przejawiające się w tworzeniu gniazd.
- Ptaki mają dobrze rozwinięty zmysł wzroku i słuchu, słabo natomiast węchu.
- Oczy zaopatrzone są w powieki i błonę migawkową.
-
OGÓLNA BUDOWA CIAŁA
- Ptaki charakteryzują się opływowym kształtem ciała.
- Ich kończyny przednie przekształcone są w skrzydła.
- Ponieważ skrzydłami poruszają bardzo silnie wykształcone mięśnie, konieczne było wykształcenie na mostku charakterystycznej V- kształtnej struktury grzebienia.
- Ciało ptaka pokryte jest piórami, które wykazują znaczny stopień zróżnicowania.
- Pióra umożliwiają uzyskanie plastyczności ruchów w czasie lotu.
- Do rozdrabniania pokarmu służy dziób.
-
ZNACZENIE PTAKÓW W PRZYRODZIE I DLA CZŁOWIEKA
- Ważny składnik sieci troficznych
- Zapylanie roślin i rozsiewanie nasion
- Źródło pożywienia i piór
- Wyrządzanie szkód w gospodarce
RÓŻNORODNOŚĆ PTAKÓW
Grzebieniowe- posiadają grzebień na mostku, do którego przyczepione są mięśnie poruszające skrzydłami, dzięki czemu ptaki te doskonale poruszają się w powietrzu.
Bezgrzebieniowe- nie posiadają grzebienia na mostku, a ich mięśnie są słabo rozwinięte, nie potrafią latać. Są najczęściej duże i ciężkie.
Pingwiny - posiadają grzebień na mostku, do którego przyczepione są mięśnie, jednak nie potrafią latać. Pingwiny są doskonałymi pływakami, a swoje skrzydła wykorzystują jako płetwy.
GADY
ZNACZENIE GADÓW W PRZYRODZIE I DLA CZŁOWIEKA
- Produkcja galanterii skórzanej
- Źródło pokarmu
- Składnik sieci troficznych
- Zagrożenie dla życia człowieka
-
OGÓLNA BUDOWA CIAŁA
OGÓLNA BUDOWA CIAŁA
- Ciało gadów jest najczęściej wydłużone i składa się z głowy, szyi, tułowia i ogona.
- Na ogół występują też dwie pary rozstawionych na boki kończyn. Są one pięciopalcowe i zwykle zaopatrzone w rogowe pazury, które ułatwiają lokomocję.
- Niektóre gady (np. węże, padalec), które wtórnie utraciły kończyny poruszają się za pomocą skurczu mięśnie przytwierdzonych do żeber.
- W budowie gadów wodnych widoczne są przystosowania do pływania – krokodyle mają błony pławne, a żółwie wodne płetwy powstałe z przekształconych kończyn przednich.
- Na głowie gadów znajdują się oczy z powiekami i błoną migawkową, parzyste nozdrza, dwa otwory słuchowe pokryte błoną bębenkową oraz otwór gębowy.
- Zazwyczaj gady mają długi, ruchliwy ogon, który uczestniczy w pływaniu (u krokodyli), a w razie niebezpieczeństwa może być odrzucany (autonomia ogona występuje u jaszczurek).
-
RÓŻNORODNOŚĆ GADÓW
Węże to gady pozbawione nóg. Poruszają się poprzez wyginanie ciała oraz dzięki tarczkom na brzusznej stronie ciała.
Jaszczurki zwykle mają kończyny. Niektóre są beznogie – odróżniają się od węży brakiem tarczek na brzuchu.
-
Krokodyle przypominają duże jaszczurki, ale ich ciało pokrywają twarde rogowe tarczki.
UKŁADY
Układ nerwowy
Układ nerwowy
- Centralny układ nerwowy jest lepiej rozwinięty niż u płazów.
- Kresomózgowie o dwóch półkulach zachodzących na międzymózgowie, pojawia się kora nowa zwierająca ośrodki kojarzeniowe.
- Międzymózgowie słabo rozwinięte, a śródmózgowie dobrze (ośrodki wzrokowe i słuchowe).
- Móżdżek pokryty korą móżdżku, jego wielkość i stopień rozwoju zależy od aktywności ruchowej gadów.
- Rdzeń przedłużony jest charakterystycznie esowato wygięty.
- W efekcie następuje zaburzenie liniowego układu mózgu, co skutkuje lepszą integracją pomiędzy jego poszczególnymi częściami.
- Od mózgu odchodzi 12 par nerwów czaszkowych.
- Głównym narządem zmysłu są oczy zaopatrzone w powiekę górną, dolną, błoną migawkową i gruczoł łzowy.
-
Układ szkieletowy
Układ szkieletowy
- Szkielet gadów jest silnie skostniały.
- Składa się z czaszki, kręgosłupa, klatki piersiowej, szkieletu pasów i kończyn.
- Czaszka gadów jest mocniej wysklepiona i bardziej masywna niż czaszka płazów (składa się z większej liczby kości).
- U krokodyli występuje podniebienie twarde, czyli kostna przegroda oddzielająca jamę nosową od gębowej, co umożliwia wentylacją płuc podczas jedzenia.
- U niektórych gadów w czaszce występują otwory otoczone łukami kostnymi tzw. okna skroniowe, w których znajdują się mięśnie szczęk.
- Krokodyle i żółwie posiadają czaszkę akinetyczną (nieruchomą) a jaszczurki i węże kinetyczną, w której kości szczęk są połączone ruchomo z czaszką za pomocą więzozrostów.
- Dzięki temu gady te mogą szeroko rozwierać paszczę w celu połykania swych ofiar.
- Kości szczęk zaopatrzone są w jednakowe zęby (homodontyzm).
- Niektóre gady posiadają zęby jadowe, przy pomocy których paraliżują swoje ofiary.
- Czaszka jest połączona z kręgosłupem za pomocą jednego kłykcia potylicznego.
Układ pokarmowy
Układ pokarmowy
- Układ pokarmowy zaczyna się jamą gębową, wyraźnie odgraniczoną od gardzieli.
- U żółwi i krokodyli występuje kostne podniebienie oddzielające przewody nosowo-gardzielowe od jamy gębowej.
- Na dnie jamy gębowej leży język spełniający różne funkcje u różnych gatunków.
Układ krwionośny
Układ krwionośny
- Gady posiadają zamknięty układ krwionośny.
- Składa się on z dwóch obiegów krwi: dużego i małego (płucnego).
- Budową przypomina układ krwionośny płazów.
- Zmiany następują w sercu. Serce składa się z dwóch przedsionków (prawego i lewego) oraz jednej komory, w której występuje częściowa przegroda.
- Ma to na celu lepsze oddzielenie krwi natlenowanej z odtlenowaną.
- U krokodyli przegroda międzykomorowa rozrasta się, tak że dochodzi do całkowitego podziału komory na prawą i lewą (mieszanie się krwi następuje tylko u podstawy prawego i lewego łuku aorty).
-
Układ oddechowy
Układ oddechowy
- W przeciwieństwie do płazów, u gadów wymiana gazowa nie zachodzi przez skórę, które jest sucha i zrogowaciała.
- Głównym narządem oddechowym są płuca.
- Powietrze dostaje się do nich przez nozdrza, gardziel, krtań, tchawicę (wzmocnioną chrzęstnymi pierścieniami) i parzyste oskrzela.
- Workowate płuca są silnie unaczynione i dobrze pofałdowane, dzięki czemu zwiększa się ich powierzchnia oddechowa (powierzchnia czynna płuc zależy od ilości komór pęcherzykowych).
- U niektórych gadów (węże, padalec) zachowało się tylko jedno wydłużone płuco (lewe uległo redukcji).
- Ponadto płuca niektórych gadów zaopatrzone są w worki powietrzne (działają jako narząd hydrostatyczny u wodnych gadów).
- Wentylacja płuc następuje w wyniku ruchów klatki piersiowej.
Układ rozrodczy
Układ rozrodczy
- Układ rozrodczy żeński złożony jest z parzystych jajników oraz jajowodów uchodzących do kloaki.
- Układ rozrodczy męski zbudowany jest z jąder, które u jaszczurek mają owalny kształt, a u węży kształt wydłużonych wałeczków.
- Wychodzą z nich kanaliki tworzące najądrza, z którego wychodzą nasieniowody łączące się z kloaką.a
Układ wydalniczy
Układ wydalniczy
- Układ wydalniczy składa się z nerek (typu zanercza, czyli nerki ostatecznej) oraz moczowodów, które najczęściej uchodzą bezpośrednio do kloaki.
- Tylko u niektórych gadów (jaszczurki, węże) występuje pęcherz moczowy.
- U gadów układ wydalniczy został oddzielony od układu rozrodczego.
RYBY
OGÓLNA BUDOWA CIAŁA
- Ciało ryby składa się z głowy, tułowia i ogona
- Jej skóra pokryta jest łuskami, które nachodzą na siebie dachówkowato, tworząc elastyczną powłokę, co umożliwia ona wyginanie ciała i chroni przed urazami mechanicznymi.
- Powierzchnia ciała pokryta jest śluzem. Łuski i śluz nadają skórze śliskość i zmniejszają tarcie wody podczas ruchu.
- Charakterystycznym elementem budowy ryb są są płetwy, (specjalne fałdy skóry rozpięte na rusztowaniu ze sztywnych promieni)
- Płetwy występują podwójnie (płetwy parzyste) – piersiowe i brzuszne oraz pojedynczo (płetwy nieparzyste) – grzbietowa, ogonowa i odbytowa.
- Płetwy mają dużą powierzchnię, dlatego ułatwiają przemieszczanie się w wodzie.
-
-
UKŁADY
Układ szkieletowy
- Szkielet ryb służy do usztywnienia ich ciała, ochrony delikatnych narządów oraz jako przyczepy dla mięśni i ścięgien.
- U kręgowców szkielet składa się z elementów chrzęstnych i kostnych.
- Rozróżnia się szkielet zewnętrzny (u ryb łuski i płytki kostne), który ma za zadanie zabezpieczać w pewnym stopniu ciało od urazów zewnętrznych oraz szkielet wewnętrzny.
Układ pokarmowy
- Układ ten dzieli się na trzy odcinki: przedni, środkowy i tylny.
- Zadaniem przedniego odcinka jest przyjmowanie pokarmu oraz częściowa obróbka mechaniczna i chemiczna tego pokarmu.
- Odcinek środkowy przerabia pokarm na proste związki chemiczne oraz częściowo go wchłania.
- W odcinku tylnym odbywa się główna faza wchłaniania pokarmu, zagęszczanie niestrawionego pokarmu oraz jego wydalanie.
Układ oddechowy
- U ryb proces oddychania (pobieranie tlenu i wydalanie dwutlenku węgla) zachodzi w blaszkach skrzelowych.
- Przy wdechu otwór gębowy otwiera się a szczeliny skrzelowe zamykają.
- Wciągnięta woda opłukuje skrzela (w tym czasie następuje wymiana gazów) i przy zamkniętym otworze gębowym opływa przez szczeliny skrzelowe.
Układ krwionośny
- Układ krwionośny u ryb jest zamknięty, tak jak u innych kręgowców.
- Składa się z serca, naczyń krwionośnych i krwi.
- Serce otoczone osierdziem (silnym błoniastym workiem) leży za ostatnią parą łuków skrzelowych, po dolnej stronie ciała.
- Serce ryb jest stosunkowo małe, bywa większe u gatunków bardziej ruchliwych. - Serce składa się z dwóch pęcherzyków – przedsionka i komory.
Układ nerwowy
U ryb wyróżnia się następujące zmysły: smaku, węchu, dotyku – linia boczna, temperatury, wzroku, słuchu i równowagi
- U ryb układ ten składa się z części centralnej (ośrodkowej), w skład której wchodzą mózg i rdzeń kręgowy oraz części obwodowej, złożonej z nerwów dośrodkowych i odśrodkowych, łączących ośrodki nerwowe ze wszystkimi narządami ciała.
- Mózg ryb składa się z pięciu części: przodomózgowia, międzymózgowia, śródmózgowia, móżdżku i rdzenia przedłużonego – stanowiących ośrodki nerwowe dla poszczególnych narządów zmysłów.
- Każdy narząd zmysłów ma swój ośrodek w innym odcinku mózgu.
-
Układ wydalniczy
- U ryb układ wydalniczy składa się z nerek, w których wytwarza się mocz oraz moczowodów wyprowadzających go na zewnątrz.
- Pęcherz moczowy nie jest obecny u wszystkich ryb, a niektóre substancje usuwane są także przez skrzela.
- Nerki są parzystym, długim narządem, leżącym pod szkieletem osiowym.
- Występują one początkowo w postaci przednercza, a następnie nerki pierwotnej.
Układ rozrodczy
W skład układu rozrodczego wchodzą:
- gruczoły płciowe – jadra lub jajniki – produkujące komórki rozrodcze;
- narządy wyprowadzające komórki rozrodcze – nasieniowody lub jajowody;
- w niektórych przypadkach narządy kopulacyjne.
-
ZNACZENIE RYB W PRZYRODZIE I DLA CZŁOWIEKA
- Składniki sieci troficznych
- Bioindykatory
- Żywiciele groźnych pasożytów
- Źródło cennych substancji
-