Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
บทที่ 4 การพยาบาลผู้ที่มีพยาธิสภาพของต่อมไร้ท่อ ระยะเฉียบพลัน และเรื้อรัง…
บทที่ 4
การพยาบาลผู้ที่มีพยาธิสภาพของต่อมไร้ท่อ ระยะเฉียบพลัน และเรื้อรัง
เป็นระบบส่งสารเคมีที่ประกอบด้วยกลุ่มเซลล์ สร้างและหลั่งฮอร์โมน แล้วส่งออกนอกเซลล์โดยผ่านระบบไหลเวียน ทั้งทางกระแสเลือดและน้ำเหลือง เพื่อควบคุมอวัยวะเป้าหมายในร่างกาย ต่อมไร้ท่อที่สำคัญในมนุษย์ ได้แก่ ต่อมไทรอยด์ และต่อมหมวกไต โดยมีไฮโปทาลามัสเป็นศูนย์ควบคุมทางระบบประสาทของระบบต่อมไร้ท่อทั้งหมด
หน้าที่ของต่อมไร้ท่อ :star:
สร้างฮอร์โมน ที่ควบคุมอารมณ์ การเจริญเติบโต การเผาผลาญ การเจริญพันธุ์
ต่อมไร้ท่อจะทำหน้าที่ควบคุมการสร้างและการปล่อยฮอร์โมนออกมา
ต่อมไร้ท่อจะส่งฮอร์โมนจะไปสู่เซลล์ต่าง ๆ ของร่างกายพร้อมกับกระแสเลือด
การพยาบาลผู้ป่วยเบาหวาน :red_flag:
เซลล์ในตับอ่อนจะมี Islet of langerhans
Beta cell 60%
Alpha cell 25%
Delta cell
ทำหน้าผลิตฮอร์โมนชื่อว่า Insulin เพื่อที่จะจัดการกับน้ำตาลให้อยู่ภาวะน้ำตาลในเลือดสูงเพิ่มขึ้น
ในภาวะปกติ เวลาร่างกายต้องการที่จะใช้น้ำตาล น้ำตาลก็จะเข้าไปในเซลล์ อินซูลินเปรียบเทียบคล้ายกับกุญแจเพื่อให้น้ำตาลเข้าไปในเซลล์ได้
น้ำตาลก็จะแบ่งเป็น ชนิดที่ 1 และชนิดที่ 2 ก็คือแบบพึ่งอินซูลินInsulin Dependent Diabetes Mellitus (IDDM)และไม่พึ่งอินซูลิน Noninsulin-dependent diabetes mellitus (NIDDM) ภาวะแทรกซ้อนในโรคเบาหวาน ก็คือภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ ภาวะน้ำตาลในเลือดสูง , DKA เป็นแบบชนิดที่ 1 แบบชนิดที่ 2 ภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ, HSS
ตารางตรวจคนที่จะเป็นโรคเบาหวาน
Hb1A1c คือการตรวจระดับน้ำตาลกลูโคสในเลือดเฉลี่ยในช่วงระยะเวลา 3 เดือน ระดับของ HbA1c ที่สูงบ่งบอกถึงระดับน้ำตาลเฉลี่ยในช่วงเวลา 2-3 เดือนมีค่าสูงซึ่งจะบ่งชี้ไปถึงการควบคุมระดับน้ำตาลที่ผิดปกติ /การปฏิบัติตัวไม่ถูกต้องกับโลกและยังบ่งชี้ถึงโอกาสเสี่ยงที่จะเกิดภาวะแทรกซ้อนจากโรคเบาหวาน
อาการของโรคเบาหวาน
เหนื่อย
หิวตลอดเวลา
ติดเชื้อราในช่องคลอด
เสื่อมสมรรถภาพทางเพศลดลง
ปลายประสาทรับความรู้สึกได้ช้า
น้ำหนักลด
หิวน้ำ
สายตาพล่ามัว
แผลหายช้า
ปัสสาวะบ่อย
type 1 diabetes mellitus
Beta cell ไม่สามารถ ผลิตอินซูลินได้อย่างเพียงพออาการก็จะพบในเด็กจนถึงวัยรุ่น อาการ กินบ่อยกินเยอะ น้ำหนักลด ปัสสาวะบ่อย กระหายน้ำ มองเห็นภาพซ้อน
จะเกิดในผู้ใหญ่อายุ 40 ปีขึ้นไป เกิดจากพฤติกรรมในการกิน เกิดจากกรรมพันธุ์ มีความดันโลหิตสูง มีอาการอ่อนเพลียสูญสิ้นพลังงานไม่มีแรงทำอะไร อ้วน มีการติดเชื้อซ้ำบ่อยๆปัสสาวะบ่อย กระหายน้ำ ระดับน้ำตาลมากกว่า 126 mg/dl
ภาวะแทรกซ้อน :star:
เบาหวานขึ้นตา , โรคไต หรือโรคแทรกซ้อนชนิดที่เกิดกับเส้นเลือดขนาดใหญ่ ( Macrovascular Complications) เช่น โรคหัวใจ , โรคหลอดเลือดสมอง , โรคเส้นเลือดแดงส่วนปลายอุดตัน
การรับประทานอาหาร และการออกกำลังกาย ผู้ป่วยเบาหวาน :star:
การออกกำลังกาย :<3:
ควรออกกำลังหลังมื้ออาหาร อย่างน้อย 1-2 ชม.
สวมใส่เสื้อผ้า และรองเท้าที่เหมาะสม เลี่ยงเสื้อผ้าที่รัดแน่น
Warm up 5-10 นาที ก่อนออกกำลังกาย และ cool down 5-10 นาที หลังออกกำลัง
เลี่ยงการออกกำลังกายในภาวะอากาศที่ร้อนจัดหรือหนาวจัดจนเกินไป
ควรดื่มน้ำก่อน ระหว่างและหลังการออกกำลังเพื่อเลี่ยงการขาดน้ำ
เลี่ยงการออกกำลังระดับที่หนักเกินไป
ถ้ามีอาการผิดปกติขณะออกกำลัง เช่น เวียนศีรษะ เหนื่อย ให้หยุดและปรึกษาแพทย์
การรับประทานอาหาร :<3:
รับประทานอาหารให้ครบ 5 หมู่
รับประทานข้าวเป็นหลัก สลับกับอาหารพวกแป้งเป็นบางมื้อ
รับประทานพืชผักให้มาก และรับประทานผลไม้เป็นประจำ
รับประทานเนื้อปลา เนื้อสัตว์ไม่ติดมัน ไข่ และถั่วเมล็ดเป็นประจำ
ดื่มนมให้พอเหมาะกับวัย
หลีกเลี่ยงอาหาร หวาน มัน และเค็ม
ยาที่ใช้ในการรักษาผู้ป่วยเบาหวาน :star:
ยาเม็ดรักษาเบาหวาน
:<3:
ยาเม็ดลดระดับน้ำตาลในเลือดมี 2 ประเภท
เสริมการออกฤทธิ์ของอินซูลิน Agents Enhancing the Effectiveness of Insulin ยาในกลุ่มนี้ไม่ทำให้เกิดภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ ได้แก่
Metformin
Troglitazone
Acarbose
ยาเพิ่มการหลั่งของอินซูลิน
Agents Augmentating the supply of Insulin ยาในกลุ่มนี้เพิ่มการหลั่งของอินซูลิน ได้แก่
Sulfonylurea
Repaglinide
Insulin
Sitagliptin
สำหรับผู้ป่วยโรคเบาหวานชนิดที่ 2 แนะนำการใช้ยาดังนี้
:<3:
1.ผู้ป่วยที่ไม่มีข้อห้ามในการใช้ยา metformin แนะให้ใช้ยาชนิดนี้เป็นยาชนิดแรก
2.ปรับยาเพื่อให้ได้ค่าน้ำตาลเฉลี่ยได้ตามเป้าหมายใน 3-6 เดือน หากไม่ได้เป้าหมายและใช้ยาเต็มที่แล้วให้เพิ่มยาชนิดที่ 2
ยาชนิดที่ 2 ที่ให้ใช้คือ glucagon-like peptide-1 (GLP- 1) และยารับประทานเบาหวานชนิดอื่นหากผู้ป่วยที่เป็นใหม่ และมีน้ำตาลสูงและมีอาการมากแนะนำให้ใช้อินซูลินในการรักษาเบื้องต้น
Insulin :<3:
แบ่งตามระยะเวลาการออกฤทธิ์เป็น 5 ประเภท
1.ออกฤทธิ์เร็ว Rapid acting หรืออินซูลินน้ำใส ได้แก่
Humalog( insulin lispro)
novolog(insulin aspart)
apidra ( insulin glulisine)
อินซุลินชนิดนี้เมื่อฉีดแล้วจะออกฤทธิ์ทันทีดังนั้นควรจะฉีดยาก่อนอาหารไม่เกิน 15 นาที
Short acting insulin ได้แก่
เริ่มออกฤทธิ์ 30-45 นาทีหลังฉีด ออกฤทธิ์สูงสุด 2-4 ชั่วโมงหลังฉีด และอยู่ได้นาน 4-6 ชั่วโมงหลังฉีด
Regular insulin
Actrapid
Humalin-R
ออกฤทธิ์ปานกลาง Intermediate-Acting Insulin แบ่งเป็น 2 ชนิด
3.1 NPH insulin : neutral protamine hagedorn insulin หรืออาจเรียก isophane insulin ใช้สาร protamine ทำให้อินซูลินออกฤทธิ์ยาวขึ้นได้แก่ Humalin-N เริ่มออกฤทธิ์ 1-4 ชม.หลังฉีด ออกฤทธิ์สูงสุด 4-10 ชม. และยาอยู่ได้นาน 12-20 ชม.
3.2 Lente insulin ใช้ zinc ทำให้ยาออกฤทธิ์นานขึ้นเริ่มออกฤทธิ์ 2-4 ชม.หลังฉีด ออกฤทธิ์สูงสุด 8-12 ชม. และยาอยู่ได้นาน 12-20 ชม.
ออกฤทธิ์ระยะยาว Long-Acting Insulin ได้แก่
insulin glargine
insulin detemir
ออกฤทธิ์นานสุด เริ่มออกฤทธิ์ 3-5 ชม.หลังฉีด
ออกฤทธิ์สูงสุด 10-16 ชม.และยาอยู่ได้นาน 18-24 ชม.
5.อินซูลินผสม Insulin Mixtures เป็นการผสม
อินซูลินออกฤทธิ์เร็วกับอินซูลินออกฤทธิ์ปานกลาง โดยมากผสมอัตราส่วน 30:70
การดูแลเท้า
:star:
1.สำรวจเท้าทุกวัน เช่น รอยบวมแดง ผื่นคัน ตุ่มน้ำใส ขุยขาวที่ซอกนิ้วเท้า ตาปลาและสีเล็บ
2.ทำความสะอาดเท้า ล้างเท้าให้สะอาดทุกวันด้วยสบู่และน้ำธรรมดาหรือน้ำอุ่น ไม่ใ้ช้น้ำเย็นจัดหรือร้อน เช็ดเท้ารวมทั้งตามซอกนิ้วเท้าให้แห้ง อย่าถูแรง
3.นวดผิวหนังที่ขาและเท้าด้วยน้ำมันวาสลิน หรือโลชั่นเพื่อให้ผิวหนังนุ่ม ป้องกันผิวแห้งและป้องกันอาการคันและเกาจนเกิดแผล แต่ไม่ควรทาบริเวณซอกระหว่างนิ้วเท้า
4.อย่าใช้มีดหรือของมีคมตัดตาปลาหรือหนังด้าน
5.ถ้าเท้าชื้นมีเหงื่อออกต้องเช็ดให้แห้งเสมอ
6.ถ้ามีแผลเล็กน้อย ล้างด้วยน้ำสะอาด ห้ามใช้ยาฆ่าเชื้ออย่างแรงหรือทิงเจอร์ไอโอดีน เพราะอาจทำให้แผลถลอกเป็นมากขึ้น ถ้าแผลใหญ่บวมแดงควรรีบปรึกษาแพทย์
7.การตัดเล็บ ระวังการตัดเล็บเท้า ต้องตัดเล็บในที่สว่างเห็นได้ชัดเจนและควรตัดเล็บภายหลังอาบน้ำ เพราะเล็บจะนุ่มตัดง่ายขึ้น ควรตัดตามแนวของเล็บเท่านั้น ห้ามตัดเล็บลึกถึงจมูกเล็บ
8.ใส่ถุงเท้าที่สะอาด และไม่ใช้ถุงเท้าที่รัดเกินไป เพราะจะทำให้เลือดไปเลี้ยงเท้าไม่สะดวก
9.รองเท้า รองเท้าต้องนุ่มสบาย ใส่สบาย ระวังถ้าใส่รองเท้าคู่ใหม่ไม่ควรเดินเกินครั้งละ 1/2-1 ชั่วโมง ควรมีรองเท้า 2-3 คู่ ที่เหมาะสมไว้สับเปลี่ยน
10.ปกป้องเท้า ไม่เดินเท้าเปล่า และควรสวมรองเท้านุ่มๆ พื้นรองเท้าผลิตจากวัสดุกันลื่นขณะอยู่ในบ้าน
11.อย่าวางกระเป๋าน้ำร้อนหรือน้ำอุ่นที่เท้า ถ้าเท้าเย็นเวลานอนควรสวมถุงเท้า แต่ควรเป็นถุงเท้าที่ไม่รัดแน่นจนเกินไป
12.อย่านั่งไขว้ขา เพราะจะกดเส้นเลือดทำให้โลหิตไปเลี้ยงเท้าไม่สะดวก
13.บริหารเท้า เพื่อให้มีการไหลเวียนของโลหิตไปสู่เ้ท้าดีขึ้น
14.ควบคุมเบาหวานให้ดี รักษาระดับน้ำตาลอยู่ให้ระหว่าง 80-130 มก./ดล.
2.การพยาบาลผู้ป่วยต่อมพาราไทรอยด์ และไทรอยด์ผิดปกติ :red_flag:
Thyroid
Hypothyroid
Hyperthyroid
Hypothyroidism
Critinism
Myxenema
Hyperthyroidism
Thyroid crisis
Goiter
Grave’s disease
การรักษา
การรักษา Graves’s disease
ใช้ยาต้านไทรอยด์
Methimazole 7.5-15 mg/dประมาณ 2 ปี หายได้ 40%
Propylthiouracil = PTU ยับยั้งการสังเคราะห์ ไทรอยด์ฮอร์โมน ผลข้างเคียงที่สำคัญ คือ ทำให้เม็ดเลือดขาวต่ำ
จุดประสงค์ในการรักษา
เพื่อหยุดการเจริญเติบโตของต่อมไทรอยด์และทำให้ยุบลง
ถ้าโตจากการชดเชยเนื่องจากการขาดไอโอดีน เป็นผลทำให้การสร้าง thyroxin ลดลง จะให้ ไทรอยด์ฮอร์โมน หรือไอโอดีน ทดแทนในรูปสารละลาย เช่น Lugol ‘s solution ,SSKI = saturated solution of potassium iodine
Ca thyroid
อาการและอาการแสดง
อุณหภูมิร่างกายต่ำ
มีอาการทางระบบประสาท ซึม เพ้อ ชักแบบ Focal seizure
หมดสติ
หัวใจเต้นช้า LCO ,
หายใจช้าเบาตื้น ,
ท้องผูก ลำไส้อืด
กระเพาะปัสสาวะเป็นอัมพาต
ส่งผลให้การทำงานของอวัยวะในระบบต่างๆของร่างกายล้มเหลว
การเผาผลาญลดลง มีการคั่งของสาร Mucopolysacharide ทำให้เกิดการบวมของเนื้อเยื่อ บวมแบบ non pitting โดยเฉพาะ รอบตา มือ เท้า ลิ้นโตคับปาก
การตอบสนองของการควบคุมการหายใจลดลง กล้ามเนื้อหายใจบีบตัวแย่ลง มีน้ำคั่งในช่องปอด
ระบบหัวใจและหลอดเลือด หัวใจเต้นช้า LOC, BP ต่ำลงอาจถึง shock ได้
การทำงานของไตลดลง มีการหลั่งเพิ่มของ ADH ทำให้น้ำคั่ง เกิด Hyponatremia ซึ่งส่งผลต่อระบบประสาทส่วนกลาง มีอาการซึม ไม่รู้สึกตัว
การตรวจวินิจฉัย
T3,T4 ต่ำ ส่วน TSH สูง หรือไม่สูง ในรายที่ได้รับยา dopamine , corticosteroid
ระดับน้ำตาลในเลือดต่ำ, Na ต่ำ , เม็ดเลือดขาวต่ำ ออกซิเจนในเลือดต่ำ
3.คาร์บอนไดออกไซด์คั่ง โคเลสเตอรอลสูง
ซีดแบบเม็ดเลือดแดงใหญ่ Macrocytic anemia
หัวใจโต
การรักษา
ให้ฮอร์โมนทดแทน
ค้นหาปัจจัยกระตุ้น เช่นการติดเชื้อ
แก้ไขตามอาการ
ไทรอยด์ฮอร์โมน
L-Thyroxine
L-Triiodothyroxine
เมื่อได้รับไทรอยด์ฮอร์โมน ต้องสังเกตอาการไทรอยด์เป็นพิษ เช่น ชีพจรเร็ว กินจุ ท้องเสีย เหงื่อออก ใจสั่น หายใจเร็ว hyperactive
การพยาบาลผู้ป่วยที่มีพยาธิสภาพของต่อมหมวกไต :red_flag:
Adrenal cortex แบ่งได้ 3ส่วน
ส่วนในสุด สังเคราะห์ฮอร์โมนกลุ่ม Sex hormone แต่มีปริมาณน้อย ส่วนใหญ่สร้างที่ต่อมเพศ
ส่วนกลาง สังเคราะห์กลุ่ม Glucocorticoid ฮอร์โมนที่สำคัญสุดคือ cortisol
บทบาทหน้าที่ของ Cortisol
มีผลต่อเมตาบอลิซึมของร่างกาย ปรับร่างกายให้ตอบสนองต่อความเครียด กดการสร้าง Antibody ทำให้ภูมิคุ้มกันในร่างกายต่ำ
ส่วนนอกสุด สังเคราะห์ฮอร์โมน Mineralocorticoid ฮอร์โมนที่สำคัญคือ Aldosterone
บทบาทสำคัญของ Aldosterone
ทำหน้าที่ควบคุมปริมาตรน้ำนอกเซลล์ โดยการดูดกลับโซเดียมและน้ำที่ท่อไต และขับโปแทสเซียมที่ไต
ทำหน้าที่ผลิตฮอร์โมนที่ตอบสนองต่อความเครียดของร่างกาย ได้แก่ อัลโดสเตอโรน , คอร์ติซอลและอะดรีนาลีน
Addison's Disease
ระดับcortisolต่ำกว่าปกติ
น้ำตาลต่ำ Hyponatremia Hyperkalemia
อาการอาการแสดง
มีผิวสีคล้ำ Hyperpigmentation
Hyperkalemia เนื่องจากAldoseterone ลดลง ทำให้ร่างกายสูญเสียน้ำมากขึ้นเพราะมีการขับน้ำและเกลือมาก Hyponatremia
เบื่ออาหาร
เป็นภาวะที่ adrenal cortex ทำงานน้อยลง ทำให้มีการหลั่ง mineralcorticoid, glucocorticoid และ sex hormone ลดลง ซึ่งอาจเกิดจากการฝ่อ (Idiopathic atrophy) ของ adrenal cortex จากการต้านภูมิต้านทาน (autoimmune)
Cushing'syndrome
เกิดจากระดับฮอร์โมน Glucocorticoid สูง เกิดการหลั่ง cortisolมากกว่าปกติ
อาการอาการแสดง
หน้ากลมอูม Moon face อาการหนอกควาย Buffalo hump ติดเชื้อง่าย ขนดก Hirsutism ปจดน้อย/ไม่มา บวมความดันสูง น้ำตาลสูงทำให้ร่างกายขาด กลูโคสส่งผลให้อ่อนเพลีย อามรมณ์แปรปรวน
Pheochromocytoma
Adrenal medullar
Catecholamine
Dopamine
norepinephrine
epinephrine
การวินิจฉัย
1.การซักประวัติ
2.เก็บปัสสาวะ 24 ชั่วโมง(24-hour urinary catecholamines and metanephrines) ซึ่งเป็น metabolite ของ catecholamine ในพลาสมาและปัสสาวะสูงผิดปกติ สารเหล่านี้ จะถูกสร้างโดยต่อมหมวกไต (adrenal glands) และถูกขับออกทางปัสสาวะเพื่อตรวจสอบว่า สารถูกผลิตออกมามากหรือไม่ กระทำได้โดยตรวจสารดังกล่าวได้จากปัสสาวะ ซึ่งเก็บใน 24 ชั่วโมง
3.Plasma metanephrines เป็นการตรวจเลือด หาสารที่ได้จากต่อมหมวกไต (adrenaline-related compounds)
การพยาบาลผู้ป่วยที่มีพยาธิสภาพของต่อมใต้สมอง :red_flag:
ผลิตฮอร์โมน
4) Antidiuretic Hormone เป็นฮอร์โมนช่วยในการดูดน้ำกลับของท่อไต เพื่อรักษา ระดับน้ำของร่างกาย
Growth Hormone เป็นฮอร์โมนควบคุมการเจริญเติบโตของ
ร่างกายโดยเฉพาะกระดูกและกล้ามเนื้อ
5) Melatonin เป็นฮอร์โมนกระตุ้นให้เซลล์เม็ดสีสร้างเม็ดสีเพิ่มมากขึ้น
3) Gonadotrophic Hormone เป็นฮอร์โมนกระตุ้นการสร้างเซลล์สืบพันธุ์
2) Thyroid Stimulating Hormone เป็นฮอร์โมนกระตุ้นต่อมไทรอยด์ให้สร้าง ไทร็อกซินเพิ่มขึ้น
THS= Thyroid stimulating hormone
