Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
บทที่1 มโนทัศน์ของความผิดปกติทางสุขภาพจิตและจิตเวช - Coggle Diagram
บทที่1
มโนทัศน์ของความผิดปกติทางสุขภาพจิตและจิตเวช
แนวคิดการเกิดโรคทางจิตเวชและปัจจัยที่มีความเกี่ยวข้องกับการเกิดโรคทางจิตเวช
stress diathesis model
อธิบายว่า การมียีนส์หรือการรวมกันทางพันธุกรรมที่เฉพาะเจาะจงบางอย่างส่งผลให้เกิดจุดอ่อน หรือเป็นปัจจัยเสี่ยงให้เกิดโรคได้ เมื่อจุดอ่อนทางพันธุกรรมถูกกระตุ้นด้วยด้วยปัจจัยบางประการหรือสถานการณ์ความเครียดก็จะก่อให้เกิดพฤติกรรมที่ผิดปกติได้
การเกิดโรคทางจิตเวชอยู่กับความรุนแรงของการได้รับสถานการณ์ความตึงเครียดทาง สิ่งแวดล้อม (stress) ซึ่งแปรผักผันกับความเสี่ยงในการเกิดโรคที่บุคคลนั้นที่มีอยู่ (diathesis) ทำให้โรคทางจิตเวชของบุคคลนั้น
หากบุคคลนั้นมีความเสี่ยง (diathesis) สูง แต่ได้รับสถานการณ์ความตึงเครียดทางสิ่งแวดล้อม (stress) ที่ไม่รุนแรงก็ไม่สามารถกระตุ้นให้เกิดโรคได้ หรือหากบุคคลนั้นนั้นมีความเสี่ยง (diathesis) ต่ำหรือไม่มีความเสี่ยงเลย แต่ได้รับสถานการณ์ความตึงเครียดทางสิ่งแวดล้อม (stress) ที่ไม่รุนแรงที่รุนแรง ก็ไม่อาจทำให้เกิดโรคทางจิตเวชขึ้นได้
case formulation
ปัจจัยกระตุ้นให้เกิดอาการ (precipitating factors) หมายถึง สถานการณ์สิ่งแวดล้อมภายนอกที่ทำให้บุคคลเริ่มปรากฏความผิดปกติของโรคทาจิตเวชขึ้น เช่น การใช้สารเสพติด, การนอนหลับเปลี่ยนแปลง, สอบตก, สัมพันธภาพล้มเหลว (แฟนทิ้ง/หย่า/แยกกัน), การมีหนี้สิน เป็นต้น
ปัจจัยที่ทำให้อาการคงอยู่ (perpetuating factors) หมายถึง สถานการณ์สิ่งแวดล้อมความเชื่อทัศนคติหรือพฤติกรรมของบุคคล ที่ทำให้อาการความผิดปกติของโรคทางจิตเวชที่เกิดขึ้นยังไม่หายไปหรือไม่ดีขึ้นเท่าที่ควร เช่น การไม่ได้รับการรักษา, การไม่รับประทานยาต่อเนื่อง, รู้สึกผิดในเรื่องที่ตนเองทำผิด,การไม่ยอมรับความเจ็บป่วย, ขาดแหล่งช่วยเหลือทางสังคม, พฤติกรรมการใช้ยาเสพติดอย่างต่อเนื่อง เป็นต้น
ปัจจัยเสี่ยง (predisposing factors) หมายถึง สถานการณ์สิ่งแวดล้อม หรือสิ่งที่แฝงอยู่ใน ตัวบุคคล ที่น่าจะนำไปสู่การเกิดความผิดปกติของโรคทางจิตเวชก่อนที่จะปรากฏความผิดปกติของจิตเวชขึ้นเช่น พันธุกรรม, ภาวะโภชนาการ, การเลี้ยงดู, บุคคลิกภาพ, ประการณ์การเจ็บป่วยทางกาย, รายได้เป็นต้น
ปัจจัยปกป้อง (protective factors) หมายถึง สถานการณ์สิ่งแวดล้อม ความเชื่อทัศนคติหรือพฤติกรรมของบุคคล ที่ช่วยให้บุคคลปรับตัวต่อสถานการณ์สิ่งแวดล้อมที่ผลต่ออาการความผิดปกติของโรคทางจิตเวชที่มีไม่ให้รุนแรงหรือช่วยให้ความผิดปกตินั้นหายคืนสู่สภาพปกติเช่น มีงานทำ, ครอบครัวมีสัมพันธภาพที่ดีห่วงใยดูแลซึ่งกันและกัน, การมีความสามารถในการแก้ไขปัญหา, มีสิทธิหรือสวัสดิการในการรักษาสุขภาพ, การมีแหล่งสนับสนุนทางสังคมที่ช่วยเหลือเมื่อประสบปัญหา เป็นต้น
ปัจจัยที่มีความเกี่ยวข้องกับการเกิดโรคทางจิตเวช มีหลากหลายทั้งปัจจัยด้านร่างกาย จิตใจสังคม และจิตวิญญาณ (bio-psycho-social-spiritual factors)
ปัจจัยทางกายหรือชีวภาพ (Biological factors)
ความผิดปกติของโครงสร้างและการทำงานของสมอง
การตรวจ computed tomography (CT) และการตรวจด้วย magneticresonance imaging (MR) ส่วนใหญ่มีข้อสรุปตรงกันว่าเวนทริเคิลที่มีขนาดใหญ่ขึ้น (enlarge lateralventricle) และผลการตรวจโดยใช้ positron emission tomography (PET) ตรวจการทำงานของสมองพบว่าในผู้ป่วยจิตเภทการไหลวียนของเลือดโดยเฉพาะที่บริเวณ frontal lobes มีปริมาณลดลง
การทำหน้าที่ผิดปกติของสารสื่อประสาท (Neurotransmitter)
norepinephrine ทำหน้าที่เกี่ยวกับการตอบสนองต่อสถานการณ์ที่ก่อให้เกิดความครียด การแสดงอารมณ์เมื่อถูกกระตุ้นจากสิ่งเราต่างๆ ความใส่ใจการมีใจจดจ่อหรือการมีสมาธิ
norepinephrine มาก
โรควิตกกังวล(anxiety disorder) โรคอารมณ์แปรปรวน (mood disorder) ที่แสดงอาการคลุ้มคลั่งถ้ามี
norepinephrine น้อย
การเกิตภาวะซึมเศร้า
GABA (gamma amino butyric acid) เป็นสารสื่อทำหน้าที่ในการยับยั้งการตอบสนองของระบบประสาทที่มากเกินไป ทำให้เกิดภาวะสมดุล พบว่าในผู้ป่วยโรคชัก (seizuredisorder) และโรควิตกกังวล (anxiety disorder) จะมีปริมาณของ GABA ลดลงกว่าปกติ
serotonin ทำหน้าที่เกี่ยวข้องกับ วงจรของการหลับและตื่นการควบคุมความรู้สึกอยากอาหาร การรับรู้ความเจ็บปวดของบุคคล
ระดับของ serotoninจะมีความสัมพันธ์กับโรคอารมณ์แปรปรวน (mood disorder) โรคย้ำคิดย้ำทำ (obsessivecompulsive disorder) และโรคจิตเภท (schizophrenia)
acetylcholine ทำหน้าที่เกี่ยวข้องกับการเคลื่อนไหว และความจำ พบมากในบริเวณฐานสมองส่วนหน้า (base of frontal lobes) หากผู้ป่วยมีการสูญเสียเซลส์ประสาทบริเวณนี้จะทำให้ระดับของ acetylcholine ลดลง เช่น ในผู้ป่วยอัลไซเมอร์ (Alzheimer’s disease)
dopamine ทำหน้าที่เกี่ยวข้องกับการเคลื่อนไหวที่ไม่อยู่ในการควบคุมจากอำนาจของจิตใจ ช่วยในการตัดสินใจ การใช้เหตุผล การรู้จักตนเอง
dopamine มาก
การป่วยเป็นโรคจิตเภท (schizophrenia) อาการคลุ้มคลั่ง(mania)
dopamine น้อย
เกิดโรคซึมเศร้า (depressive illness)
พันธุกรรม (genetics)
บุตรของผู้ป่วยโรคจิตเภท จะมีอัตราเกิดโรคจิตเภทได้สูงกว่าบุคคลทั่วไป
คู่แฝดของผู้ป่วยโรคจิตจากไข่ใบเดียวกัน จะมีโอกาสเป็นโรคจิตด้วยถึงร้อยละ 70-90 ส่วนผู้ที่มีพันธุกรรมจากโรคจิตก็มีโอกาสเป็นโรคจิตได้ถึงร้อยละ 7-16
ความผิดปกติที่มีมาแต่กำเนิด (congenital abnormal)
เกิดได้ตั้งแต่ในระยะที่อยู่ในครรภ์มารดาซึ่งทำให้พัฒนาการของโครงสร้างระบบประสาทผิดปกติไป มักเกิดจากการติดเชื้อหรือภาวะแทรกซ้อนต่างๆ ของมารดาในขณะตั้งครรภ
ความผิดปกติของฮอร์โมนในร่างกาย (hormonal factor)
ความผิดปกติจากการทำงานของต่อมไร้ท่อทำให้มีการผลิตฮอร์โมนมากหรือน้อยเกินไป
การสะสมของสารพิษภายในร่างกาย (toxic substance alcoholism)
จากการที่ร่างกายได้รับสารเคมีหรือสารเสพติด เช่น สุรา แอมฟตามีน กัญชา เฮโรอีน สารระเหย ยานอนหลับ (barbiturate) ยาลดความอ้วน เห็ดบางชนิด ใบกระท่อม เป็นต้น สิ่งเหล่านี้ป็นสาเหตุกระตุ้นให้บุคคลมีความผิดปกติทางจิตและมีพฤติกรรมแปรปรวนได้ด้วยเช่นกัน
ความเจ็บป่วยหรือโรคทางสมอง
สมองอักเสบ, เยื่อหุ้มสมองอักเสบ, ชิพิลิสขึ้นสมอง,
อันตรายที่เกิดขึ้นที่ศีรษะอย่างรุนแรงทำให้สมองขาตเลือดไปเลี้ยงหรือมีเลือดคั่งในสมอง เป็นต้น