Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
GIZA GORPUTZAREN ANTOLAKETA - Coggle Diagram
GIZA GORPUTZAREN ANTOLAKETA
ANTOLAKETA MAILA
izaki bizidunak 3 bizi funtzioak: Nutrizia, harremana eta ugalketa.
Materia bizia antolatu, konbinazioa.
MAILA ABIOTIKOA
Atomoa:
materia osatzen duen elementu kimikoa. Materia bizia=biolementua
Molekula:
bi elementu edo gehiago lotzean sortu. Izaki bizidunak osatu=biomolekula.
Organlua:
b.iomolekula elkartu eta funtzio bete
MAILA BIOTIKOA
Zelula:
organuluen multzoa.
Ehuna:
Funtzio bereko zelula osatutako multzoa.
Organoa:
elkartu eta funtzioa bete ehun motaz osatuta.
Aparatu edo sistema:
bizi funtzioak beteduyen organoa eta organo desberdinen multzoa
Organismoa:
izaki bizidun independiente, oapartu edo sistemas osatuta. bizi funtzio guztiak
ATOMO ETA MOLEKULA MAILA
BI MOTATAKO BIOMOLEKULAK
Biomolekula ez-organikoa:
bizia eta bizigabea
Ura
: materia biziko biomolekula +. ez dago proportzionalki banatuta organoetan **
Gatz-mineralak:
Katioiak eta anioai elkartuz sortu. Gatz batzuk egitura solidoa osatu. Besteak ioietan banatuta, prozesuetan parte hartu.
Biomolekula organikoa:
bizian eta karbonoan aberatzak.
Gluzidoak:
karbono, hidrogeno eta oxigenos osatutako biomolekula. Energia eman batzuk egitura funtzioak
motak:
monosakaridoak, disakaridoak, polisakaridoak
Lipidoak:
3 funtzio betezten
energia funtzioa duten lipidoak
egitura funtzioa duten lipidoak
erregulatzaile funtzioa duten lipidoa
Proteinak:
karbonoz, hidrogenoz, nitrogenoz eta oxigenoz osatutako biomolekulak.
funtzioak: erregulatzaile, immunologikoa, eratzailea, nutrizioa, garratzailea eta uzkurtzea.
Azido nukleikoa:
karbonoz, hidrogenoz, nitrogenoz eta oxigenoz osatuta.
bi motak: DNA eta RNA
Bitaminak:
2 taldetan banatzen.
lipodisolbagarriak: kimikoki lipidoak. Eguneroko dietan ez behar. (A, D, E eta K bitaminak.
hidrodisolbagarriak: ezin bestekoak protoien funtzionamendurako, kimikoki nukleotidoekin erlazionatu. Bai eguneroko dietan. (B eta C bitaminak)
ZELULA MAILAK
Izaki bizidunak zelulaz osatuta. 3 bizifuntzioak bete.
ZELULEN KOPURUAREN ARABERA 2 MOTA
Organismo zelulabakarra:
zelula 1 osatuta izaki mikroskopikoa. Monero, protisto, onddoen...erreinuetan
Organismo zelulaniztunetan:
zelula asko izaki bizidunak osatuta, makroskopikoak. Alga, animaliak, landareak...
NOLAKOA DA GIZA GORPUTZA?
Gorputzean bilioika zelula. Gizaki helduen gorputzan 200 zelula mota gehiago , forma, neurria eta funtzio jakin bete.
ZERGATIK ESATEN DA BANAKO BAKOITZA EKOSISTEMA BAT DELA?
Gorputzeak bakterio asko, oinura asko eta prozesuetan parte hartu dute.
ZELULEN BIZI-FUNTZIOAK
Nutrizio zelularra:
bizi-funtzioak bete materia eta energia lortzeko prozesu multzoa.
zelula metabolismoa:
zelularen barnealdera iritsi, mantenugaiak zenbait prozesu kimiko.
bi metabolismo mota: katabolismoa eta anabolismoa
Zelula harremana:
zelulak bizilekuari buruzko informazioa bil eta beste zelulekin komunikatu.
Zelula ugalketa:
ama batek zatituz beste zelula batzuk edo zelula umeak sortu.
organismo zelulabakarretan: banako batzuk sortu, gurasoak berdinak=populazioa igo.
organismo zelulaniztunetan: organismoko zelula kopurua handitu, ondorioz banakoa handitu, edo banakoak galdu edo hondatu
ZELULA PROKARIOTOAK
Antolaketa xumea. zelula eukariotoa baino txikiagoa.
-Nukleorik ez. Material genetikoa zitoplasman banatuta, nukleoide. -Erribosomak bai, baina bestelako organoak ez. -Mintz-plasmatikoa zelula-paretak osatzen
Autotrofoak edo heterotrofoak. Bakterioak moneroen erreinuko izaki bizidun prokariotoak eta zelula 1 osatuta .
Kapsula:
bakterioak fogozitositetik babesten,
Pareta:
bakterioa babesten
Mintz-plasmatikoa:
substantzia trukea.
Nukleoidea:
material genetikoa gorde.
Erribosoma
: proteina sintesia egiten
Flageloak:
bakterio laguntzen du sustratoan finkatzen eta mugimenduan eragin
ZELULA EUKARIOTA
Prokariota baino knplexuagoa eta handoagoa da. Prokariota ez dauka nukleoa eta eukariota bai. Prokariota pareta eta kapsula dauka, eta eukariota ez
Teoria endosinbiotikoa:
Lynn Margulisek zelula eukariotaren jatorria. Organismoa asoziatzen.
Mintz plasmatikoa:
zelula inguratzen duen geruza. Fosfolipidoz osatuta. Zelula pareta estaltzen.
Nukleoa:
egitura esferikoa, barnean zelularen funtzionamendua kontrolatzen material genetikoa. Mintz nuklear eta porotzua ingiuratu. (nukleoplasma, kromatina eta nukleoloa)
Zitoplasma:
zelularen barneko ingurunea, mintz-plasmatikoa eta nukleoaren arteko zatia. (zitosola, zitoeskeletoa eta organuliak)
ZELULA ORGANULUAK
Erribosoma
: mintz gabeko organulua, proteinak sintetizatzen.
Golgi aparatua:
erretilutik, substantziak pilatu, prozesatu eta kanpoaldera surtzen.
Zentrosoma
: proteinazko mikrotubuluz osatu eta zentrolo. Zilindro. Zitoeskeletoaren antolaketan,
Lisosoma:
digestioz ardura
Erretilu endoplasmatikoa:
elakarri konektatutako kanala. (pikarduna eta leuna)
Mitokondira:
zelula arnasa gertatzen=zelulak energia lortzen
Bakuoloa:
erreserbako substantziak gorde .
Zililo edo flageloa:
zelularen mugikortasuna. Zililoak laburrak eta flageloak luzeak.
EHUN MAILA
Nerbio ehuna:
informazioa jaso eta biltzen organismoan. (neuronak eta zelula glialak)
Ehun konektiboa:
beste hunak lortzea, eustea eta babestea. (kondorzitoa, adiptozito, osteozito eta fibroblastoak)
Gihar ehuna:
aktinasko eta miosinazko proteina-zuntzez ardura, giharra uzkurtu eta erlaxatu. (miozitoak)
Ehun epiteliala:
gorputzaren eta kanpoaldearen arteko hesia.
ORGANO, SISTEMA ETA APARATU MAILAK
Fisiologia:
Organon funtzioak ikertzen.
sistema: antzeko organoa funtzio ezberdinak bete.
aparatua: funtzio 1 edo + modu koordinatuan bete, egitura desberdinak.
ORGANISMO MAILA
