Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
GIZA GORPUTZAREN ANTOLAKETA - Coggle Diagram
GIZA GORPUTZAREN ANTOLAKETA
Bizi funtzioak
:
nutrizioa
harremana
ugalketa
1. Antolaketa mailak:
atomoa:
materia osatzen/ elementu kimikoak dira.
molekula:
elementu bat, bi... elkartzen direnean sortzen
organulua
: funtzio espezifiko bat betetzen duten zelula egiturak eratzen/ adb: mitokondrioa
zelula
: organuluen multzoa da, bizia duen unitaterik txikiena.
ehunak
: jatorri eta funtzio bereko zelula espezializatuz osatutako. adb: gihar ehuna
organoa
: elkartuta dauden/ funtzio espezifiko bat betetzen duten zenbait ehun motaz osatutako egiturak Adibidez: trakea
aparatu edo sistema:
bizi-funtzio bat betetzen duten antzeko organoen (sistema) edo organo desberdinen (aparatua) multzo
organismoa:
aparatuz eta sistemaz osatuta dagoen izaki bizidun independentea
2. Atomoa eta molekula maila
Atomoak materia osatzen duten elementu kimikoak
Materia bizia osatzen badute bioelementu izena jasotzen
2.1 biomolekula INORGANIKOAK
materia bizian eta bizigabean daude, ura eta gatz mineralak
URA:
Materia bizian dagoen biomolekula ugariena
hidrogenoz eta H2O osatuta
Gure gorputzaren % 65 inguru ura da,( ez dago berdin banatuta)
GATZ MINERALAK:
Katioiak eta anioiak elkartuta sortzen dira
kaltzio karbonatoak (CaCO3) egitura solidoak osatzen dituzte: hezurrak.
eta beste batzuk sodio kloruroa (NaCl), ioietan banatua
2.2 biomolekula ORGANIKOAK
materia bizian daude eta karbonotan aberatsak dira. (Gluzidoak, lipidoak, proteinak eta azido nukleikoak, eta ere bitaminak)
GLUZIDOAK:
karbonoz, hidrogenoz eta oxigenoz osatutako biomolekulak
Azukreak edo karbohidratoak ere esaten zaie.
ENERGIA EMATEA dute funtzioa
MONOSAKARIDOAK
DISAKARIDOAK
POLISAKARIDOAK
LIPIDOAK:
Karbonoz, hidrogenoz eta oxigenoz osatutako biomolekulak dira
3 FUNTZIO
egitura-funtzioa:
Gatzak dira eta triglizerido ere esaten zaie.
adb: olioa
energia-funtzioa:
mintz plasmatikoak bi lipido mota:
fosfolipidoak eta kolesterola
erregulatzaile-funtzioa: Organismoa funtzionatzeko ezinbestekoak dira.
adb: sexu hormonak
PROTEINAK:
karbonoz, hidrogenoz, oxigenoz eta nitrogenoz osatutako biomolekulak.
Aminoazidoak elkartuta eratzen diren kate linealez osatuta dauden makromolekulak dira
FUNTZIO ASKO:
erregulatzaile: erreakzio kimikoak erregulatu-----hormonak
inmunologikoa: infekzioetatik babestu---antigorputzak
eratzailea: egiturak eratu----keratina
garratzailea: substantziak garraiatu----hemoglobina
nutrizioa: nutrizio erreserbak eman----kaseina
uzkurtzea: higiduran parte hartu----aktina
AZIDO NUKLEIKOAK:
karbonoz, hidrogenoz, oxigenoz eta nitrogenoz osatuta
Nukleotido izeneko biomolekula txikiz eratutako makromolekulak dira.
INFORMAZIO GENETIKOA GORDETZEN DU funtzio bezala
DNA (azido desoxirribonukleikoa)
RNA (azido erribonukleikoa)
BITAMINAK:
hainbat jatorri kimikoko biomolekula txikien talde bat dira.
ORGANISMOA FUNTZIONATZEKO
Lipodisolbagarriak: Ez da beharrezkoa eguneroko dietan hartzea, metatu egiten direlako.
Hidrodisolbagarriak: Ez dira metatzen, horrenbestez, egunero hartu behar dira.
3. zelula maila*
ZELULA nutrizio., harreman eta ugalketa-funtzioak egiten dituen unitate bizidunik txikiena da
izaki bizidun guztien funtsezko osagaiak dira.
Unitate morfologikoa da; izaki bizidunen egitura guztiak zelulaz osatuta daude.
• Unitate fisiologikoa da; haien baitan bizi-funtzioak egiten dira.
Unitate genetikoa da; banakoaren herentziazko materiala biltzen du.
Jatorrizko unitatea da; zelula oro aurretik baden beste zelula batetik sortua da, zatiketaz.
Izaki bizidunak zelula bakar batez edo gehiagoz osatuta egon daitezke
Organismo zelulabakarrak. zelula batez osatutako izaki bizidun mikroskopikoak
Organismo zelulaniztunak. zelula askoz osatutako izaki bizidunak, gehienak mikroskopikoak
ZELULEN BIZI-FUNTZIOAK
Nutrizio zelularra: materia eta energia lortzeko prozesua
Zelularen barnealdera iritsi ondoren, mantenugaiek zenbait prozesu kimiko izaten dituzte:
zelula-metabolismo
Zelula-harremana: zelulek beren bizilekuari buruzko informazioa bil dezakete, eta beste zelula batzuekin komunika
Zelula-ugalketa: zelula ama batek zatituz beste zelula batzuk edo zelula umeak sortzen dituen prozesuari.
Organismo zelulabakarretan: zelula-zatiketaren ondorioz beste banako batzuk sortzen dira, populazioa handitu egiten da.
Organismo zelulaniztunetan: zelula-zatiketaren ondorioz organismoko zelula kopurua handitzen da, banakoa handitu egiten da
3.1 ZELULA PROKARIOTA
-ANTOLAKETA XUMEA
ZELULA EUKARIOTAK BAINO TXIKIAGOAK
EZ DUTE NUKLEOA
ERRIBOSOMAK DITUZTE, EZ ORGANULUAK
3.2 ZELULA EUKARIOTA
prokariotak baino konplexuagoak eta handiagoak dira
AGERPENA: LYNN MARGULIS-ek proposatu zuen, zelula eukariotaren jatorria azaldu
EZAUGARRIAK:
Mintz plasmatikoa.: Zelula inguratzen duen geruza da.
Nukleoa.: Egitura esferikoa du, eta bere barnean zelularen funtzionamendua kontrolatzen duen material genetikoa dauka
Nukleoplasma.
Kromatina.
Nukleoloa.
Zitoplasma.: Zelularen barneko ingurunea da, mintz plasmatikoaren eta nukleoaren arteko zatia.
Zitosola. Barne-ingurune urtsua da
.
Zitoeskeletoa. Zuntz proteikoek osatzen dute. Mugimenduan, barne-antolaketan eta zelula-zatiketan hartzen du parte.
Organuluak. Funtzio jakin bat duten egiturak dira.
ORGANULUEN BARRUAN:
ERRIBOSOMAK: proteinak sintetizatu
GOLGI APARATUA: substantziak pilatu, prozasatu eta kanpoaldera isuri
ZENTROSOMA: zitoeskeletoaren antolaketa eta zelularen mugikortasunean hartzen dute parte
LISOSOMA: zelulen digestioaz arduratu
ERRETIKULU ENDOPLASMATIKOA
PIKORDUNA: proteinak sintetizatu
LEUNA: lIpidoak sintetizatu
MITOKONDRIOA: zelulak energia lortzen du honen bidez
BAKUOLOA: ura eta erreserbarako substantziak gordetzen ditu
4. EHUN MAILA
Ehunak
funtzio bera betetzen duten zelula espezializatuen multzoak dira
4.1 NERBIO EHUNA
informazioa jaso eta bidaltzen
NEUTROAK
ZELULA GLIALAK
4.2 EHUN KONEKTIBOA
Beste ehun batzuk lotzea, eustea eta babestea da haien eginkizuna.
3 OSAGAI
ZELULAK
ZUNTZAK
MATRIZE
4.3 GIHAR EHUNAK
MIOZITO izeneko zelula
giharrak uzkurtzea eta erlaxatzea
4.4 EHUN EPITELIALA
hersi bat sortzen dute
5. ORGANO, SISTEMA ETA APARATUA MAILAK
FISIOLOGIA: funtzioak ikertzen dituen zientziak
ORGANOA: funtzio jakin bat betetzeko modu koordinatuan funtzionatzen duten ehunen multzoa, adb BIHOTZA
APARATU: bat funtzio bat edo gehiago modu koordinatuan betetzen dituzten organoz osatuta. EGITURA DESBERDINAK
SISTEMA: ANTZEKO EGITURA duten organoek osatutako multzoa
6. ORGANISMO MAILA
NUTRIZIOA:
mantenugaiak lortzea, gorputzean zehar garraiatzea eta hondakinak kanporatzea
DIGESTIO-APARATUA
birikak...
ARNAS APARATUA
bihotza...
ZIRKULAZIO APARATUA
urdailak...
IRAITZ APARATUA
giltzurrunak...
HARREMANA
organismoaren ingurunetik zein barrutik datorren seinaleak hautematea, prosezatzea eta erantzuna ematea
ZENTZUMENAK
nerbioak...
NERBIO-SISTEMA
tiroidea...
SISTEMA-ENDOKRINOA
ahoa...
LOKOMOZIO APARATUA
hezurrak...
UGALKETA
gametoak sortzea, ernaltzea eta banako bat sortzea
UGALKETA APARATUA
gizonak: zakila////emakumeak: bagina
