Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
GIZA GORPUTZAREN ANTOLAKETA, image, image, image, image, image, image,…
GIZA GORPUTZAREN ANTOLAKETA
ANTOLAKETA MAILAK
Izaki bizidun guztiek 3 bizi funtzio
Nutrizioa
Harremana
Ugalketa
Maila abiotiko
Atomoa
Materia osatzen duten elementu kimikoak. Materia bizian bioelementu. Adb: karbono
Molekula
Bi elementu edo gehiago kimikoki lortzen dira. Izaki bizidunetan biomulekula. Adb: ura
Organulua
Biomolekulak elkarrekin lotzen dira. Funtzio espezifiko bat betetzen dute zelula egiturak eratzen. Adb: mitokondrioa
Maila biotiko
Zelula
Organuluen multzoa, unitate bizirik txikiena
Ehuna
Jatorri eta funtzio bereko zelula espezializatuen multzoa. Adb: gihar ehuna
Organoa
Elkartuta dauden eta funtzio espezifikoa betetzen duten ehunez osatutako egiturak. Adb: hezurra
Aparatu edo sistema
Bizi funtzio bat betatzen duten organoen edo organo desberdinen multzoa. Adb: gihar sistema
Organismoa
Aparatuz edo sistemaz osatutako izaki bizidun independientea
BIOMOLEKULA MAILAK
BIOMOLEKULA EZ-ORGANIKOAK
Materia bizi eta bizigabean dago.
Ura
Materian biomolekula ugariena. Hidrogenoz eta oxigenoz osatuta. Ezinbestekoa organismoetako prozesuetan. Ura ezberdin banatuta gure organoetan (hezur/garuna). Zelula eta barne likidoen osagai nagusia.
Gatz mineralak
Katioiak eta anioiak sortu. Gatz batzuek egitura solidoak egin. Beste batzuek ioietan banatuta eta zenbat prozesuetan parte hartu. Adb: muskulen uzkurduran.
BIOMOLEKULA ORGANIKOAK
Materia bizian dago
Gluzidoak
Sakaridoz osatuta. Azukreak edo karbohidrato esaten zaie. Funtzio nagusia energia ematea, edo egitura funtzioa
Monosakaridoak
Sakarido bat. Adb: glukosa, lakrosa
Disakaridoak
Bi monosakarido. Adb: sakrosa, laktosa
Polisakaridoak
Makromolekulak (monosakarido asko). Adb: glukogenoa, almidioia, zelulosa
Lipidoak (hiru funtzio)
Energia funtzioa: Gatzak eta triglizerido
Egitura funtzioa. Adb: mintz plasmatiko, fosfolipido eta kolesterola
Erregulatzaile funtzio. Organismoa funtzionatzeko ezinbestekoak: Adb: sexu hormonak, A,D,E eta K bitaminak.
Proteinak
Aminoazidoak elkartuta sortutako makromolekulak, Funtzio asko dituzte:
Erregulatzailea Adb: hormonak
Inmunologikoa Adb: antigorputzak
Eratzailea: Adb: keratina
Garratzailea Adb: keratina
Nutrizioa Adb: kaseina
Uzkurtzea Adb: aktina
Azido nukleikoak
Nukleotidoz eratutako makromolekulak. Informazio genetiko adierazten, gordetzen eta transmititzen. Bi mota:
DNA (azido desoxirribonukleikoa)
RNA (Azido erribonukleikoa)
Bitaminak
Hainbat jatorri kimikoko biomolekula txikien taldea. Kantitate txikian behar dira, baina ezinbestekoak. Elikaduren bidez eskuratu. Bi talde:
Lipodisolbagarriak
Kimikoki lipidoak. Ez dira egunero hartu behar, metatzen direlako. Adb: A (esne osoa)
Hidrodisolbagarriak
Ezinbestekoak proteia askoen funtzionamendurako eta kimikoki nukleotidoekin erlazionatutak. Ez dira metatzen, egunero hartu beharra. Adb: B (garai osoko zerealak)
ZELULA MAILA
Organismo zelulabakarrak
Zelula batez osatutako izaki bizidun mikroskopikoak. Adb: bakteriak
Organismo zelulaniztunak
Zelula askez osatutako izaki bizidun makroskopikoak. Antolaketa konplexua dute. Protista erreinuan, fungi erreinuan, paltae erreinuan eta animalien erreinuan aurki ditzakegu.
Gure gorputza bilioika zelula ditu, eta 200 mota baino gehiago, neurri eta forma ezberinarekin. Bakterio asko ditugu, onura ekartzen dituztenak. Horregatik dio banako bakoitza ekosistema bat dela.
ZELULEN BIZI FUNTZIOAK
Nutrizio zelularra
Zelulak beharrezkoak dituzten materia eta energia lortzeko prozesuen multzoa. Kanpotik hartzen dituzten substantziak mantenugaiak.
Mantenugaiak zelularen barnealdera iristean, zelula metabolismoa. Bi mota
Katabolismoa
Substantzia organiko konplexuak, energia ugarikoak, konposatu txikia eta bakunagoa bihurtu. Energia lortzen da eta zelulak erabili.
Anabolismoa
Eratze erreakzioa. Substantzia txiki eta bakunak substantzia organiko konplexu bihurtu. Hazteko edo egiturak berritzeko zelulak erabili.
Zelula harremanei esker, zelulak bere buruko informazioa bilatu eta komunikatu
Zelula ugalketa: zelula ama bat zatutuz eta zelula umeak sortu
Orgtanismo zelulabakarretan, zelula zatitzean beste banako bat sortu, gurasoaren berdina.
Organismo zelulaniztunetan, zelula zatiketan zelula kopurua handitu, banakoa handitu, edo hondatutako alala berriztu
ZELULA PROKARIOTAK
Autotrofo edo heterotrofo. Adb: bakteriak
Mintz plasmatikoa zelula paretak estali
Erribosomak dituzte bakarrik
Nukleorik ez. Material genetikoa zitoplasman (nukleoidean)
ZELULA EUKARIOTAK
Lynn Margulisen teoria endosinbiotikoa zelula eukarioten jatorrera azaldu
Zelula eukariotak prokariotak baino konplexu eta handiagoak. Material genetikoa nukleoan eta organulu asko.
Egitura
Mintz plasmatikoa
Zelula inguratzen duen geruza. Fossolipidoz osatuta. Substantzia trukea kanpoaldearekin.
Nukleoa
Egitura esferikoa, material genetikoa gorde. Mintz nuklearra inguratu. Atalak:
Nukleoplasma
Kromatina
Nukleoloa
Zitoplasma
Zelularen barneko ingurunea, mintz plasmatikoa eta nukleo artean. 3 atal:
Zitosola
Zitoeskeletoa
Organulua (funtzio jakina)
Golgi aparatua (erretikulituk substantziak pilatu, prozesatu, askatu)
Zentrosoma (zitoeskeletoaren antolaketa, mugikortasuna, ardatz miotikoaren sorrera parte hartu
Lisosoma (digestioaz arduratu)
Erretikulu endoplasmatikoa
Pikorduna (proteinak sintetizatu)
Leuna (lipidoak sintetizatu)
Mitokondrioa (zelula arnasketa)
Bakuoloa (ura eta erreserba substantziak gorde)
Erribosoma (proteinak sintetizatu)
EHUN MAILA (4 mota)
Nerbio ehuna
Informazoa jaso eta bidali. Neurona eta zelula ghialak osatuta.
Ehun konektiboa
Beste ehun batzuk lotu, eustu eta babestu. Kondrozitoak, adipozitoak, fibroblastoak, odol plasma, eta oteozitoek osatuta,
Gihar ehuna
Miozitoz osatuta. Giharrak uzkurtu eta erlaxatu.
Ehun epiteliala
Gorputzaren kanpoaldearen eta barrualdearen arteko hesia.
ORGANO, SISTEMA, ETA APARATU MAILAK
Fisiologia organoen funtzioak ikertzen dituen zientzia
Aparatu bat funtzio bat edo gehiago modu koordinatuan betetzen dituen organoz osatuta. Organoek egitura desberdinek.
Sistema bat antzeko egitura duten organoek osatutako multzoa. Organoek funtzio desberinek bete dezakete. Adb: hezurrak
ORGANISMO MAILA
