Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
Giza gorputzaren antolaketa - Coggle Diagram
Giza gorputzaren antolaketa
Antolaketa mailak: Materia bizia antolatzeko modu soila edo konplexua.
Maila abiotikoa:
Molekula: bi atomo edo + lotzean. Bizian biomolekula
Organulua: biomolekulen elkarketa. Funtzio bat betetzen duen zelula egitura
Atomoa: materia osatzen duen elementu kimiko.
Maila biotikoa:
Zelula: organuluen multzoa.
Ehuna: Jatorri eta funtzio bereko zelula espezializatuz osatuta.
Organoa: elkartuta eta funtzio espezifiko bat betetzen duten hainbat ehun motaz osatuta.
Aparatu/sistemak:
Sistema: funtzio bat betetzen duten antzeko organoen multzo.
Aparatua: funtzio bat betetzen duten organo ez= multzo.
Organismoa: aparatuz+sistemaz osatutako izaki bizidun independientea
Molekula mailak:
Ez organikoa: materia bizian eta bizigabean.
Ura
Materia bizian biomolekula ugariena
Hidrogeno+Oxigeno= ura/H2O
Giza gorputzaren %65 ura. Ez= banatuta (burmuina/odolan ezurretan baino+)
Zelulen edo barne likidoen osagai ugariena
Ezinbestekoa gorputzen funtzio biologietarako
Gatz mineralak
Anioi+katioi= gatza
Batzuk egitura solidoak eratu (CaCO3).
Batzuk ioietan banatu eta funtzioetan parte hartu (muskuluen uzurduran)
Organikoa: bakarrik materia bizian
Gluzidoak:
Azukre/sakaridoz osatuta.
Karbohidratoak deritze
Energia emateko funtzioa nagusiki, egitura ere.
3 mota: monosakarido, disakarido, polisakarido.
Lipidoak:
3 funtzio bete
Egitura
Energia
Erregulatzaile
Proteinak
Aminoazidoz osatuta
6 funtzio:
Imnunologikoa
Garratzailea
Eratzaile
Nutrizio
Erregulatzaile
Uzkurtze
Azido nukleikoak
Nukleotidoz osatuta
Bi mota:
DNA (azido desoxirribonukeikoa)
RNA (azido erribonukleikoa
Bitaminak: bi mota
Lipodisolbagarriak
Kimikoki lipidoak
Metatzen dira; ez dira egunero hartu behar
Hidrodisolbagarriak
Kimikoki nukleotidoekin lotura
Proteina askoren funtzionamendurako ezinbestekoa
Ez dira metatzen; egunero hartu behar
Zelula maila:
Izaki bizidun guztiak zelulaz osatuta eta 3 bizi funtzio bete (nutrizioa, harremana, ugalketa)
Zelula kopuruaren arabera organismo mota:
Zelulabakarra:
Zelula batez osatutako organismo mikroskopiko
Monero, onddo eta protitoen erreinuetan.
Zelulaniztuna:
Zelula askoz osatutako organismo makroskopiko.
Protisto, fungi, plantae eta animali erreinuetan.
Gure gorputza miloiko zelulaz osatuta. Mota bakoitza forma, neurri eta funtzio ezberdina. Funtzioetan parte hartzen duten bakterioak ere.
Zelulen bizifuntzioak:
Nutrizio zelularra:
Dagozkien bizifuntzioak betetzeko behar dituzten materia eta energia lortzeko prozesuen multzoa
Metabolismoa: mantenugaiak zelularen barnealdean jasaten duten prozesu kimikoak.
Bi mota:
Katabolismoa: energia lortu hainbat funtzionamendutarako. Egitura organiko konplexu=egitura bakuna+ energia
Anabolismoa: energia erabili hezurra, egiturak... hazteko. Energia+egitura bakunak=egitura organiko konplexua
Harreman zelularra: Zelulak erabiltzen dute haien bizilekuaren informazioa biltzeko, eta beste zelulekin komunikatzeko.
Ugalketa zelularra: zelulak zelulazatiketaz beste zelulak sortzeko prozesua.
Zelulabakarretan: zelula ama bat zatitzean beste zalula berdin-berdina sortzen du, honen populazioa handituz.
Zelulaniztunetan: zelulak zatiketaren ondorioz ugaltzen dira zelula kopurua igoz, organismoa handitzeko edo gaizki duen atal bat sendatzeko.
Zelula motak
Zelula prokariotoak
Egitura xumea
Eukariotoak baino txikiagoak
6 ezaugarri nagusi:
Organulu bakarra erribosoma
Mintza horma zelularra estalzen du.
Nukleorik ez, material genetikoa nukleoidean
Autotrofo zein heterotrofo izan daiteke
Duela 3800 milioi urte bizi da
Bi zelulen arteko ezberditasunak
Prokariotoa eukariotoa baino txikiago
Prokariotoa organulu bakarra; eukariotoa organulu asko
Prokariotoa eukariotoa baino simpleago
Prokariotoa eukariotoa baino zaharrago
Prokariotoa nukleoidea eukariotoa nukleoa
Prokariotoa pareta eukariotoa bakarrik mintza
Zelula eukariotoa: Bi mota
Landare zelula: autotrofoa
Animali zelula: heterotrofoa
3 egitura
Mintz plasmatikoa: Zelula eztaltzen duen geruza. Fosfolopidoz osatutako geruza bikoitza.
Funtzioa: substantzia trukeak kanpoaldearekin
Nukleoa: forma esferikoa.
Funtzioa: material genetikoa gordetzea
3 atal: nukleoplasma, kromatina, nukleolo
Zitoplasma: zelularen barne ingurunea. Bertan daude:
Zitosola: barne ingurune urtsua
Zitoeskeletoa: zuntz proteikoz osatuta. Mugimenduan, barne-antolaketan eta zelula-zatiketan parte hartu-
Organuluak: funtzio bat betetzen duten egiturak.
Erribosoma: proteinak sintetizatu
Erretikulu endoplasmatikoa
Pikorduna: proteinak sintetizatu
lehuna: lipidoak sintetizatu
Golgi aparatua: erretikullutik datozen substantziak pilatu, prozesatu eta kanpora isuri
Mitokondria: zelula arnasketa
Zentrosoma: Zitoeskeletoaren antolaketan eta zelularen muginkortasunean hartu parte. Zelula zatiketan, ardatz mitotikoa sortu
Lisosoma: zelula digestioa.
Bakuoloa: ura eta substantzia erreserbak gorde.
Organuluak: funtzio bat betetzen duten egiturak.
Ehun maila:
Nerbio ehuna
Funtzioa: Informazioa jaso eta bidali
Zelulak: Neurona, zelula gliala
Ehun konektiboa:
Funtzioa: beste ehunak konektatu, eutsi eta babestu
Zelula: kondrozitoa, adipozitoa, osteozitoa, fibroblastoa
Gihar ehuna
Funtzioa: giharrak uzkurtu eta erlaxatu.
Zelula: miozito
Ehun apiteliala
Organismo maila
Nutrizioa
Mantenugaiak lortu
Digestio aparatua: hestea, urdaila
Arnasketa aparatua: birikak, laringea
Mantenugaiak gorputzean zehar garraiatu
Zirkulazio aparatua: bihotza, zainak
Hondakinak kanporatzea
Iraitz aparatua: giltzurrunak
Arnasketa aparatua: birikak, laringea
Harremanak: organismoaren kanpoaldetik zein barrutik datozen seinaleak hauteman, prozesatu, erantzun eman
Nerbio sistema: burmuina, nerbioak
Lokomozio aparatua: giharrak, hezurrak.
Sistema endokrinoa: tiroidea, hepitalamoa
Zentzumenak: begiak, ahoa
Ugalketa: gametoak sortu, ernaldu eta banako bat sortu
Ugalketa aparatua
Mutila: zakila
Neska: bagina
