Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

ŚREDNIOWIECZE - Coggle Diagram

- - - - państwo przejęło i rozwinęło dorobek starożytności pomnożony przez zdobycze wczesnego chrześcijaństwa
      - dwa języki panujące
        
        łacina
        
        greka
    - - dominacja stylu rządzenia absolutystycznego i teokratycznego
      - dążeniu do przepychu, wystawności i sztywnego ceremoniału
      - do dzisiaj przesadny luksus, tytułowanie czy napuszony styl określa się mianem bizantyjskiego
      - ważna rola instytucji religijnych, zwłaszcza klasztorów
        
        obrazoburstwo 726-84
        
        zeświecczenie kultury i jej rozkwit od IX-X wieku
    - - BIBLIOTEKI
        
        IV w biblioteka cesarska
        
        V w książnica akademii
        
        VII w biblioteka patriarchatu w Konstantynopolu
        
        Wszystkie te instytucje zatrudniały wysoko wykwalifikowanych specjalistów, którzy gromadzili i szeroko udostępniali wielotysięczne zbiory ze wszystkich dziedzin twórczości w oryginałach, przekładach, wyciągach, streszczeniach
        
        Arystokracja lubowała się w bogatych kolekcjach
        
        Władcy zakładali (jak Rzymianie wcześniej) biblioteki publiczne
      - SKRYPTORIA
        
        zakony, gł. reguły bizantyjskiej
        
        gromadzili rękopisy religijne i świeckie
        
        często okazywały się później cymeliami
        
        CYMELIUM - cenny obiekt o szczególnej wartości, specjalnie chroniony i przechowywany, wystawiany jako obiekt muzealny
        
        skryptorium w klasztorze Studion w Konstantynopolu (IXw)
        
        Sławne skryptorium, w którym wypracowany został wzorzec kopiowania
        
        naśladowany w innych ośrodkach
      - FORMA KSIĄŻKI
        
        tabliczki, zwoje, kodeksy
        
        materiały piśmiennicze miękkie i twarde
        
        papirus, płótno, pergamin, kamień, metal, drewno
        
        kodeks pergaminowy
        
        ILUMINACJA
        
        Złotem lub srebrem kaligrafowano uroczyste teksty
        
        do luksusowych ksiąg używali nieraz pergaminu barwionego na purpurowo czy złoto
        
        illuminare/rozświetlać
        
        zdobienie rękopisów za pomocą efektów malarskich-barwnych i złotych inicjałów, ornamentów, przedstawień narracyjnych
        
        codex aureus - pisany i zdobiony złotem
        
        codex purpures - o kartach malowanych purpurą
        
        codex argenteus- wykonany przy użyciu srebra
        
        Przeważały intensywne barwy czerwieni, fioletu, zieleni, żółci
        
        MINIATURY
        
        barwny obraz figuralny, początkowo wpisany w inicjał lub ornament, czasem samodzielna, całostronicowa ilustracja
        
        minimum/czerwona farba
        
        przedstawiały dostojne osobistości oraz podniosłe sceny religijne lub dworskie
        
        OPRAWY
        
        oprawy złotnicze, zw. ołtarzowymi
        
        najczęściej pokrywały księgi liturgiczne, służące do celebracji kościelnych
        
        Okładziny woluminów powlekano złotą lub srebrną blachą odpowiednio zdobioną
        
        oprawy klejnotowe
        
        oprawy emaliowane
        
        Czasami w centralnym miejscu znajdowała się płaskorzeźba lub inny wzór
      - ŹRÓDŁA KSIĄŻEK BIZANTYJSKICH
        
        Bizantyjscy mnisi przywozili do Francji, Włoch wspaniałe kodeksy, chroniących się tam przed prześladowaniami we własnym kraju (VIII-IX w.)
        
        łupy zebrane przez krzyżowców w XIII w.
        
        Do intelektualnego i artystycznego dorobku Bizancjum zwracali się europejscy królowie przy próbach reform kulturalnych swoich ludów: np. król Franków, Karol Wielki (VIII-IX w.) czy cesarze niemieccy, Ottonowie (X/XI w.).
        
        Europa wiele zawdzięczała świeżo odkrywanym tekstom antycznym, uratowanym z terenów zajmowanych przez Turków (XV w.).
    - - południowi i wschodni (plemiona ruskie, Bułgarzy, Serbowie, Słoweńcy)
        
        stamtąd przejęli chrześcijaństwo i cały model kulturowy
        
        misjonarze Cyryl i Metody
        
        Dla potrzeb ewangelizacyjnych Cyryl opracował na bazie pisma greckiego alfabet, dostosowany do właściwości mowy słowiańskiej
      - głagolica (głagoł-słowo)
        
        cyrylica (udoskonalona przez uczniów Cyryla)
        
        grażdanka zreformowana w XVIII w
        
        współcześnie
        
        pismo drukowane
        
        słowiańskie litery pisane
      - kultywowanie wzorców książki bizantyjskiej z większością jej cech wewnętrznych i zewnętrznych
  - - - MATERIAŁ PIŚMIENNICZY
        
        powszechnie panował kodeks pergaminowy
        
        Od XII-XIII rywalizował z nim kodeks papierowy
        
        Forma zwoju stosowana była okazjonalnie do szczególnie ważnych dokumentów
        
        Rodzaj pisma oraz zdobnictwo każdego egzemplarza uzależnione były od celu przeznaczenia, okresu i środowiska, w którym powstawał
        
        Istniała ogromna różnica między rękopisami luksusowymi a użytkowymi
      - Zasadniczy tekst kreślono czarnym atramentem
        
        szczególnie ważne fragmenty i początkowe litery poszczególnych rozdziałów RUBRYKOWANO czerwonym kolorem
        
        (łac. rubricare – czerwona glinka)
      - KROJE PISMA
        
        VIII/IX w. wprowadzono minuskułę karolińską w uproszczonej formie
        
        pisma gotyckie
        
        antykwa renesansowa
        
        MANUSKRYPTY
        
        Dla oszczędności miejsca - nadmierne ilości skrótów
        
        Pisano w 1 lub 2 kolumnach
        
        MODUS MODERNUS – główny tekst na środku strony, a komentarze wokół
        
        KOLOFON - informacje o tytule, autorze, czasami nawet o kopiście umieszczano zwykle na końcu (podobnie, jak wcześniej w zwojach)
        
        Jednostkę piśmienniczą stanowiła SKŁADKA
        
        KUSTOSZE (łac. custos – strażnik) - liczby lub litery oznaczające kolejność składek
        
        Od XI w. REKLAMATY (łac. reclamo – odbrzmiewanie echem), tj. fragmenty początkowego tekstu następnej składki przytoczone na końcu poprzedniej
        
        Ślady takiego sposobu szeregowania spotyka się czasami w drukach nawet z końca XVIII wieku, kiedy w powszechnym użyciu była już PAGINACJA (numerowanie stron).
      - DEKORACJE
        
        Jeżeli przepisany tekst miał być bardziej ozdobiony, to podlegał dalszej obróbce
        
        Dekorowano przestrzenie między kolumnami pisma i marginesy - albo z ich zewnętrznej strony, albo ze wszystkich brzegów
        
        BORDIURY
        
        ornamenty o motywach roślinnych
        
        postacie lub drobne scenki rodzajowe
        
        Ozdobne pierwsze litery tekstu stanowiły INICJAŁY (łac. initium – początek).
        
        Litera była wkomponowana w ornament lub w figuralną kompozycję malarską – miniaturę
        
        Miniatury występowały też samodzielnie, wypełniając niekiedy całą stronę.
        
        ILUMINACJE I ILUMINATORSTWO
        
        Ww. elementy zdobnicze, jak i oprawy ksiąg, były jednakże podporządkowane oryginalnym stylom europejskim: wczesnośredniowiecznemu (merowińskiemu), karolińskiemu, romańskiemu, gotyckiemu i renesansowemu – wszystkie z lokalnymi odmianami
      - OPRAWA
        
        deski powleczone skórą, rzadziej blachą (srebrną lub złoconą) albo pergaminem
        
        Czasami w stylu arabskim - z klamrą zapobiegającą rozwieraniu się kart
        
        Całość oprawy dopełniały uchwyty do łańcuchów, którymi (dla zabezpieczenia przed kradzieżą) przytwierdzano cenne woluminy do pulpitów
        
        Najbardziej kosztowne były oprawy złotnicze, wzorowane na bizantyjskich, zw. ołtarzowymi
        
        Bardziej typowe – oprawy skórzane
        
        Tańsze – oprawy mnisze
        
        rzadkie
        
        płaszczowe
        
        sakwowe
        
        kopertowe
      - RUCH CZYTELNICZY
        
        Od XII w. wzrost zapotrzebowania na słowo pisane ze strony nadal elitarnych warstw duchowieństwa, inteligencji, rycerstwa, później również mieszczaństwa.
        
        zintensyfikował się od połowy XIV wieku
        
        potrzebne były teksty, służące do bardziej praktycznego użytku zawodowego, edukacyjnego, poznawczego
        
        Książki trzeba było dostarczać szybciej, taniej i w większych ilościach
        
        kopiści pracowali również przy dworach i urzędach
        
        Intensywnie działały rzemieślnicze warsztaty miejskie
        
        Uboższa część społeczeństwa zainteresowana książkami kopiowała poczytne teksty dla własnego użytku, na wymianę lub sprzedaż
        
        Kopiowaniem trudnili się duchowni, urzędnicy, nauczyciele, studenci i wielu innych, którzy umieli czytać i pisać
        
        Ich działalność wpływała na obniżenie poziomu wykonawstwa
        
        pomnażali i różnicowali ofertę
        
        Przepisane teksty, z reguły nieprawnie, sprzedawali sami kopiści lub ich zleceniodawcy
        
        Trudnili się tym też kupcy, kramarze i drobni handlarze
        
        Wyspecjalizowane księgarstwo pojawiło się dopiero wraz z drukarstwem
        
        zaczęto stosować pieczątki "zgodne z oryginałem"
    - - Klocki drzeworytowe były używane na Wschodzie do odbijania wzorów na tkaninach (Indie, od II w.) lub na pojedynczych kartach (Chiny, od VII w.)
        
        Do Europy drzeworyt dotarł za pośrednictwem Arabów
        
        Od XIV w. stosowano go do zdobienia tkanin i skór, a w XV w. wypróbowano odbitki na pergaminie i papierze
        
        Szybko zastosowano tę metodę do wytwarzania kodeksów
        
        Produkowano je głównie w Holandii oraz w Niemczech od lat 30. XV w. do końca stulecia
        
        W konkurencji z rozwijającym się drukiem ta metoda zanikła
      - Metoda: odbijany był sam obraz, a ewentualny tekst dopisywano ręcznie, albo sam tekst bez rysunku (np. w popularnych elementarzach) lub tekst i rysunek wycinane były w jednym klocku bądź w oddzielnych
        
        W drzeworycie obraz występuje wypukle w negatywie, a więc jego wycięcie wymaga znacznych umiejętności rzemieślniczych i artystycznych.
        
        Klocki z miękkiego drewna szybko się ścierały, co było nieekonomiczne. Można było wykorzystać tylko jedną stronę karty, a to było marnotrawstwo materiału.
        
        Z tych przyczyn technikę drzeworytu stosowano tylko do krótkich utworów (od kilku stron do kilkudziesięciu) i mających zbyt
        
        Zazwyczaj były to podstawowe podręczniki oraz poczytne dziełka religijne i umoralniające (np. uproszczona rysunkowa wersja opowieści biblijnych, poradnik bogobojnego umierania itp.)
        
        Do naszych czasów zachowało się bardzo niewiele zabytków książki blokowej
    - - ważne ośrodki podtrzymywania i rozwoju kultury
      - Początkowo gromadziły nieliczne zbiorki o charakterze zamkniętym, dostępne tylko członkom wspólnot, do których należały (klasztory, zakony)
        
        Mieściły się w zakrystiach lub wydzielonych izbach
        
        Woluminy były przytwierdzone łańcuchami do pulpitów lub szaf
        
        Kopiści często pracowali w tych samych pomieszczeniach
        
        Bezpośrednio na wzrost księgozbiorów wpływał rozwój ilościowy szkół, głównie przykościelnych
      - uniwersyteckie
        
        większa niezależność
        
        poszczególne wydziały dysponowały odrębnymi zbiorami
        
        Z czasem powstawały książnice ogólnouczelniane
      - Ksiąg raczej nie wypożyczano na zewnątrz
      - Źródłem zaopatrzenia dla bibliotek wszystkich typów była produkcja własnych skryptoriów oraz dary od instytucji (np. zakonów) i osób prywatnych, rzadziej zakupy
      - KSIĘGOZBIORY PRYWATNE
        
        bardzo istotny wkład do kultury książki
        
        Były wynikiem osobistych pasji bibliofilskich
        i kolekcjonerskich możnych, duchowieństwa, inteligencji
        
        Ryszard de Bury (zm. 1345), ang. biskup i kanclerz koronny pozostawił w słynnym traktacie Philobiblion czyli o miłości do ksiąg, świadectwo intensywności tych działań
        
        Upodobanie do ksiąg spotęgowało się w XIV-XV wieku pod wpływem humanizmu
        
        Zwrot ku dziełom pisarzy antycznych i całemu starożytnemu modelowi życia
        
        wrażliwość na piękno i mecenat
        
        moda
        
        skłaniała do zachłannego gromadzenia dawnych i nowych rękopisów, zarówno ze względu na treść, jak i na wartość artystyczną
        
        Elitarne bibliofilstwo stanowiło jeden z przejawów wzrostu znaczenia książki w ówczesnym świecie
        
        wielcy bibliofile XV
        
        papieże (Mikołaj V, Sykstus IV)
        
        król węgierski Maciej Korwin
        
        cesarz niemiecki Maksymilian I
        
        książęta Florencji (Medyceusze)
        
        książęta Urbino (Fryderyk da Montefeltro)
        
        książęta Mediolanu (rody Viscontich i Sforzów)
- - - - wydany przez cesarza Konstantyna Wielkiego
      - chrześcijaństwo obowiązującą religią, gwarancja swobodę wyznania chrześcijan
        
        392 r. - cesarz Teodozjusz Wielki proklamował religię chrześcijańską jako państwową, z równoczesnym zakazem kultów pogańskich
        
        masowe niszczenie zabytków antycznych
        
        Ucierpiały także całe biblioteki i książki
- - - - Ich ekspansję zahamowały walki wewnętrzne i wyprawy krzyżowe (XI-XIII w.)
        
        ekspansję załamały najazdy Mongołów w XIII w. (upadek Bagdadu w 1258 r.)
        
        Zniszczono wówczas bardzo wiele zabytków kultury arabskiej, ale nie wszystko
        
        do dzisiaj istnieje wysoka cywilizacja islamu (m.in. Syrii, Egipcie, Palestynie, Iranie, Iraku)
      - Podczas podbojów Arabowie zetknęli się z nieznanymi im osiągnięciami kultury bizantyjskiej, żydowsko-chrześcijańskiej oraz perskiej
        
        Ze swojej strony wnieśli beduińską odwagę i fantazję, ciekawość nowości oraz żarliwość religijną i wierność nauce Mahometa - islamowi
        
        zachwycili się bogactwem kultury greckiej
        
        Zaczęli studiować, kopiować i tłumaczyć na arabski największe dzieła wielkich pisarzy i uczonych greckich
        
        Dzięki ich pośrednictwu dotrwały do naszych czasów nowożytnych pisma wielu autorów antycznych, m.in. podstawowe teksty Arystotelesa, Hipokratesa czy Ptolemeusza
        
        KULTURA KSIĄŻKI
        
        Pod patronatem władców, wielmożów, duchowieństwa działały prężne ośrodki naukowe
        
        uniwersytety, szkoły
        
        medresy - biblioteki przy meczetach, szkołach
        
        biblioteki, archiwa
        
        Gromadzono dzieła świeckie i religijne z całego ówczesnego świata w możliwie najszerszym zakresie pod względem treści i formy
        
        Wobec rozmaitości języków – wiele tekstów przekładano na arabski
        
        Zasoby należące do instytucji i osób prywatnych były liberalnie udostępniane
        
        biblioteki fundacyjne, przeznaczone do publicznego korzystania
        
        1 more item...
        
        Zatrudniano specjalistów i ekspertów
        
        1 more item...
        
        skryptoria
        
        FORMY KSIĄŻKI
        
        zwoje
        
        tabliczki
        
        kodeksy
        
        drewno
        
        płótno
        
        papirus
        
        surowe skóry
        
        pergamin
        
        PAPIER
        
        nie wiadomo, skąd
        
        stosowany przed VIII wiekiem
        
        1 more item...
        
        cieńszy, tańszy, bardziej elastyczny) łatwiej poddawał się pisaniu i zdobieniu
        
        1 more item...
        
        OPRAWY
        
        introligatorstwo
        
        niezwykła miękkość oraz piękne i czyste kolory
        
        lekkie
        
        1 more item...
        
        tektura powleczona skórą lub tkaniną; zdobiono je delikatnymi wzorami, często o motywach wschodnich dywanów
        
        oprawa kopertowa, gdy dolna okładzina zachodziła na połowę górnej
        
        ROZKWIT
        
        Pod rządami Omajadów (660-750) stolicą Damaszek, w którym zlokalizowano bogate archiwum i bibliotekę kalifów oraz liczne instytucje książki
        
        Na dworze Abbasydów (750-1250) centrum państwa znajdowało się w Bagdadzie, gdzie panował orientalny przepych i elegancja
        
        baśnie z 1001 nocy
        
        uniwersytet bagdadzki
        
        biblioteka skarbcem mądrości
        
        Fatymidzi, panujący w Egipcie (969-1171) utrzymywali w Kairze swój „skarbiec wiedzy”.
        
        W Hiszpanii (pod panowaniem arabskim w VIII-XI w.) biblioteka kalifów znajdowała się w Kordobie i liczyła ok. 400 tys. woluminów.
        
        powszechne zainteresowanie książką
        
        kwitł handel książką
        
        Bogate zbiory gromadzili też inni przedstawiciele władzy, uczeni, duchowni, nauczyciele, urzędnicy
        
        krążyły ich miliony i było ciągłe zapotrzebowanie na kolejne
    - - Koran (651-656)
        
        Zasady wiary spisane w Koranie oraz w komentarzach i uzupełnieniach do niego stały się fundamentem wiary i kultury arabskiej
        
        PISMO
        
        pochodzi z aramejskiej odmiany alfabetu semickiego
        
        Zastosowanie do świętych ksiąg nadało mu wysoką rangę
        
        czyniąc je jednym z wyznaczników tożsamości społeczności muzułmańskich