ภาวะขาดออกซิเจน (Birth asphyxia)

ความหมาย

ภาวะที่ทารกแรกเกิดไม่สามารถหายใจได้อย่างมีประสิทธิภาพ เป็นผลให้ขาดสมดุลของการแลกเปลี่ยนก๊าซ ทำให้มีระดับออกซิเจนในเลือดต่ำ (hypoxia) มีการคั่งของคาร์บอนไดออกไซด์ (hypercapnia) และมีสภาพเป็นกรดในกระแสเลือด (metabolic acidosis)

กลไกการเกิด

ไม่มีการแลกเปลี่ยนออกซิเจนแก๊สที่รก

มีการนำออกซิเจนหรือสารอาหารจากมารดาไปยังทารกโดยผ่านทางรกไม่เพียงพอ

การไหลเวียนเลือดทางสายสะดือขัดข้อง

ปอดทารกขยายไม่เต็มที่และการไหลเวียนเลือดยังคงเป็นแบบทารกในครรภ์

สายสะดือถูกกดทับขณะเจ็บครรภ์คลอด

สายสะดือย้อย

abruptio placenta

placenta infarction

ช็อค สูญเสียเลือด ซีด

มารดาที่มีภาวะความดันโลหิตสูง

มีความสามารถในการหายใจไม่สมบูรณ์

ทางเดินหายใจอุดตัน มีน้ำคั่งในปอด

พยาธิสภาพ

ปริมาณออกซิเจนในกระแสเลือด เท่ากับหรือน้อยกว่า 40 mmHg และมีการคั่งของคาร์บอนไดออกไซด์มากกว่า 80 mmHg

เลือดไปเลี้ยงสมอง หัวใจ ต่อมหมวกไตเพิ่มขึ้น และอวัยวะอื่นลดลง

หายใจแบบขาดอากาศ (gasping) ประมาณ 1 นาที

หายใจสม่ำเสมอหัวใจเต้นช้าลง

ได้รับการแก้ไข

ไม่ได้รับการแก้ไข

ปกติ

หยุดหายใจครั้งแรก (primary apnea)

ถ้าไม่ช่วยทารกหายใจไม่สม่ำเสมอ 4-5 นาที

หยุดหายใจอย่างถาวร (secondary apnea)

เกิดปฏิกิริยาการเผาผลาญโดยไม่ใช้ออกซิเจน

(metabolic acidosis)

ขาดออกซิเจนรุนแรงมากขึ้น

เสียชีวิต

การพยาบาล

บันทึกอัตราการหายใจการเต้นของหัวใจทารกภายหลังคลอด

สังเกตอาการขาดออกซิเจน

เช็ดตัวทารกให้แห้งทันทีหลังคลอดและห่อตัว เพื่อลดการใช้ออกซิเจน

ดูแลให้ได้รับการตรวจทางห้องปฏิบัติการและได้รับยาตามแผนการรักษาของแพทย์

เช็ดตัวทารกให้แห้งทันทีหลังคลอด

ดูแลให้ได้รับอาหารและสารน้ำตามแผนการรักษาของแพทย์

ดูดสิ่งคัดหลั่งให้มากที่สุดก่อนคลอดลำตัว

ดูแลให้พักผ่อน

เตรียมทีมบุคลากร เครื่องมือให้พร้อมก่อนคลอด

ดูแลความสะอาดของร่างกาย

ส่งเสริมสัมพันธภาพระหว่างมารดาและทารก

อาการและอาการแสดง

ระยะตั้งครรภ์หรือก่อนคลอด

ทารกมีการเคลื่อนไหวมากกว่าปกติ

ต่อมาจะมีการเคลื่อนไหวน้อยลงกว่าปกติ

FHS ระยะแรกเร็วมากกว่า 160 ครั้ง/นาที ต่อมาช้าลง

ระยะคลอด

พบขี้เทาปนในน้ำคร่ำ

ระยะหลังคลอด

แรกคลอดทันที

ระยะต่อมา

APGAR ต่ำกว่า 7 ตัวเขียว ไม่หายใจเอง ตัวนิ่ม อ่อนปวกเปียก ปฏิกิริยาตอบสนองต่อสิ่งกระตุ้นลดลง หัวใจเต้นช้า

การเปลี่ยนแปลงในปอด

ทารกคลอดก่อนกำหนดเกิดภาวะ RDS

ทารกที่คลอดครบกำหนดจะเกิดภาวะ PPHN

หายใจหอบ ตัวเขียว

การเปลี่ยนแปลงในระบบหัวใจและการไหลเวียนเลือด

หัวใจเต้นเร็ว ผิวซีด หายใจ gasping มี metabolic acidosis อุณหภูมิร่างกายต่ำลง ความดันโลหิตต่ำ

การเปลี่ยนแปลงในระบบประสาท

ขาดออกซิเจนในระยะเวลาสั้นๆ หรือสามารถกู้ชีพได้สำเร็จอย่างรวดเร็วอาจมีเพียงอาการกล้ามเนื้ออ่อนแรงและดูดนมได้ไม่ดี

ถ้าขาดออกซิเจนนานทารกจะซึม หยุดหายใจบ่อย หัวใจเต้นช้าลง ม่านตาขยายกว้างไม่ตอบสนองต่อแสง ไม่มี Doll's eye movement และมักเสียชีวิต

การรักษา

moderate asphyxia

severe asphyxia

mild asphyxia

ให้ความอบอุ่น ทำทางเดินหายใจให้โล่ง กระตุ้นการหายใจให้ออกซิเจนหรือ mask ถ้าอาการดีขึ้นมีคะแนน APGAR ที่ 5 นาที > 8 คะแนนให้ดูแลต่อเหมือนทารกทั่วไป ถ้าคะแนน APGAR ที่ 5 นาที < 4 คะแนน ดูแลเหมือนทารกที่มีภาวะ moderate asphyxia

ให้ออกซิเจน 100 % และช่วยหายใจด้วย mask และ bag เมื่อดีขึ้น จึงใส่ feeding tube เข้ากระเพาะอาหารเพื่อดูดลมออก ถ้าไม่ดีขึ้นหลังช่วยหายใจนาน 30 วินาที ใส่ ET tube และนวดหัวใจ

ให้การช่วยเหลือโดยช่วยหายใจทันทีที่คลอดเสร็จ โดยใส่ ET tube และช่วยหายใจด้วยออกซิเจน 100 % ผ่าน bag ร่วมกับการนวดหัวใจ ถ้าไม่ดีขึ้นจึงรักษาด้วยยา

การวินิจฉัย

ประวัติการคลอด

การตรวจร่างกาย การประเมิน APGAR

การตรวจทางห้องปฏิบัติการ

ระดับน้ำตาลในเลือดต่ำกว่า 30 มิลลิกรัมเปอร์เซ็นต์

ค่าของ Calcium ในเลือดต่ำกว่า 8 มิลลิกรัมเปอร์เซ็นต์

ค่า ABG ผิดปกติคือ ต่ำกว่า PaCO2 สูง (>40mmHg) PaCO2 ต่ำ (<80mmHg) pH และ HCO3 ต่ำ (pH<7.1) และมี base deficit มาก

ค่าของ Potassium ในเลือดสูง

อ้างอิง : พันใย หลักคํา. (2562). การพัฒนาแนวปฏิบัติการป้องกันการเกิดภาวะขาดออกชิเจนในทารกแรกเกิดในโรงพยาบาลเกษตรวิสัย อําเภอเกษตรวิสัย จังหวัดร้อยเอ็ด. วารสารวิจัยและพัฒนานวัตกรรมทางสุขภาพ, 1(1), 161-172.

A – Appearance ลักษณะสีผิว

1 – คะแนน สีผิวของทารกเป็นสีชมพู แต่ปลายแขนและขาเป็นสีฟ้า

2 – สีผิวของทารกเป็นสีชมพูเรื่อทั้งตัว

0 – คะแนน สีผิวของทารกเป็นสีน้ำเงิน สีเทา หรือซีดกว่าปกติ

P – Pulse หรืออัตราการเต้นของหัวใจ

1 คะแนน – อัตราการเต้นของหัวใจน้อยกว่า 100 ครั้ง/นาที

2 คะแนน – อัตราการเต้นของหัวใจมากกว่า 100 ครั้ง/นาที

0 คะแนน – ไม่มีการเต้นของหัวใจ

G- Grimace หรือปฏิกิริยาตอบสนอง

1 คะแนน – ทารกมีใบหน้าบึ้งตึงหรือมีอาการต่อต้านให้เห็น

2 คะแนน -ทารกมีใบหน้าบึ้งตึงหรือมีอาการต่อต้าน ไอ จาม หรือร้องไห้อย่างหนัก

0 คะแนน – ทารกไม่ตอบสนอง

A – Activity หรือการเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อ

R – Respiration หรือความพยายามในการหายใจ

0 คะแนน -ทารกมีร่างกายปวกเปียก

1 คะแนน -ทารกขยับบ้าง แขนขางอเล็กน้อย

2 คะแนน -ทารกมีการเคลื่อนไหวได้ดี

0 คะแนน – ทารกไม่หายใจ

2 คะแนน – ทารกร้องไห้เสียงดัง

1 คะแนน – ทารกหายใจช้าหรือไม่สม่ำเสมอ

ประเมินผล

4-6 คะแนน Fair condition ภาวะขาดออกซิเจนปานกลางถึงเล็กน้อย

7-10 คะแนน Good condition อยู่ในภาวะปกติ ไม่ขาดออกซิเจน

0-3 คะแนน Severe asphyxia ภาวะขาดออกซิเจนรุนแรง

Vigorus

ร้องดัง

ดิ้นดี

HR > 100/min