ภาวะขาดออกซิเจน (Birth asphyxia)
ความหมาย
ภาวะที่ทารกแรกเกิดไม่สามารถหายใจได้อย่างมีประสิทธิภาพ เป็นผลให้ขาดสมดุลของการแลกเปลี่ยนก๊าซ ทำให้มีระดับออกซิเจนในเลือดต่ำ (hypoxia) มีการคั่งของคาร์บอนไดออกไซด์ (hypercapnia) และมีสภาพเป็นกรดในกระแสเลือด (metabolic acidosis)
กลไกการเกิด
ไม่มีการแลกเปลี่ยนออกซิเจนแก๊สที่รก
มีการนำออกซิเจนหรือสารอาหารจากมารดาไปยังทารกโดยผ่านทางรกไม่เพียงพอ
การไหลเวียนเลือดทางสายสะดือขัดข้อง
ปอดทารกขยายไม่เต็มที่และการไหลเวียนเลือดยังคงเป็นแบบทารกในครรภ์
สายสะดือถูกกดทับขณะเจ็บครรภ์คลอด
สายสะดือย้อย
abruptio placenta
placenta infarction
ช็อค สูญเสียเลือด ซีด
มารดาที่มีภาวะความดันโลหิตสูง
มีความสามารถในการหายใจไม่สมบูรณ์
ทางเดินหายใจอุดตัน มีน้ำคั่งในปอด
พยาธิสภาพ
ปริมาณออกซิเจนในกระแสเลือด เท่ากับหรือน้อยกว่า 40 mmHg และมีการคั่งของคาร์บอนไดออกไซด์มากกว่า 80 mmHg
เลือดไปเลี้ยงสมอง หัวใจ ต่อมหมวกไตเพิ่มขึ้น และอวัยวะอื่นลดลง
หายใจแบบขาดอากาศ (gasping) ประมาณ 1 นาที
หายใจสม่ำเสมอหัวใจเต้นช้าลง
ได้รับการแก้ไข
ไม่ได้รับการแก้ไข
ปกติ
หยุดหายใจครั้งแรก (primary apnea)
ถ้าไม่ช่วยทารกหายใจไม่สม่ำเสมอ 4-5 นาที
หยุดหายใจอย่างถาวร (secondary apnea)
เกิดปฏิกิริยาการเผาผลาญโดยไม่ใช้ออกซิเจน
(metabolic acidosis)
ขาดออกซิเจนรุนแรงมากขึ้น
เสียชีวิต
การพยาบาล
บันทึกอัตราการหายใจการเต้นของหัวใจทารกภายหลังคลอด
สังเกตอาการขาดออกซิเจน
เช็ดตัวทารกให้แห้งทันทีหลังคลอดและห่อตัว เพื่อลดการใช้ออกซิเจน
ดูแลให้ได้รับการตรวจทางห้องปฏิบัติการและได้รับยาตามแผนการรักษาของแพทย์
เช็ดตัวทารกให้แห้งทันทีหลังคลอด
ดูแลให้ได้รับอาหารและสารน้ำตามแผนการรักษาของแพทย์
ดูดสิ่งคัดหลั่งให้มากที่สุดก่อนคลอดลำตัว
ดูแลให้พักผ่อน
เตรียมทีมบุคลากร เครื่องมือให้พร้อมก่อนคลอด
ดูแลความสะอาดของร่างกาย
ส่งเสริมสัมพันธภาพระหว่างมารดาและทารก
อาการและอาการแสดง
ระยะตั้งครรภ์หรือก่อนคลอด
ทารกมีการเคลื่อนไหวมากกว่าปกติ
ต่อมาจะมีการเคลื่อนไหวน้อยลงกว่าปกติ
FHS ระยะแรกเร็วมากกว่า 160 ครั้ง/นาที ต่อมาช้าลง
ระยะคลอด
พบขี้เทาปนในน้ำคร่ำ
ระยะหลังคลอด
แรกคลอดทันที
ระยะต่อมา
APGAR ต่ำกว่า 7 ตัวเขียว ไม่หายใจเอง ตัวนิ่ม อ่อนปวกเปียก ปฏิกิริยาตอบสนองต่อสิ่งกระตุ้นลดลง หัวใจเต้นช้า
การเปลี่ยนแปลงในปอด
ทารกคลอดก่อนกำหนดเกิดภาวะ RDS
ทารกที่คลอดครบกำหนดจะเกิดภาวะ PPHN
หายใจหอบ ตัวเขียว
การเปลี่ยนแปลงในระบบหัวใจและการไหลเวียนเลือด
หัวใจเต้นเร็ว ผิวซีด หายใจ gasping มี metabolic acidosis อุณหภูมิร่างกายต่ำลง ความดันโลหิตต่ำ
การเปลี่ยนแปลงในระบบประสาท
ขาดออกซิเจนในระยะเวลาสั้นๆ หรือสามารถกู้ชีพได้สำเร็จอย่างรวดเร็วอาจมีเพียงอาการกล้ามเนื้ออ่อนแรงและดูดนมได้ไม่ดี
ถ้าขาดออกซิเจนนานทารกจะซึม หยุดหายใจบ่อย หัวใจเต้นช้าลง ม่านตาขยายกว้างไม่ตอบสนองต่อแสง ไม่มี Doll's eye movement และมักเสียชีวิต
การรักษา
moderate asphyxia
severe asphyxia
mild asphyxia
ให้ความอบอุ่น ทำทางเดินหายใจให้โล่ง กระตุ้นการหายใจให้ออกซิเจนหรือ mask ถ้าอาการดีขึ้นมีคะแนน APGAR ที่ 5 นาที > 8 คะแนนให้ดูแลต่อเหมือนทารกทั่วไป ถ้าคะแนน APGAR ที่ 5 นาที < 4 คะแนน ดูแลเหมือนทารกที่มีภาวะ moderate asphyxia
ให้ออกซิเจน 100 % และช่วยหายใจด้วย mask และ bag เมื่อดีขึ้น จึงใส่ feeding tube เข้ากระเพาะอาหารเพื่อดูดลมออก ถ้าไม่ดีขึ้นหลังช่วยหายใจนาน 30 วินาที ใส่ ET tube และนวดหัวใจ
ให้การช่วยเหลือโดยช่วยหายใจทันทีที่คลอดเสร็จ โดยใส่ ET tube และช่วยหายใจด้วยออกซิเจน 100 % ผ่าน bag ร่วมกับการนวดหัวใจ ถ้าไม่ดีขึ้นจึงรักษาด้วยยา
การวินิจฉัย
ประวัติการคลอด
การตรวจร่างกาย การประเมิน APGAR
การตรวจทางห้องปฏิบัติการ
ระดับน้ำตาลในเลือดต่ำกว่า 30 มิลลิกรัมเปอร์เซ็นต์
ค่าของ Calcium ในเลือดต่ำกว่า 8 มิลลิกรัมเปอร์เซ็นต์
ค่า ABG ผิดปกติคือ ต่ำกว่า PaCO2 สูง (>40mmHg) PaCO2 ต่ำ (<80mmHg) pH และ HCO3 ต่ำ (pH<7.1) และมี base deficit มาก
ค่าของ Potassium ในเลือดสูง
อ้างอิง : พันใย หลักคํา. (2562). การพัฒนาแนวปฏิบัติการป้องกันการเกิดภาวะขาดออกชิเจนในทารกแรกเกิดในโรงพยาบาลเกษตรวิสัย อําเภอเกษตรวิสัย จังหวัดร้อยเอ็ด. วารสารวิจัยและพัฒนานวัตกรรมทางสุขภาพ, 1(1), 161-172.
A – Appearance ลักษณะสีผิว
1 – คะแนน สีผิวของทารกเป็นสีชมพู แต่ปลายแขนและขาเป็นสีฟ้า
2 – สีผิวของทารกเป็นสีชมพูเรื่อทั้งตัว
0 – คะแนน สีผิวของทารกเป็นสีน้ำเงิน สีเทา หรือซีดกว่าปกติ
P – Pulse หรืออัตราการเต้นของหัวใจ
1 คะแนน – อัตราการเต้นของหัวใจน้อยกว่า 100 ครั้ง/นาที
2 คะแนน – อัตราการเต้นของหัวใจมากกว่า 100 ครั้ง/นาที
0 คะแนน – ไม่มีการเต้นของหัวใจ
G- Grimace หรือปฏิกิริยาตอบสนอง
1 คะแนน – ทารกมีใบหน้าบึ้งตึงหรือมีอาการต่อต้านให้เห็น
2 คะแนน -ทารกมีใบหน้าบึ้งตึงหรือมีอาการต่อต้าน ไอ จาม หรือร้องไห้อย่างหนัก
0 คะแนน – ทารกไม่ตอบสนอง
A – Activity หรือการเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อ
R – Respiration หรือความพยายามในการหายใจ
0 คะแนน -ทารกมีร่างกายปวกเปียก
1 คะแนน -ทารกขยับบ้าง แขนขางอเล็กน้อย
2 คะแนน -ทารกมีการเคลื่อนไหวได้ดี
0 คะแนน – ทารกไม่หายใจ
2 คะแนน – ทารกร้องไห้เสียงดัง
1 คะแนน – ทารกหายใจช้าหรือไม่สม่ำเสมอ
ประเมินผล
4-6 คะแนน Fair condition ภาวะขาดออกซิเจนปานกลางถึงเล็กน้อย
7-10 คะแนน Good condition อยู่ในภาวะปกติ ไม่ขาดออกซิเจน
0-3 คะแนน Severe asphyxia ภาวะขาดออกซิเจนรุนแรง
Vigorus
ร้องดัง
ดิ้นดี
HR > 100/min