Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

Қазақ этнопедагогикасы жөніндегі Абай Құнанбаевтың көзқарастары, Ы…

- - - - Абай қазақпен Шығыс әдебиетінің асыл үлгілерін әжесі Зереден, халық ақындары Шөже, Байкөкше, Балталардан естіп, жадында сақтап өссе, қазақтың шешендік сөздерін
      - әкесі Құнанбайдың, аталары: Өскенбайдың, Кеңгірбайдың өсиет-үлгі сөздерінен үйреніп ер жетті. Ақындардың терме-толғаулары мен қисса-дастандары, билердің шешендік
      - өнері жас Абайдың сөз өнерінің бүге-шігесін жетік білуіне септігін тигізді.
      - Қала берді шығыс әдебиетін еркін оқып меңгерген жас ақын Абай осы елдердің салт-дәстұрлерін, тіршілік-тынысын, ерлік ісін өз шығармасының тақырыптық арқауы етті. Мысалы, Абай шығыс халқының "Масғұт" атты ертегісін поэманың мазмұнына желі етеді. Онда есіз тамда қарақшылар өлтіргелі жатқан шалды ажалдан арашалап құтқарған Масғұттың (Мұхаммед пайғамбардың) ерлігін суреттейді. Жігіттің осы ерлігіне дән риза болған әулие шал оған үш түрлі жемісі бар гүлді сыйға ұсынып:
        
        Ағын жесең: ақылың жаннан асар,
        
        Сары жесең: дәулетің судай тасар.
        
        Егер де қызыл гүлді алсаң таңдап,
        
        Ұрғашыда жан болмас сенен қашар,-
        
        деп, ақыл, байлық, әйелдің бірін таңдауға мұрсат береді.
- - - - Абай шығыс халқының әңгіме, аңыз, ертегілерін шығарма арқауы еткенде, біріншіден, өнер мен ғылымды,адамгершілікті, достықты паш етсе, екіншіден, халық қамын ойлайтын парасатты азаматтар қай елде болмасын бар, ұлтына, дініне қарамай, солардан үлгі алу, өнеге тұту, дос ету, сөйтіп "адам баласының бәрін бауыр тұту" гуманистік ұлы қасиет, сол қасиет жас ұрпақтың бойынан табылса екен деген ақынның аңсау арманы көрініс беріп отыр.
- - - - Абай ару қыздың сыртқы келбетін:
      - Қақтаған ақ күмістей кең маңдайлы,
      - Аласы аз, қара көзі нұр жайнайды.
      - Жіңішке қара қасы сызып қойған,
      - Бір жаңа ұқсатамын туған айды.
      - Маңдайдан тура түскен қыр мұрынды,
      - Ақша жүз, ал қызыл бет тіл байлайды.
      - Аузын ашса, көрінер кірсіз тісі,
      - Секілді қолмен тізген, іш қайнайды,-
      - деп, дүниедегі нелер тамаша асыл, нәзік көріністерге балай отырып, бейнелеп береді.
- - - - Ы. Алтынсарин болса, өзі ашқан орыс-қазақ мектептерін миссионерлік бағыттағы жат пікірден де, шығыстың жаттамалы діни оқуынан да қорғап бақты. Жастарға шынайы білім беретін дүнияуи пәндерді (жаратылыс тану,география, тарих, есеп т. б.) оқытуды іске асырды.
        
        Ол орыс-қазақ училищелерінің шәкірттеріне сол кездегі прогрессивтік, гуманистік идеяда жазылған К. Д. Ушинскийдің "Балалар әлемі", Л. Н. Толстойдың "Әліппе және оқу кітабы", Б. Ф. Бунаковтың "Әліппе мен оқу құралы", Тихомировтың "Грамматиканың элементарлық курсы" атты оқу құралдарын пайдалануды ұсынды.
- - - - Біз бұл әңгіме арқылы автордың педагогикалық көзқарасын айқын аңғарамыз. Ыбырай "адам мінезін түзеп болмайды, сүйекке біткен мінез, сүйекпен бірге кетеді" дейтін теріс көзқарасқа қарсы адамның жақсы, я жаман болуы тәрбиеге, өскен ортасының игі әсеріне байланысты деген қағиданы қуаттап отыр.
- - - - Міне, осындай той-думан, өлең-жыр, аңыз-ертегі, айтыс-өнерінің ортасында өскен Шоқаннын қазактың дәстүрлерi мен өлең-жырларын жетік бiлiп, зейін қоя зерттеуi табиғи заңды кұбылыс. Шоқан тіпті Омбыдағы Кадет корпусінде окып Еуропаша білім алып жүрген кездің өзінде қазақ-қырғыз елдерінің әдебиеті мен мәдениетінен, салт-дәстүрлерiнен қол үзбеген. Онын басты бір себебі, сол кездегі Батыс-Сібір губерниясының орталығы Омбы қаласына қырдан келетін билер мен сұлтандарға арнайы салынган қонак үйдің болуы, оған үздiксiз қыр казактары: болыс-билер мен сұлтандар, жандарына акындар мен әнші-күйші, жыршыларды ертіп келіп, акындар айтысын, күйшілер сайысын өткізіп отырған.