Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
Lurrazalaren barne dinamika - Coggle Diagram
Lurrazalaren barne dinamika
LURRAEN BARNEKO ENERGIA
Lur barruko energia termikoa, lurraren sorreratik dago.
Agerpenak:
Bolkanismoa: Semendiek urtutako harriak lurrazalera isurtu. Eta karbono dioxidoa eta ur-lurruna aieratu.
Oso harri beroak: Lurrazalaren azpian leku batzuetan harri oso beroak daude. Beroa ur termalen edo geiserren bitartez azaltzen da.
Lurrikarak: Gainazalean mugimendu bortitzak eta laburrak. Metatutako tentsioa askatzean gertatzen da.
Kontinenteen higidura: Konbekzio higiduren eraginez.
Mendien sorrera:
1 Gainazaleko materialak tolestean.
2 Semendien eraginen ondorioz.
LURRAREN GERUZA-EGITURA
3 geruzetan banatuta
Mantua
: Peridotita arrokaz osatuta. Lurrazalaren azpian dago. Konposizio homogeneoa.
Nukleoa:
%80 burdinez eta %10 nikelez.
Kanpo-nukleoa: Tenperatura altuen ondorioz, likido-egoeran.
Barne-nukleoa: Sakoneraren ondorioz, solido-egoeran.
Lurrazala
: harritsua, finena, zurruna eta hotza.
Lurrazal ozeanikoa: Ozeano hondoan sortu. Basaltoz eta harri bolkanikoz osatuta.
Lurrazal kontinentala: Kontinenteak sortzen dute. Granitoz eta harri metamorfikoz eta sedimentarioz osatuta.
Litosfera
: Goi mantuko kanpoaldeko zatia, Lurrazalera lotuta dago. 100-150km sakonera.
Litosfera kontinentala: azal kontinentalez osatuta. Litosfera ozeanikoa baina hotzagoa eta zurrunagoa.
Litosfera ozeanikoa: azal ozeanikoz osatuta. Litosfera kontinentala baino lodiagoa da.
PLAKEN TEKTONIKA
Litosfera oso zati handietan banatuta, plaka litosferikoak. 3 mota:
Plaka kontinentala: Litosfera kontinentalez osatuta.
Plaka ozeanikoa: Litosfera ozeanikoz osatuta
Plaka mistoa: Litosfera ozeanikoz eta kontinentalez osatuta.
Kontinenteen jitoa
Alfred Wegener proposatu zuen: Koninenteak 5 aldiz zatitu eta elkartu dira. Azkena duela 200 milioi urte zatitu.
Superkontinentea
: Pangea
Itsasoa:
Panthalassa.
Plaken ertz motak
Ertz konbergentea edo suntsitzailea:
bi plakak talka egiten dute eta bata bestearen azpian hondoratzen da.
Obdukziozkoak:
bi plaka kontinentalen artean, materialak goratu egiten dira, mendikateak sortuz.
bi plaka ozeanikoan artean, dentsitate handiena duena azpian geratzen da. Fosa ozeanikoa sortzen da.
Sudukziozkoak
: plaka kontinental eta ozeaniko baten artean gertatzen da. Fosa ozeanikoak sortzen dira.
Ertz dibergentea
: Bi plaka hurruntzean, plaken artean zegoena urtu eta plaka litosferikoa bihurtzen da. Dortsal ozeanikoak sortzen dira.
Ertz eraldatzailea:
Plaka bat bestearen kontra irristatzen da. Faila bat sortzen da.
BOLKANISMOA
Manturen beroak hartutako harriak eta solido-egoeran dauden harri zatiak jaurti gainazalera, eta gas eta errautsak atmosferara.
Sumendien jarduera bortitza ez dugu hautematen, ozeano hondoetan gertatzen delako.
Magmatismoa:
Harriak edo harri zatiak urtzea da. Mantua gainazalera iristen denean, erupzioak gertatzen dira.
Laba
gasak galdu dituen harri likidoa da. Desgasifikazio prosezua jasan duen magma da.
Atalak:
-
Kraterra:
material bolkanikoa kanporatzeko zuloa.
-
Tximinia:
Kraterra eta ganbera magmatikoa lotzen du. Hortik material bolkanikoa igo.
-
Kolada
: Kono bolkanikotik jaisten den laba-geruza.
-
Kono bolkanikoa:
Aurreko erupzioetako materialengatik eratu den muinoa.
-
Ganbera magmatikoa:
Magma pilatuta dagoen eremua.
-
Bigarren tximinia.
Produktu bolkanikoak
Gasak: Ugarienak karbono dioxidoa eta ur lurruna.
Likidoak: Tenperaturak igotzean, laba biguindu egiten da. 1000ºC baino gehiago azakar mugitzen da.
800ºC baino gutxiago motel mugitzen da.
Solidoak: piroklastoa deitzen da eta airera jaurtitako harri zatiak dira.
Bonba bolkanikoak:
handiak dira, txikiak zentimetro batzukoak eta handienak metro bat baino gehiago
Lapiliak:
legarren neurria
Errauts bolkanikoa:
hondar lodiaren neurria.
Jardura bolkaniko motak
Sumendi vulkaniarra:
Errauts eta gas ugariz osatutatko zutabeak kanporatzen dituzte. Leherkotasun eta arriskugarritasun handia dute. Arrisku nagusia erupzio-zutabea kolapsatzea da.
Sumendi hawaiarra:
laba biguinezko koladak irteten dira. ez du ia piroklastorik botatzen baina gas ugari. Ez da ia leherkotasunik ezta arriskugarritasunik. Arrisku nagusia laba koladak dira.
Sumendi stromboliarra:
laba likatsua irteten da. Laba kolada geldoak eta piroklasto askokoak kanporatzen ditu. Geruza-sumendiak sortzen dira eta arriskugarritasun eta leherkotasun ertaina dute.
Sumendi pelearra:
Muturreko leherkotasuna eta arriskugarritasuna. Gas eta piroklasto asko botatzen ditu. Kolapso-galdarak sortzen dira.
LURRIKARAK
lurrazalaren higidurek eta hausturek eragiten dituzten bibrazioengatik sortzen dira. Higidura horiek harrietan pixkanaka metatutako tentsioak bat-batean askatzen direnean sortzen dira.
Hipozentroa
: gertatzen da harrien haustura.
Epizentroa:
gainazaleko puntua, hipozentroarekiko bertikalean.
Tsunamia:
epizentroaren gainean dagoen ur-masa astintzen da eta olatu erraldoi eta suntsitzaile bat sortzen da.
USM eskalarekin neurri.
Uhin sismikoak
P. UHINAK: Primarioak dira. Zuzen eta lehenago iristen dira.
S. UHINAK: Sekundarioak dira, bigarrenak iristen dira eta olatuen forman mugitzen dira.
AZALEKO UHINAK: Epizentroan sortzen dira, gainazalean hedatu eta kalte gehien eragiten duten uhinak dira.
