Gelişim Psikolojisinin Alanı ve Temel Kavramlar

Gelişimi Etkileyen Faktörler

  • GELİŞİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

Gelişimin Temel İlkeleri

Kavramlar

Gelişim: Döllenme anından ölüm anına kadar organizmada gerçekleşen ileriye yönelik değişikliklerdir.

Büyüme: Organizmada meydana gelen nicel değişikliklerdir. (Boyun uzaması, kilonun artması)

Olgunlaşma: Organizmanın bir davranışı yapabilecek biyolojik düzeye ulaşmasıdır. (Elin kalem tutacak duruma gelmesi) ⚠ Bir davranışın yapılamaması- öğrenilememesi durumunda önce olgunlaşmaya bak!!*

Hazırbulunuşluk: Bir davranışı yapacak olgunluğa ulaşma ve bu davranışı yapmaya yönelik ilgi, istek, tutum ve önbilgiye sahip olma durumu.

Öğrenme: Organizmanın yaşantılarına bağlı olarak davranışlarında meydana gelen kalıcı izli değişikliklerdir.

Kritik Dönem: Organizmanın gelişim süreci içerisinde çevrenin etkilerine en açık olduğu dönemdir. Kritik dönemde kazanılmayan özelliklerin sonrasında kazanılması çok zor ya da imkansızdır.

Gelişim Alanı: Gelişim sürecinin kendi içindeki alt grupları. (Zihinsel, Fiziksel, Ahlakî, Sosyal, Dil)

Gelişim Dönemleri: Gelişim sürecinde belli özelliklerin ön plana çıktığı dönemler. ( Bebeklik, çocukluk, ergenlik )

Gelişim Ödevi (Görevi) : Gelişim sürecinde organizmada bir dönemde ortaya çıkması beklenen temel özellikler.

Tarihsel Zaman

Kalıtım

  • Organizmanın genleri aracılığıyla getirdiği, doğuştan sahip olduğu özellikler
  • Organizmanın yaşadığı dönemde ve çevrede meydana gelenlerin gelişimi üzerindeki etkisi ( doğal afet, kıtlık, savaş, pandemi)

⚠Kalıtımın etkisi döllenme anında biter.!!

  • Gelişim süreklidir, döllenme ile başlar ölüm anına dek devam eder. Durmaz, duraksamaz.
  • Ardışık, düzenli bir sırası vardır. (Bebeklik > çocukluk> ergenlik..)
  • Gelişim bir bütündür. Bütün gelişim alanları birbirini etkiler.
  • Gelişimde bireysel farklıklar vardır. Her organizmanın gelişimi kendine özgüdür.
  • Gelişimde kritik dönemler vardır. Bu kritik dönemleri bilmek organizmanın gelişiminde önemlidir.
  • Gelişim, kalıtım ve çevrenin ortak ürünüdür. (Kalıtım sınırları belirler, çevre bu sınırlar aralığında durulacak noktayı belirler.)
  • Gelişim yordanabilir bir sıra izler. (baştan ayağa, içten dışa, genelden özele)
  • Gelişim nöbetleşe gerçekleşir. (her gelişim döneminde bir alan diğerinden hızlı ilerler.)
  • Gelişim hızı her yaşta aynı değildir.

Boylamsal Yöntem

Sırasal Yöntem

Kesitsel Yöntem

Farklı yaş gruplarından bireylerin aynı zamanda incelenmesi.

Zaman açısından avantajlı ancak nesnellik problemli

Aynı bireylerin farklı yaşlarda tekrar tekrar incelenmesi

Zaman açısından dezavantajlı, nesnellik açısından kesitsel yöntemden daha verimli

Psikolojide Temel Yaklaşımlar

Sürece kesitsel yöntem ile başlanıp sonrasında boylamsal yöntem ile devam edilir.
Teoride tutarlı ancak pratikte elverişli değil.

Boylamsal ve kesitsel yöntemin dezavantajlarını en aza indirmek amacıyla iki yöntemin bir arada kullanılması

  • Bilişsel Yaklaşım: "Psikoloji, düşünme, algı, bellek gibi bilişsel süreçleri araştırmalıdır." *(Piaget)
  • Psikodinamik (Psikoanalitik) Yöntem: Kurucusu Freud, davranışların sebeplerini bilinçdışı unsurlara dayandırmış ve bu unsurları açığa çıkarmayı amaçlamış.
  • Davranışçı Yaklaşım: "Psikoloji tamamen gözlenebilir ve ölçülebilir davranışları araştırmalıdır." (Watson, Pavlov, Skinner)
  • İnsancıl (Hümanist) Yaklaşım: Bireyin iç dünyasını görmeyi hedefler. Çağdaş eğitim sisteminin temellerini oluşturur. ( Maslow ve Rogers)
  • İşlevselci (Fonksiyonalist) Yaklaşım: "Psikolojinin amacı, zihnin işlevlerini araştırmak, incelemek olmalıdır". İnsan çevreye uyum sağlamalıdır. (James ve Dewey)
  • Gestalt (Bütünlük) Yaklaşım: " İnsan davranışları bütünsel olarak incelenmelidir.". Duygu + Düşünce + Davranış ( Wertheimmer)
  • Yapısalcı Yaklaşım: "Psikoloji, zihnin yapısını araştıran bir bilim dalı olmalıdır" fikri benimsenmiştir. Akımın kurucu ve öncüsü aynı zamanda psikolojinin babası olarak da bilinen Wilhem Wundt'tur.

* Nörobiyolojik (Beyin Temelli) Yaklaşım: Davranışların temelinde yer alan biyolojik süreçleri araştırmayı hedefler.

Gelişime Farklı Bakış Açıları

  • Ekolojik Sistem Yaklaşımı: Birey gelişim sürecinde iç içe geçmiş çeşitli sistemlerin ortasında kalır ve bu sistemler bireyin gelişimini etkiler. Gelişimde çevrenin belirleyiciliğini savunur. (Bronfenbrenner)
  • Olgunlaşma Yaklaşımı: Gelişim süreci biyolojik olarak belirlenmiş bir plan dahilinde gerçekleşir. Gelişimde kalıtımın belirleyiciliğini savunur. (Gessel)

Mezosistem: Okul, ev, arkadaş grupları

Makrosistem: Bireyin yaşadığı toplumdaki kültürel değerler

Kronosistem: Savaş, kıtlık gibi değişimler

Mikrosistem: Bireyi çevreleyen ilk sistem.

Ekzosistem: Birey doğrudan içinde bulunmaz ancak birey üzerinde etkisi vardır.

Çevre

  • Organizmanın etkileşime girdiği unsurlar

Doğum Öncesi Çevre (Hamilelik süreci)

Doğum anı (Yanlış müdahale)

⚠ Döllenme gerçekleştiği andan itibaren organizmanın etkileneceği her şey çevreseldir.!!

Doğum sonrası ( Doğumdan sonra yaşanabilecek her şey)