Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP, KĨ THUẬT DẠY HỌC MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI, KHOA HỌC Ở…

- - - - Phẩm chất học sinh được hình thành, phát triển nhờ tương tác, trải nghiệm trong các hoạt động học tập đa dạng, phong phú ở trường và ở gia đình, cộng đồng.
      - Môn Tự nhiên và Xã hội hình thành và phát triển ở học sinh những phẩm chất sau
        
        Tình cảm yêu quý, trân trọng gia đình, bạn bè, cộng đồng; tình yêu thiên nhiên và ý thức bảo vệ môi trường tự nhiên;
        
        Ý thức giữ vệ sinh cá nhân, thực hiện các quy tắc bảo vệ sức khoẻ và an toàn cho bản thân, gia đình, bạn bè và những người xung quanh;
        
        Ý thức sử dụng tiết kiệm, giữ gìn, bảo vệ những đồ dùng, vật dụng của gia đình, xã hội;
        
        Ý thức chăm sóc, bảo vệ thực vật và động vật, giữ vệ sinh môi trường; ý thức vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học vào cuộc sống.
    - - Để góp phần hình thành và phát triển năng lực tự chủ và tự học ở học sinh
        
        Giáo viên đưa ra các nhiệm vụ học tập như quan sát mẫu vật hoặc tranh ảnh, đọc thông tin trong sách, khai thác các nguồn tư liệu bổ trợ, … và các câu hỏi hợp lí, giúp học sinh tích cực, tự lực chiếm lĩnh kiến thức, biết cách học độc lập.
      - Để góp phần hình thành và phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác ở học sinh
        
        Giáo viên tổ chức các hoạt động học tập theo nhóm hoặc cả lớp;
        
        Yêu cầu học sinh trao đổi chia sẻ thông tin đã thu thập được hoặc nội dung bài học và cùng nhau hợp tác để hoàn thành sản phẩm học tập chung.
      - Để góp phần hình thành và phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo ở học sinh
        
        Giáo viên thiết kế các tình huống có vấn đề để tạo điều kiện cho học sinh tham gia tích cực vào giải quyết vấn đề của bài học, qua đó chiếm lĩnh được kiến thức mới và nâng cao năng lực giải quyết vấn đề.
  - - - Huy động những hiểu biết, kinh nghiệm sẵn có để tham gia hình thành kiến thức mới.
      - Tổ chức các hoạt động trong đó học sinh được trình bày hiểu biết của mình, so sánh, phân loại các sự vật, hiện tượng trong tự nhiên và xã hội, giải thích một số mối quan hệ trong gia đình, trường học, cộng đồng và trong tự nhiên.
      - Kết nối kiến thức mới với kiến thức đã có.
    - - Đề xuất những câu hỏi, phát hiện vấn đề cần tìm hiểu và tích cực tham gia giải quyết vấn đề.
      - Chú trọng cho học sinh quan sát, đọc tài liệu, thực hiện điều tra, thực hành đơn giản để tìm hiểu các sự vật, hiện tượng, các mối quan hệ trong tự nhiên và xã hội xung quanh; thu thập và ghi lại các dữ liệu đơn giản từ quan sát, thực hành.
      - Nhận xét về những đặc điểm bên ngoài, so sánh sự giống, khác nhau giữa các sự vật, hiện tượng xung quanh và sự thay đổi của chúng theo thời gian một cách đơn giản.
    - - Giáo viên sử dụng những câu hỏi, bài tập đòi hỏi học sinh phải vận dụng các kiến thức, kĩ năng,... đã học để giải quyết các nhiệm vụ học tập trong bối cảnh, tình huống mới gắn với thực tế cuộc sống, vừa sức với học sinh.
- - - - a. Giảng giải:
        
        Là dạng thuyết trình, trong đó giáo viên dùng lời nói của mình để làm sáng rõ những khái niệm, thuật ngữ, bản chất lô gic của một hiện tượng nào đó, những mối quan hệ giữa các sự vật, hiện tượng trong tự nhiên và xã hội.
        
        Phương pháp này thường được sử dụng trong các bài học lĩnh hội tri thức mới về những vấn đề khó, phức tạp mà học sinh không đủ khả năng tự tìm hiểu qua các hoạt động độc lập.
        
        Để sử dụng phương pháp này có hiệu quả, cần lưu ý một số vấn đề sau:
        
        – Lời nói của giáo viên phải rõ ràng, chính xác, sinh động, giàu hình ảnh, tốc độ vừa phải.
        
        – Ngắn gọn dễ hiểu đối với học sinh: sử dụng những từ ngữ đơn giản, phù hợp với trình độ nhận thức của học sinh nhưng không làm cho học sinh hiểu sai khái niệm khoa học được đề cập đến.
        
        – Cần sử dụng giảng giải theo tinh thần đổi mới phương pháp dạy học, tránh lạm
        dụng nó.
      - b. Kể chuyện:
        
        Kể chuyện là cách dùng lời nói trình bày một cách sinh động, có hình ảnh và truyền cảm đến học sinh về một nhân vật, một sự kiện lịch sử, hoặc một hiện tượng tự nhiên, một phát minh khoa học, một vùng đất xa lạ.
        
        Là dạng thuyết trình đặc biệt, được sử dụng trong dạy học môn TN-XH, nhất là với nhóm kiến thức lịch sử.
        
        Ưu điểm của phương pháp kể chuyện.
        
        Kể chuyện tạo nên một bức tranh sinh động về những sự kiện, hiện tượng, về
        những nhân vật dễ gây hứng thú cho học tập cho học sinh.
        
        Việc kể chuyện góp phần phát triển trí tưởng tượng cho học sinh.
        
        Sức mạnh của chuyện kể của giáo viên còn ở sự tạo ra cho học sinh niềm tin
        vào cái Chân – Thiện – Mỹ, vào sức sáng tạo vô hạn của con người trong việc cải tạo thế giới tự nhiên và xã hội.
        
        Ngoài ra khi kể lại những câu chuyện, học sinh được tập diễn đạt câu chuyện theo ý tưởng và ngôn ngữ của mình từ đó phát triển ngôn ngữ, tư duy, khả năng diễn đạt của các em.
        
        Tình huống sử dụng :
        
        Giáo viên có thể sử dụng phương pháp kể chuyện khi giới thiệu bài mới để gây hứng thú học tập cho học sinh, hoặc có thể sử dụng xen kẽ trong tiết học, vào cuối tiết học, cũng có thể giáo viên sử dụng phương pháp kể chuyện trong phần lớn thời gian của tiết học nhất là khi dạy các bài học trình bày các sự kiện lịch sử như diễn biến của cuộc khởi nghĩa, trận đánh trong phân môn Lịch sử.
        
        Ví dụ về sử dụng phương pháp kể chuyện.
        
        – Ví dụ sử dụng phương pháp kể chuyện khi bắt đầu bài học.
        Không khí gồm những thành phần nào? (Khoa học 4)
  - - - Phương pháp quan sát là cách thức tổ chức cho học sinh sử dụng các giác quan khác nhau để tri giác các sự vật, hiện tượng một cách có mục đích, có kế hoạch, có trọng tâm,qua đó rút ra được những kết luận khoa học.
    - - Đối với học sinh tiểu học, tư duy trực quan cụ thể còn chiếm ưu thế, thông qua
        việc tổ chức cho học sinh quan sát mới hình thành cho các em những biểu tượng và những khái niệm đầy đủ, chính xác, sinh động về thế giới tự nhiên và xã hội xung quanh. Qua đó, phát triển năng lực quan sát, năng lực tư duy và ngôn ngữ cho các em.
    - - Giáo viên sử dụng phương pháp quan sát để dạy các bài học mà học sinh có thể
        chiếm lĩnh kiến thức từ các sự vật, hiện tượng diễn ra trong tự nhiên và xã hội xung quanh hoặc từ tranh ảnh, mô hình, sơ đồ, biểu đồ, mẫu vật.
      - Có thể tổ chức cho học sinh tiến hành quan sát theo trình tự sau:
        
        Lựa chọn đối tượng quan sát: Đối tượng quan sát có thể là các hiện tượng đang xảy ra trong môi trường tự nhiên, trong cuộc sống hàng ngày, vật thật hay tranh ảnh, sơ đồ, bản đồ, mô hình.
        
        Xác định mục đích quan sát:
        
        Ví dụ: Quan sát các loại quả (TN-XH 3)
        Nếu như đối tượng quan sát là các loại quả thật thì giáo viên yêu cầu học sinh sử dụng các giác quan khác nhau để quan sát màu sắc, hình dạng, kích thước, mùi vị, dùng tay (hoặc dao) bổ đôi quả để quan sát thịt và hạt của các loại quả, so sánh chúng với nhau. Trong trường hợp chỉ có tranh vẽ các loại quả thì giáo viên có thể yêu cầu học sinh nhận xét về màu sắc, hình dạng, kích thước, dựa vào kinh nghiệm của mình để nhận xét mùi vị của quả.
        
        Tổ chức và hướng dẫn quan sát:
        
        – Cần hướng dẫn HS quan sát đối tượng theo một trình tự nhất định: từ tổng thể đến các chi tiết, bộ phận, từ bên ngoài vào bên trong.
        
        – Cần hướng dẫn HS so sánh, liên hệ với các sự vật, hiện tượng khác đã biết để tìm ra những điểm giống nhau và khác nhau giữa chúng.
        
        Tổ chức cho HS báo cáo kết quả quan sát: Kết thúc quan sát từng cá nhân hoặc đại diện các nhóm báo cáo kết quả quan sát, cả lớp lắng nghe, bổ sung ý kiến.
        
        Hoàn thiện kết quả quan sát, rút ra kết luận chung.
    - - Để sử dụng phương pháp quan sát có hiệu quả, cần lưu ý một số điểm sau:
        
        GV cần chuẩn bị chu đáo kế hoạch dạy học, xác định rõ thời điểm tổ chức cho HS quan sát.
        
        Cần chuẩn bị đầy đủ các đối tượng quan sát phù hợp với mục tiêu, nội dung bài học: tranh ảnh, mẫu vật, sơ đồ, bản đồ.
        
        GV cần chuẩn bị được hệ thống câu hỏi, bài tập chính để hướng dẫn học sinh quan sát các sự vật, hiện tượng có mục đích, có trọng tâm.
        
        Việc tổ chức, hướng dẫn quan sát cần phải phức tạp dần phù hợp với trình độ nhận thức của học sinh ở các lứa tuổi khác nhau.
        
        Ví dụ, ở các lớp 1,2,3 chủ yếu cho HS quan sát các sự vật hiện tượng dưới sự hướng dẫn trực tiếp của GV, chỉ yêu cầu các em phát biểu kết quả quan sát bằng lời, chưa yêu cầu ghi chép.
        Ở các lớp 4,5 nhiệm vụ quan sát cần được nâng cao hơn. Có thể hướng dẫn HS độc lập quan sát có hệ thống không chỉ trên lớp, mà còn quan sát các sự vật, hiện tượng diễn ra trong một thời gian dài nhất định, có yêu cầu ghi chép kết qủa, rút ra nhận xét, viết tường trình.
  - - - Phương pháp hỏi đáp là cách thức đối thoại giữa giáo viên và học sinh, giữa học sinh với nhau dựa trên hệ thống câu hỏi nhằm dẫn dắt học sinh đi đến những kết luận khoa học, hoặc vận dụng vốn hiểu biết của mình để tìm hiểu những vấn đề học tập, vấn đề của cuộc sống, trong tự nhiên và xã hội.
    - - Tạo ra trong học sinh nhu cầu nhận thức và các em được tham gia giải quyết những vấn đề do bài học đặt ra.
      - Có thể dễ dàng nắm được năng lực học tập, trình độ nhận thức của học sinh, từ đó điều chỉnh hoạt động dạy của mình để nâng cao hiệu quả dạy học.
      - Không khí lớp học sôi động hơn, học sinh tích cực, hứng thú học tập hơn, do đó phát triển được tư duy độc lập, tính tích cực nhận thức và năng lực diễn đạt bằng lời của học sinh.
    - - 3 dạng hỏi đáp
        
        Hỏi đáp tái hiện
        
        Loại hỏi đáp thường được sử dụng để kiểm tra bài cũ, ôn tập,
        hoặc để khai thác vốn sống, vốn hiểu biết của học sinh làm điểm tựa cho việc lĩnh hộitri thức mới của bài học.
        
        Ví dụ: Kể tên một vài bệnh về tim mạch mà bạn biết. (bài 9: Phòng bệnh tim mạch, TN-XH
        Kể tên một số thức ăn chứa nhiều chất đạm mà bạn biết.(bài 5. Vai trò của chất đạm và chất béo. Khoa học 4)
        
        Hỏi đáp thông báo
        
        Trên cơ sở những kiến thức tối thiểu làm điểm tựa, giáo viên đặt câu hỏi cho HS nhằm dẫn dắt các em lĩnh hội tri thức mới.
        
        Ví dụ: Thú con mới sinh ra đã có hình dạng giống thú mẹ chưa? Thú con mới ra đời được thú mẹ nuôi bằng gì? (Bài 59. Sự sinh sản của thú. Khoa học 5)
        
        Hỏi đáp có tính chất tìm tòi khám phá
        
        Dạng hỏi đáp này có tác dụng kích thích sự suy nghĩ, tìm tòi, sáng tạo của học sinh. Đó là những câu hỏi yêu cầu học sinh dựa vào kiến thức đã học để suy luận, giải thích được nguyên nhân, bản chất, mối quan hệ giữa các sự vật, hiện tượng.
        
        Ví dụ - Hãy giải thích tại sao ban ngày gió từ biển thổi vào đất liền và ban đêm gió từ đất liền thổi ra biển? (Bài 37: Tại sao có gió? Khoa học 4) - Tại sao châu Phi có khí hậu khô nóng bậc nhất thế giới? (Bài 23. Châu Phi, Lịch sử và Địa lý 5)
    - - Khi đặt câu hỏi giáo viên cần lưu ý một số điểm sau
        
        Phải rõ ràng, chính xác, ngắn gọn, dễ hiểu
        
        Phải lôgic, phù hợp với nội dung bài dạy
        
        Phải phù hợp với trình độ nhận thức của học sinh
        
        Phải kích thích được sự suy nghĩ, tìm tòi của học sinh.
        
        Tránh đặt những câu hỏi chung chung, quá dễ hoặc quá khó, tránh đặt những câu hỏi trong đó đã có sẵn câu trả lời, học sinh có thể đoán ra mà không cần động não gì cả.
        
        Tránh đặt những câu hỏi yêu cầu học sinh đoán mò hoặc chỉ trả lời có hoặc không.
        
        Cần lưu ý rèn luyện cho học sinh biết cách trả lời thành câu tương đối hoàn chỉnh với vốn từ ngữ của các em. Mặt khác phải dạy cho các em biết cách tự đặt ra những câu hỏi trong quá trình học tập.
  - - - Trong quá trình tiến hành thí nghiệm, dưới sự hướng dẫn của giáo viên, học
        sinh quan sát, phán đoán, phân tích, so sánh, tổng hợp để rút ra những kết luận khoa học, các thao tác tư duy được phát triển
      - Việc làm thí nghiệm góp phần hình thành cho học sinh kỹ năng kỹ xảo thực
        hành và vận dụng tri thức vào thực tiễn.
    - - Khác với các lớp trên, ở tiểu học thí nghiệm chỉ tìm hiểu những hiện tượng về định tính mà chưa đi sâu vào định lượng.
      - Các thí nghiệm trong chương trình Khoa học lớp 4,5 có thể phân thành các loại sau:
        
        Loại nghiên cứu mối quan hệ giữa nguyên nhân và kết quả.
        
        Loại nghiên cứu điều kiện (cái này là điều kiện của cái kia).
        
        Loại nghiên cứu tính chất của vật.
    - - Thí nghiệm có thể tiến hành theo trình tự sau:
        
        Bước 1: Xác định mục đích thí nghiệm
        
        Việc xác định đúng mục đích thí nghiệm là rất quan trọng, giúp cho việc biểu
        diễn thí nghiệm đúng mục tiêu đề ra, thí nghiệm đạt được hiệu quả cao.
        
        Bước 2: Vạch kế hoạch thí nghiệm
        
        Giáo viên cần liệt kê những dụng cụ thí nghiệm cần có và những điều kiện để tiến hành thí nghiệm. Đồng thời phải vạch được kế hoạch cụ thể: làm gì trước? làm gì sau? thực hiện thao tác gì trên vật nào? quan sát dấu hiệu gì? ở đâu? bằng giác quan nào hoặc bằng phương tiện gì?
        
        Bước 3: Tiến hành thí nghiệm
        
        Giáo viên cần sử dụng hệ thống câu hỏi dẫn dắt phù hợp với tiến trình thí nghiệm. (câu hỏi trước khi, trong khi và sau khi làm thí nghiệm).
        
        Giáo viên giới thiệu dụng cụ thí nghiệm, cách bố trí, lắp rắp thí nghiệm, đề ra những mâu thuận nhận thức để gây hứng thú, trí tò mò của học sinh đối với thí nghiệm.
        
        Bước 4: Tổng kết thí nghiệm và liên hệ thực tế:
        
        Ở bước này giáo viên hoặc hoc
        sinh nêu lại diễn biến thí nghiệm, rút ra những kết luận khoa học. Giáo viên nêu một số ứng dụng trong cuộc sống có liên quan đến thí nghiệm hoặc giải thích một số hiện tượng xảy ra trong tự nhiên.
    - - *Đối với thí nghiệm:
        
        Thí nghiệm phải bảo đảm tính vừa sức, rõ ràng, hiệu quả và an toàn.
        
        Các thiết bị cần đảm bảo tính khoa học và tính trực quan.
      - *Đối với giáo viên:
        
        Khi biểu diễn thí nghiệm phải làm sao cho tất cả học sinh đều nhìn rõ các bộ
        phận và các chi tiết chính của dụng cụ thí nghiệm, nếu cần đưa đến từng bàn cho học sinh quan sát.
        
        Thí nghiệm phải đảm bảo thành công: Muốn vậy giáo viên phải chuẩn bị chu đáo và thử đi thử lại nhiều lần.
        
        Phải chuẩn bị chu đáo hệ thống câu hỏi dẫn dắt theo tiến trình của thí nghiệm.
        
        Trong tiến trình thí nghiệm cần phối hợp một cách hợp lý các PPDH khác.