Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

Chương 1, Chương 2: PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT, CHỦ NGHĨA DUY VẬT LỊCH SỬ -…

- - - - Chủ nghĩa duy tâm khách quan thừa nhận tính thứ nhất của ý thức
        con người.
      - chủ nghĩa duy tâm chủ
        quan khẳng định mọi sự vật, hiện tượng chỉ là “phức hợp những cảm giác” của cá nhân.
    - - Chủ nghĩa duy vật chất phác là kết quả nhận thức của các nhà triết học duy vật thời cổ đại.
      - Chủ nghĩa duy vật siêu hình là hình thức cơ bản thứ hai của chủ nghĩa duy vật
        
        Đây là phương pháp nhận thức thế giới như một cỗ máy cơ giới khổng lồ mà mỗi bộ phận tạo nên nó luôn ở trong trạng thái biệt lập, tĩnh tại; nếu có biến đổi thì đó chỉ là sự tăng, giảm đơn thuần về số lượng và do những nguyên nhân bên ngoài gây ra.
      - Chủ nghĩa duy vật biện chứng là hình thức cơ bản thứ ba của chủ nghĩa duy vật do Mác và Ăngghen bắt đầu xây dựng từ những năm 40 của thế kỷ XIX
        
        Trên cơ sở phản ánh đúng đắn hiện thực khách quan trong mối liên hệ phổ biến và sự phát triển, chủ nghĩa duy vật biện chứng đã cung cấp công cụ vĩ đại
- - - - Vật chất là phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan được đem lại cho con người trong cảm giác, được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh và tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác”
    - - Vận động là phương thức tồn tại của vật chất
      - Đứng im là tương đối
        
        Đứng im là trạng thái đặc biệt của vận động, đó là vận động trong thế cân bằng, ổn định;
        vận động chưa làm thay đổi căn bản về chất, về vị trí, hình dáng, kết cấu của sự vật
        
        Không gian, thời gian là những hình thức tồn tại của vật chất
        
        Mọi dạng cụ thể của vật chất đều tồn tại ở một vị trí nhất định, có một quảng tính nhất định
        và tồn tại trong những mối tương quan nhất định với những dạng vật chất khác
        
        khách quan, tính vĩnh cửu, tính vô tận và vô hạn.
    - - Chỉ có một thế giới duy nhất là thế giới vật chất; thế giới vật chất là cái có trước, tồn tại khách quan, độc lập với ý thức con người.
      - Thế giới vật chất tồn tại vĩnh viễn, vô tận, vô hạn, không sinh ra, không mất đi.
      - Mọi tồn tại của thế giới vật chất đều có mối liên hệ thống nhất với nhau, biểu hiện ở chỗ
        chúng đều là những dạng cụ thể của vật chất, là những kết cấu vật chất, có nguồn gốc vật chất,
  - - - Nguồn gốc tự nhiên
        
        Về bộ óc người: Ý thức là thuộc tính của một dạng vật chất có tổ chức cao là bộ óc người,
        là chức năng của bộ óc, là kết quả hoạt động sinh lý thần kinh của bộ óc. Bộ óc càng hoàn thiện
        
        Về mối quan hệ giữa con người với thế giới khách quan tạo ra quá trình phản ánh năng
        động, sáng tạo : Quan hệ giữa con người với thế giới khách quan là quan hệ tất yếu ngay từ khi
        con người xuất hiện
        
        Phản ánh là sự tái tạo những đặc điểm của dạng vật chất này ở dạng vật chất khác trong
        quá trình tác động qua lại lẫn nhau giữa chúng. Những đặc điểm được tái tạo ở dạng vật chất
        chịu sự tác động bao giờ cũng mang thông tin của dạng vật chất tác động
        
        Nguồn gốc tự nhiên của ý thức được thể hiện qua sự hình thành của bộ óc con người và
        hoạt động của bộ óc đó cùng với mối quan hệ giữa con người với thế giới khách quan
        
        Phản ánh vật lý, hóa học là hình thức thấp nhất, đặc trưng cho vật chất vô sinh. thể hiện qua những biến đổi về cơ, lý, hóa khi có sự tác động qua lại lẫn nhau
        giữa các dạng vật chất vô sinh.
        
        Phản ánh sinh học là hình thức phản ánh cao hơn, đặc trưng cho giới tự nhiên hữu sinh
        
        Phản ánh tâm lý là phản ứng của động vật có hệ thần kinh trung ương được thực hiện trên
        cơ sở điều khiển của hệ thần kinh qua cơ chế phản xạ có điều kiện
      - Nguồn gốc xã hội của ý thức là lao động và ngôn ngữ. hai yếu tố này vừa là nguồn gốc,
        vừa là tiền đề của sự ra đời ý thức.
        
        Lao động là quá trình con người sử dụng công cụ tác động vào giới tự nhiên nhằm thay đổi
        giới tự nhiên cho phù hợp với nhu cầu của con người;
        
        Ngôn ngữ là hệ thống tín hiệu vật chất chứa đựng thông tin mang nội dung ý thức. Không
        có ngôn ngữ, ý thức không thể tồn tại và thể hiện.
    - - Bản chất
        
        Tính chất năng động, sáng tạo của sự phản ánh ý thức được thể hiện ở khả năng hoạt động
        tâm – sinh lý của con người trong việc định hướng tiếp nhận thông tin, chọn lọc thông tin
        
        Ý thức là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan nghĩa là: ý thức là hình ảnh về thế
        giới khách quan, hình ảnh ấy bị thế giới khách quan qui định cả về nội dung, cả về hình thức
        
        Ý thức là sự phản ánh năng động, sáng tạo thế giới khách quan vào bộ óc con người; là hình
        ảnh chủ quan của thế giới khách quan.
      - Kết cấu của ý thức
        
        Tri thức là toàn bộ những hiểu biết của con người, là kết quả của quá trình nhận thức, là sự tái tạo lại hình ảnh của đối tượng được nhận thức dưới dạng các loại ngôn ngữ.
        
        Tình cảm là những rung động biểu hiện thái độ con người trong các quan hệ. Tình cảm là
        một hình thái đặc biệt của sự phản ánh hiện thực
        
        Ý chí là khả năng huy động sức mạnh bản thân để vượt qua những cản trở trong quá trình
        thực hiện mục đích của con người.
- - - - tư duy biện chứng xuất hiện với tính chất thuần túy tự nhiên, chưa bị khuấy đục bởi những
        trở ngại đáng yêu…
      - Phép biện chứng chất phác
        cổ đại nhận thức đúng về tính biện chứng nhưng bằng trực kiến thiên tài, bằng trực quan chất
        phác, ngây thơ, không phải dựa trên những thành tựu phát triển của khoa học tự nhiên
    - - Khái niệm : Phép biện
        chứng…là môn khoa học về những qui luật phổ biến của sự vận động và sự phát triển của tự
        nhiên, của xã hội loài người và của tư duy
      - Những đặc trưng cỏ bản và vai trò của phép biện chứng duy vật
        
        Phép biện chưng duy vật của chủ nghĩa Mac-Lênin là phép biện chứng được xác lập trên
        nền tảng của thế giới quan duy vật khoa học
        
        Trong phép biện chứng duy vật của chủ nghĩa Mac-Lênin có sự thống nhất giữa nội dung
        thế giới quan và phương pháp luận, do đó, nó không dừng lại ở sự giải thich thế giới mà còn là
        công cụ để nhận thức thế giới và cải tạo thế giới.
- - - - Cái riêng: Phạm trù dùng để chỉ một sự vật, một hiện tượng, một quá trình nhất định.
      - Cái chung: Phạm trù dùng để chỉ những mặt, những thuộc tính, những yếu tố, những
        quan hệ,…tồn tại phổ biến ở nhiều sự vật, hiện tượng.
      - Cái đơn nhất: Phạm trù dùng để chỉ những đặc tính, những tính chất,…chỉ tồn tại ở
        một sự vật, một hiện tượng nào đó mà không lặp lại ở các sự vật, hiện tượng khác.
    - - Cái riêng và cái chung đều tồn tại khách quan, vì nó là biểu hiện tính hiện thực tất yếu, độc
        lập với ý thức con người
      - Cái chung chỉ tồn tại trong cái riêng, thông qua cái riêng mà biểu hiện sự tồn tại của mình;
        cái chung không tồn tại biệt lập, tách rời cái riêng mà nó phải tồn tại trong từng cái riêng cụ thể,
      - Cái riêng chỉ tồn tại trong mối quan hệ với cái chung; không có cái riêng tồn tại độc lập
        tuyệt đối tách rời cái chung, mà tất yếu nó phải tồn tại trong mối liên hệ với cái chung
      - Cái riêng là cái toàn bộ, phong phú, đa dạng hơn cái chung; còn cái chung là cái bộ phận
        nhưng sâu sắc, bản chất hơn cái riêng.
    - - Cần phải nhận thức cái chung để vận dụng vào cái riêng cụ thể trong các hoạt động của con
        người; không nhận thức cái chung thì trong thực tiễn giải quyết mỗi cái riêng,
  - - - Nguyên nhân: Phạm trù dùng để chỉ sự tác động lẫn nhau giữa các mặt trong một sự
        vật, hiện tượng hoặc giữa các sự vật, hiện tượng với nhau thì gây nên một biến đổi nhất định
      - Kết quả: Phạm trù dùng để chỉ những biến đổi xuất hiện do sự tác động giữa các mặt,
        các yếu tố trong một sự vật, hiện tượng, hoặc giữa các sự vật, hiện tượng tạo nên.
    - - Nguyên nhân sinh ra kết quả, cho nên nguyên nhân bao giờ cũng có trước kết quả, còn kết
        quả bao giờ cũng xuất hiện sau nguyên nhân.
      - Một nguyên nhân có thể sinh ra một hay nhiều kết
        quả, và một kết quả có thể do một hoặc nhiều nguyên nhân tạo nên.
    - - cần phải tìm nguyên nhân của các sự vật,
        hiện tượng dẫn đến kết quả
      - Vì mối liên hệ nhân quả rất phức tạp, đa dạng nên phải phân biệt chính xác các loại nguyên
        nhân
      - phải có cách nhìn toàn diện và lịch sử cụ thể
        trong phân tích, giải quyết và ứng dụng quan hệ nhân - quả.
  - - - Tất yếu: Phạm trù dùng để chỉ cái do những nguyên nhân cơ bản, bên trong của sự vật,
        hiện tượng quyết định và trong những điều kiện nhất định, nó phải xảy ra như thế,
      - - Ngẫu nhiên: Phạm trù dùng để chỉ cái do các nguyên nhân bên ngoài quyết định, cho
        nên, nó có thể xuất hiện hoặc không xuất hiện, có thể xuất hiện như thế này hoặc như thế khác
    - - Tất yếu và ngẫu nhiên đều tồn tại khách quan và đều có vai trò nhất định đối với sự phát
        triển của sự vật và hiện tượng, trong đó, tất yếu đóng vai trò quyết định
      - Tất yếu và ngẫu nhiên là hai mặt vừa thống nhất, vừa đối lập. Vì vậy, không có cái tất yếu
        thuần túy và ngẫu nhiên thuần túy.
      - Ranh giới giữa cái tất yếu và ngẫu nhiên có tính chất tương đối. Trong những điều kiện nhất
        định, chúng chuyển hóa lẫn nhau, t
    - - Trong hoạt động nhận thức và thực tiễn, cần phải căn cứ vào cái tất nhiên chứ không phải
        căn cứ vào cái ngẫu nhiên
      - Tuy nhiên không được bỏ qua cái ngẫu nhiên, không tách rời cái tất
        nhiên khỏi cái ngẫu nhiên
      - Tất yếu và ngẫu nhiên có thể chuyển hóa cho nhau. Vì vậy, cần tạo ra những điều kiện nhất
        định để cản trở hoặc thúc đẩy sự chuyển hóa của chúng theo mục đích nhất định.
  - - - Nội dung: Phạm trù dùng để chỉ sự tổng hợp tất cả những mặt, những yếu tố, những
        quá trình tạo nên sự vật, hiện tượng.
      - Hình thức: Phạm trù dùng để chỉ phương thức tồn tại và phát triển của sự vật, hiện
        tượng đó, là hệ thống các mối liên hệ tương đối bền vững giữa các yếu tố của nó
    - - Nội dung và hình thức gắn bó chặt chẽ, thống nhất biện chứng với nhau, vì vậy không có
        một hình thức nào không chứa dựng nội dung,
      - Mối quan hệ giữa nội dung và hình thức là mối quan hệ biện chứng, trong đó nội dung
        quyết định hình thức và hình thức tác động trở lại nội dung.
    - - Nội dung và hình thức luôn luôn thống nhất hữu cơ với nhau. Vì vậy, trong hoạt động nhận
        thức và thực tiễn, không được tách rời giữa nội dung và hình thức, hoặc tuyệt đối hóa một trong
        hai mặt đó.
      - Nội dung quyết định hình thức nên khi xem xét sự vật, hiện tượng thì trước hết phải căn cứ
        vào nội dung. Muốn thay đổi sự vật, hiện tượng thì trước hết phải thay đổi nội dung của nó.
      - Trong thực tiễn cần phát huy tác động tích cực của hình thức đối với nội dung; mặt khác
        cũng cần phải thực hiện những thay đổi đối với những hình thức không còn phù hợp với nội dung
  - - - Bản chất: Phạm trù dùng để chỉ sự tổng hợp tất cả những mặt, những mối liên hệ tất
        nhiên, tương đối ổn định ở bên trong, qui định sự vận động và phát triển của sự vật, hiện tượng
      - Hiện tượng: Phạm trù dùng để chỉ sự biểu hiện của những mặt, những mối liên hệ đó
        trong những điều kiện xác định
    - - Sự thống nhất giữa bản chất và hiện tượng: bản chất bao giờ cũng bộc lộ ra qua hiện tượng,
        còn hiện tượng bao giờ cũng là sự biểu hiện của một bản chất nhất định.
      - Sự đối lập giữa bản chất và hiện tượng: Sự đối lập của mâu thuẫn biện chứng thể hiện: bản
        chất là cái chung, cái tất yếu, còn hiện tượng là cái riêng biệt phong phú và đa dạng.
        
        Bản chất là cái tương đối ổn định, còn hiện tượng là cái thường xuyên biến đổi
    - - Muốn nhận thức đúng sự vật, hiện tượng thì không dừng lại ở hiện tượng bên ngoài mà phải
        đi vào bản chất.
      - Mặt khác, bản chất phản ánh tính tất yếu, tính qui luật nên trong nhận thức và thực tiễn cần
        phải căn cứ vào bản chất chư không căn cứ vào hiện tượng
  - - - Hiện thực: Phạm trù dùng để chỉ những gì hiện có, hiện đang tồn tại thực sự
      - Khả năng: Phạm trù dùng để chỉ những gì chưa có, nhưng sẽ có, sẽ tới khi có các điều
        kiện tương ứng
    - - Khả năng và hiện thực tồn tại trong mối liên hệ thống nhất, không tách rời, luôn luôn
        chuyển hóa lẫn nhau.
      - khả năng chuyển hóa thành hiện thực, và hiện thực lại chứa đựng những khả năng mới; khả năng mới, trong những điều kiện nhất định, lại chuyển hóa thành hiện thực.
    - - Trong hoạt động nhận thức và thực tiễn, cần phải dựa vào hiện thực để xác lập nhận thức và hoạt động.
      - trong nhận thức và thực tiễn cũng cần phải nhận thức toàn diện các khả năng từ
        trong hiện thực để có được phương pháp hoạt động thực tiễn phù hợp với sự phát triển
- - - - khái niệm chất dùng để chỉ tính qui định khách quan vốn có của sự
        vật, hiện tượng; là sự thống nhất hữu cơ các thuộc tính cấu thành nó, phân biệt nó với cái khác.
      - khái niệm lượng dùng để chỉ tính qui định khách quan vốn có của
        sự vật về các phương diện: số lượng các yếu tố cấu thành, qui mô của sự tồn tại tốc độ, nhịp điệu của các quá trình vận động, phát triển của sự vật.
    - - Khái niệm độ chỉ tính qui định, mối liên hệ thống nhất giữa chất và lượng, là khoảng giới
        hạn mà trong đó sự thay đổi về lượng chưa làm thay đổi căn bản chất của sự vật, hiện tượng
      - lượng thay đổi đến một giới hạn nhất định thì sẽ dẫn đến sự thay đổi về chất. Giới hạn đó chính
        là điểm nút
      - Sự thay đổi về lượng khi đạt tới điểm nút, với những điều kiện xác định tất yếu sẽ
        dẫn đến sự ra đời của chất mới. Đây chính là bước nhảy trong quá trình vận động
        
        Bước nhảy là sự chuyển hóa tất yếu trong quá trình phát triển của sự vật, hiện tượng
        
        Bước nhảy là sự kết thúc một giai đoạn vận động, phát triển đồng thời đó cũng là điểm khởi đầu cho một giai đoạn mới,
    - - trong nhận thức và thực tiễn cần phải coi
        trọng cả hai loại chỉ tiêu về phương diện chất và lượng của sự vật,
      - cần từng bước tích lũy về lượng để có thể làm thay đổi về chất của sự vật; đồng thời, có thể phát huy tác động của chất mới theo hướng làm thay đổi về lượng của sự vật.
      - khắc
        phục tư tưởng nôn nóng tả khuynh; cũng cần phải khắc phục tư tưởng bảo thủ hữu khuynh
  - - - Khái niệm mâu thuẫn mâu thuẫn là khái niệm dùng để chỉ mối liên hệ thống nhất
        và đấu tranh, chuyển hóa giữa các mặt đối lập của mỗi sự vật, hiện tượng hoặc giữa các sự vật hiện tượng với nhau
      - Nhân tố tạo thành mâu thuẫn biện chứng là mặt đối lập. Khái niệm mặt đối lập dùng để chỉ
        những mặt, những thuộc tính, những khuynh hướng vận động trái ngược nhau nhưng là điều kiện, tiền đề tồn tại của nhau
      - Các tính chất chung của mâu thuẫn
        
        Mâu thuẫn có tính khách quan và tính phổ biến
        
        tính đa dạng, phong
        phú.
    - - Khái niệm thống nhất của các mặt đối lập dùng để chỉ sự liên hệ , ràng buộc, không tách rời
        nhau, qui định lẫn nhau của các mặt đối lập, mặt này lấy mặt kia làm tiền đề tồn tại
      - Khái niệm đấu tranh của các mặt đối lập dùng để chỉ khuynh hướng tác động qua lại,
        bài trừ, phủ định nhau của các mặt đối lập.
      - Trong sự thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập, sự đấu tranh là tuyệt đối còn thống
        nhất là tương đối, có điều kiện, tạm thời;
    - - mâu thuẫn có tính khách quan, tính phổ biến và là nguồn gốc, động lực của sự vận động, phát triển, do vậy trong nhận thức và thực tiễn cần phải tôn trọng mâu thuẫn,
      - Vì mâu thuẫn có tính đa dạng, phong phú, do vậy trong việc nhận thức và giải quyết mâu thuẫn cần phải có quan điểm lịch sử cụ thể tức là biết phân tích cụ thể từng loại mâu thuẫn và phương pháp giải quyết phù hợp.
  - - - Sự vật, hiện tượng sinh ra,
        tồn tại, phát triển rồi mất đi, được thay thế bằng sự vật, hiện tượng khác thay thế hình thái tồn
        tại này bằng hình thái tồn tại khác của cùng một sự vật trong quá trình vận động phát triển của
        nó. Sự thay thế đó gọi là sự phủ định.
      - Những sự phủ định tạo điều kiện, tiền đề cho quá trình phát triển của sự vật được gọi là sự phủ định biện chứng.
      - Phủ định biện chứng có hai đặc trưng cơ bản là tính khách quan và tính kế thừa.
        
        Phủ định biện chứng có tính khách quan
        
        nó là kết quả của quá trình đấu tranh giải quyết mâu thuẫn tất yếu,
        bên trong của bản thân sự vật; tạo khả năng ra đời của cái mới, thay thế cái cũ
        
        Phủ định biện chứng mang tính kế thừa
        
        Phủ định biện chứng không phải là sự loại bỏ sạch trơn cái cũ, mà trái lại cái
        mới ra đời trên cơ sở những hạt nhân hợp lý của cái cũ để phát triển thành cái mới,
    - - Trong chuỗi phủ định tạo nên quá trình phát triển của sự vật, mỗi lần phủ định biện chứng
        đều tạo ra những điều kiện, tiền đề cho sự phát triển tiếp theo của nó.
      - Tính chất chu kỳ của các quá trình phát triển thường diễn ra theo hình thức “xoáy ốc”, đó
        cũng là tính chất “phủ định của phủ định”.
    - - Qui luật phủ định của phủ định là cơ sở để chúng ta nhận thức một cách đúng đắn về xu
        hướng vận động, phát triển của sự vật, hiện tượng.
      - Theo qui luật phủ định của phủ định, trong thế giới khách quan, cái mới tất yếu phải ra đời để thay thế cái cũ.
      - Phải có quan điểm biện chứng trong quá trình kế thừa sự phát triển. Quan điểm đó đòi hỏi
        phải khắc phục tư tưởng tả khuynh và hữu khuynh trong khi kế thừa cái cũ để phát triển cái mới
- - - - Thực tiễn là toàn bộ hoạt động vật chất có mục đích, mang tính lịch sử-xã hội của con
        người nhằm cải biến tự nhiên và xã hội
- - - - Sản xuất là một loại hình hoạt động đặc trưng của con người và xã hội loài người, bao
        gồm: sản xuất vật chất, sản xuất tinh thần và sản xuất ra bản thân con người
      - Sức lao động là toàn bộ thể lực và
        trí lực của con người có khả năng được vận dụng, sử dụng trong các quá trình sản xuất vật chất.
      - Đối tượng lao động chính là những tồn tại của giới tự
        nhiên mà con người tác động vào trong quá trình lao động
      - Tư liệu lao động là những phương
        tiện vật chất mà con người sử dụng trong quá trình lao động để tác động vào đối tượng lao đông
      - phương thức sản xuất dùng dể chỉ những cách thức mà con người sử dụng để tiến hành quá trình sản xuất của xã hội ở những giai đoạn lịch sử nhất định.
  - - - Lực lượng sản xuất chính là toàn
        bộ các nhân tố vật chất, kỹ thuật của quá trình sản xuất
      - Quan hệ sản xuất là mối quan hệ kinh tế giữa người với người trong quá trình sản xuất
        
        Quan hệ sản xuất bao gồm: quan hệ sở hữu đối với tư liệu sản xuất,
        quan hệ trong tổ chức - quản lý quá trình sản xuất và quan hệ trong phân phối kết quả của quá trình sản xuất đó
    - - Mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất là mối quan hệ thống nhất biện
        chứng, trong đó lực lượng sản xuất quyết định quan hệ sản xuất và quan hệ sản xuất tác động
      - quan hệ sản xuất phụ thuộc vào thực trạng phát triển thực tế của lực lượng sản
        xuất hiện thực trong mỗi giai đoạn lịch sử xác định
      - Mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất là mối quan hệ thống nhất có
        bao hàm khả năng chuyển hóa thành các mặt đối lập và phát sinh mâu thuẫn.
- - - - Khái niệm cơ sở hạ tầng dùng để chỉ toàn bộ những quan hệ sản xuất của một xã hội trong
        sự vận động hiện thực của chúng hợp thành cơ cấu kinh tế của xã hội đó.
      - Cơ sở hạ tầng của một xã hội, trong toàn bộ sự vận động của nó, được tạo nên bởi các quan
        hệ sản xuất thống trị, quan hệ sản xuất tàn dư và quan hệ sản xuất mới tồn tại dưới hình thái
    - - khái niệm kiến trúc thượng tầng dùng để chỉ toàn bộ hệ
        thống kết cấu các hình thái ý thức xã hội cùng với các thiết chế chính trị xã hội tương ứng được
        hình thành trên một cơ sở hạ tầng nhất định.
      - Nhà nước là một bộ máy tổ chức quyền lực và thực thi quyền lực đặc biệt của xã hội trong
        điều kiện xã hội có đối kháng giai cấp
      - kiến trúc thượng tầng của một xã hội bao gồm: hệ
        thống các hình thái ý thức xã hội và các thiết chế chính trị-xã hội tương ứng của chúng
  - - - cơ sở hạ tầng quyết định kiến trúc thượng tầng, còn
        kiến trúc thượng tầng là sự phản ánh đối với cơ sở hạ tầng, phụ thuộc vào cơ sở hạ tầng
      - Tính chất phụ thuộc của kiến trúc thượng tầng vào cơ sở hạ tầng có nguyên nhân từ tính tất
        yếu kinh tế đối với toàn bộ các lĩnh vực sinh hoạt của xã hội
    - - Sự tác động của kiến trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ tầng có thể thông qua nhiều phương
        thức, hình thức, điều này phụ thuộc vào bản chất của mỗi nhân tố trong kiến trúc thượng tầng, phụ thuộc vào vị trí, vai trò của nó và những điều kiện cụ thể.
      - Sự tác động của kiến trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ tầng có thể diễn ra theo xu hướng
        tích cực hoặc tiêu cực, điều đó phụ thuộc vào sự phù hợp hay không phù hợp của các yếu tố
        thuộc kiến trúc thượng tầng đối với nhu cầu khách quan của sự phát triển kinh tế;
- - - - Khái niệm tồn tại xã hội dùng để chỉ phương diện sinh hoạt vật chất và các điều kiện sinh
        hoạt vật chất của xã hội.
      - Khái niệm ý thức xã hội dùng để chỉ toàn bộ phương diện sinh hoạt tinh thần của xã hội,
        nảy sinh từ tồn tại xã hội và phản ánh tồn tại xã hội trong những giai đoạn phát triển nhất định.
      - Giữa ý thức xã hội và ý thức cá nhân có sự thống nhất biện chứng nhưng không đồng nhất.
      - ý thức xã hội thông thường là toàn bộ những tri thức, những
        quan niệm…của những con người trong một cộng đồng người nhất định
      - Ý thức lý luận là những tư tưởng, quan điểm đã được hệ thống hóa, khái quát hóa thành
        các học thuyết xã hội, được trình bày dưới dạng những khái niệm, phạm trù, qui luật.