Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

เภสัชจลนศาสตร์ (Pharmacokinetics), PK เภสัชพลนศาสตร์ (Pharmacodynamics),…

- - - - แพร่จากความเข้มข้นสูงไปยังที่มีความเข้มข้นต่ำ ไม่ต้องใช้พลังงาน เป็นกระบวนการไม่อิ่มตัว เป็นกลไกหลักของการผ่านเยื่อหุ้มเซลล์ของยาส่วนใหญ่
      - Diffusion
        
        แพร่จากความเข้มข้นสูงไปต่ำ ไม่ใช้พลังงานและตัวนำส่ง
      - Facilitated diffusion
        
        แพร่จากความเข้มข้นสูงไปต่ำ ต้องอาศัยตัวนำส่ง (Carrier)
    - - เคลื่อนที่จากบริเวณที่ความเข้มข้นต่ำไปสูง การเคลื่อนที่ของสารต้องอาศัยตัวนำส่ง (Carrier) และใช้พลังงาน (ATP)
      - สามารถอิ่มตัว มีความจำเพาะกับโครงสร้างของยา พบในบริเวณ เช่น neuron, renal, liver cell
    - - Gastrointestinal motility
        
        การทำงานของระบบทางเดินอาหาร หากยาเดินทางมาถึงลำไส้เล็ก เร็วการดูดซึมยาก็จะเกิดขึ้นเร็ว
      - Splanchnic blood flow
        
        การไหลเวียนของเลือดในระบบทางเดินอาหาร หากมีการไหลเวียนที่ดี ยาจะถูกดูดซึมได้อย่างรวดเร็ว
      - คุณสมบัติของตัวยา
        
        ยาที่ดูดซึมผ่านเยื่อหุ้มเซลล์ (lipid bilayer) ได้ง่ายต้องมีลักษณะดังนี้ Lipophilic drug ,โมเลกุลขนาดเล็ก(Small size),อยู่ในรูปไม่แตกตัว (Non-ionized)
      - ขนาดอนุภาคผงยา (particle size) และการตั้งตำรับยา (formulation)
      - ปัจจัยจากผู้ป่วย
        
        pH of site of absorption: GI tract
        
        Physiologic factors เช่น blood flow
        
        Pathologic conditions: reduce absorption
    - - ยาที่ให้โดยการรับประทาน (oral administration)
        
        เป็นวิธีการให้ยาที่นิยมมากที่สุด ยาจะถูกดูดซึมมากที่สุดที่ ลำไส้เล็ก
      - การให้ยาโดยอมใต้ลิ้น (sublingual administration)
        
        เป็นการดูดซึมยาโดยตรง ใช้กรณีที่ต้องการผลของยาอย่างรวดเร็ว
      - การให้ยาผ่านทางทวารหนัก (rectal administration)
        
        นิยมกรณีต้องการให้ยาออกฤทธิ์เฉพาะที่
        เนื่องจากการดูดซึมยาไม่ค่อยแน่นอน
      - การให้ยาโดยการสูดพ่น ( inhalation administration)
        
        ทำให้ระดับยาในเลือดสูงอย่างรวดเร็ว เนื่องจากปอดมีพื้นที่มาก ยาบางชนิดออกฤทธิ์ตรงไปที่ปอดหรือหลอดลม
      - การให้ยาโดยการทาภายนอก
        
        มักออกฤทธิ์ในบริเวณที่ทา และดูดซึมเข้ากระแสเลือดน้อย
  - - - ส่วนที่รวมกับโปรตีนในเลือด (albumin) แบบชั่วคราว (reversible)เรียกว่า bound drug ไม่สามารถผ่านหลอดเลือดไปสะสมในเนื้อเยื่อได้
      - ส่วนของยาที่เข้าไปจับกับเนื้อเยื่อบางชนิดเช่น ยาที่ละลายในไขมันได้ดี อาจไปสะสมในเนื้อเยื่อไขมัน หรืออวัยวะบางอย่าง
      - ส่วนที่เป็น free drug เป็นยาที่สามารถไปออกฤทธิ์ในการรักษา
    - - Physicochemical properties of drug(ลักษณะของตัวยา)
        
        ขนาด , ความสามารถในการละลาย และ ความสัมพันธ์ของเนื้อเยื่อ
      - Protein binding
        
        :star:ยาที่กระจายตัวะต้องอยู่ในรูปอิสระ (free form) ถ้าไม่อิสระ (bound form) จะกระจายตัวได้ช้า
        :star:ยาที่ไม่จับกับโปรตีนจะกระจายไปยังเนื้อเยื่อต่างๆ หรือ site of action
        :star:ยาที่จับกับโปรตีนในพลาสมา เช่น albumin จะอยู่ในเลือดได้นาน และจะค่อยๆปล่อยตัวยาออกมาเมื่อระดับ free drug ในเลือดลดลง
      - Physiologic barrier
        (ลักษณะกายวิภาค)
        
        ปริมาณเลือด(น้อย : การกระจายยาน้อย )
        ความเข้มข้นของยาในเลือด (น้อย : การกระจายยาน้อย
        สภาพร่างกายของผู้ป่วย (ไมดี : การกระจายยาน้อย
        ความสามารถในการผ่านเนื้อเยื่อ (membranes)
        Placental barrier(รกหุ้มตัวเด็ก): ชอบไขมันมาก, ไม่แตกตัส, MW (< 600)
  - - - เรียงจากมากไปน้อยUrine ,Feces ,bileมากกว่า 500ออกทางน้ำดี ,breast milk
        ,breath, lung ขับสารที่ระเหยได้เช่น แอลกอฮอล์ ,sweat
    - - ปริมาตรการกระจาย (Volume of distribution, Vd)
        
        -Vd คือปริมาตรที่ต้องการให้ยากระจายตัวให้มีความเข้มข้นเท่ากับ ความเข้มข้นของยาใน plasma
        -Vd มาก ยามีการกระจายตัวออกนอกเส้นเลือดมาก ขึ้นกับ plasma/ tissue protein binding, affinity of binding
      - การชำระยา (Clearance, CL)
        
        -ปริมาตรของพลาสมาที่ยาถูกกำจัดออกไป
        ในหนึ่งหน่วยเวลา หน่วยเป็น ปริมาตร/เวลา
        -แสดงถึง ประสิทธิภาพในการกำจัดยาของร่างกาย(CLต่ำ = กำจัดได้น้อย, CLl^' = กำจัดได้มาก)
      - ค่าครึ่งชีวิตของยา (Half-life, t1/2 )
        
        คือ ระยะเวลาที่ปริมาณยาในร่างกาย หรือความเข้มข้นของยาในพลาสมาลดลงเหลือครึ่งหนึ่งของเดิม
        -ใช้กำหนดความถี่ในการให้ยา (Dosing interval)
      - ค่าคงที่ในการกำจัดยา (elimination constant, ke)
        
        -สัดส่วนของปริมาณยาที่ถูกกำจัดต่อหนึ่งหน่วยเวลา
        -มีหน่วยเป็น ส่วนกลับของหน่วยเวลา เช่น hr-1
        -มีความสัมพันธ์กับค่าครึ่งชีวิตt1/2 = 0.693/ke
        ครึ่งชีวิตมาก= กำจัดได้น้อย
  - - - -เพื่อให้ละลายน้ำได้มากขึ้น
        -ส่วนใหญ่จะทำให้สารนั้นหมดฤทธิ์
        -อาศัยเอนไซม์ที่สำคัญมากคือ Cytochrome P450 (CYP450) มี ประกอบด้วย isoforms ย่อยๆ > 50 ชนิด
    - - -ระยะนี้จะเกิดการสังเคราะห์หรือการรวมตัว เรียกว่า Conjugation
        -เกิดปฏิกิริยาระหว่างยาหรือ metabolite กับสารเคมีที่อยู่ในร่างกาย
        -ระยะจะทำให้ยาละลายน้ำได้มากขึ้นและขจัดออกทางไตได้มากขึ้น
    - - -อายุ พันธุกรรม ผลจากโรคตับ
        -สารพิษ เช่น แอลกอฮอล์
        -ยาลดความดัน การขาดอาหาร เช่นพวกโปรตีน
- - - - ความสัมพันธ์ ระหว่างความเข้มข้นของยากับการตอบสนองยา
        (Dose Response Relationship)
        
        Potency
        
        ความแรงของยาที่ทำให้เนื้อเยื่อเป้าหมายเกิดการตอบสนอง
        
        Maximal efficacy
        
        ความสามารถในการชักนำให้เกิดการตอบสนองสูงสุดของยา
    - - ไม่จับกับตัวรับ
        (Non-receptor mediated)
        
        ไม่มีความจำเพาะ ความแรงของยา (potency) ต่ำ ต้องใช้ปริมาณสารมาก
        
        Surface active agents : ยาทำลายจุลชีพบางชนิด, antiseptics(เบตาดีน)
        
        ฤทธิ์ที่เป็นด่าง : ยาลดกรดในกระเพาะอาหาร (antacids)
        
        ฤทธิ์ในการทำให้เกิดแรงดันออสโมซิส : mannitol หรือยาถ่าย magnesium sulfate
      - จับกับตัวรับ
        (receptor mediated)
        
        จับกับตัวรับ (receptor) อย่างเฉพาะเจาะจง ออกฤทธิ์ได้ในความเข้มข้นต่ำๆ
        
        ขนาด หรือความเข้มข้นของยาสัมพันธ์กับผลตอบสนอง(ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา) (ใช้ยาไม่เยอะ กินยาน้อยรักษาน้อย)
        
        ตัวยามีความจำเพาะ (specificity) สูงต่อตัวรับ
        
        Receptor
        
        หมายถึง โครงสร้างที่ทำหน้าที่จับกับยาหรือฮอร์โมนแล้วเปลี่ยนแปลงการทำงานของเซลล์หรือเอนไซม์ receptor ส่วนใหญ่มีคุณสมบัติเป็นพวกโปรตีน
        
        คุณสมบัติของตัวรับ
        
        โปรตีน หรือไกลโคโปรตีน (glycoprotein)
        
        ปรากฏที่ผิวเยื่อหุ้มเซลล์ หรือภายในไซโตพลาสซึม/นิวเคลียส
        
        มีความจำเพาะ (specificity) ต่อสารสื่อเคมี
        ภายในและภายนอกร่างกาย
        
        ปริมาณตัวรับจะมีจำกัด
        
        ผลตอบสนองของยาจะมีความสัมพันธ์กับ
        ปริมาณตัวรับที่ถูกครอบครองโดยยา
        
        ลักษณะของตัวรับ
        
        Transport protein
        
        โปรตีนที่ทำหน้าที่ลำเลียงไอออนหรือสารต่างๆ ผ่านเข้าออกเซลล์
        
        Structural protein
        
        โปรตีนโครงสร้างในร่างกาย เช่น tubulin
        
        Physiologic receptor (Regulatory protein)
        
        ตัวรับของสารสื่อต่างๆ ในร่างกาย เช่น สารสื่อประสาท, ฮอร์โมน
        
        Enzymes
        
        ออกฤทธิ์กระตุ้น/ยับยั้งเอนไซม์
        
        การควบคุมจำนวนของตัวรับ (Receptor regulation)
        
        Down regulation
        
        ถ้าได้รับสารที่เป็น agonist อย่างต่อเนื่องจะเกิดขบวนการที่เรียกว่า “desensitization”
        
        มีการสร้างตัวรับน้อยลง ทำให้จำนวนตัวรับลดน้อยลง
        
        Up regulation
        
        ได้รับสารที่เป็น antagonist ต่อเนื่องตัวรับ
        ถูกกระตุ้นน้อยลง ตัวรับจะมี “hyperreactivity
        or supersensitivity”
        
        มีการสร้าง receptor ขึ้นมาใหม่
      - ปฏิกิริยาระหว่างยากับตัวรับในระดับเซลล์ (ยาจะออกฤทธิ์มากหรือน้อยขึ้นอยู่กับ)
        
        สัมพรรคภาพ (Affinity)
        
        ความเหนียวแน่นของแรงยึดเหนี่ยวระหว่างยากับตัวรับ (receptor)ความชอบในการจับของยากับ receptor
        
        ยาที่มี affinity สูงออกจากตัวรับได้ช้ากว่ายาที่มี affinity ต่ำ
        
        ยาที่มี affinity สูงจึงต้องการความเข้มข้นน้อยกว่า ยาที่มี affinity ต่ำกว่าในสัดส่วนที่เท่ากัน
        
        Efficacy or Intrinsic efficacy
        
        เป็นความสามารถในการชักนำให้เซลล์เกิดการตอบสนองหลังจากจับ receptor
        
        Agonist จับแล้วเกิดผล
        
        Full agonist เกิดการตอบสนองอย่างสูงสุด(จับได้ดีมาก)
        
        Partial agonist เกิดการตอบสนองบางส่วน
        
        Antagonist ไม่เกิดผลการรักษา
    - - ดัชนีการเกิดพิษ
        
        LD50 (Mean lethal dose)
        
        ปริมาณยาต่อน้ำหนักตัวของสัตว์ทดลอง ทำให้สัตว์ทดลองตายไปครึ่งหนึ่งของทั้งหมด
        
        TD50 (Mean toxic dose)
        
        ปริมาณยาต่อน้ำหนักตัวของสัตว์ทดลองทำให้สัตว์ทดลองจำนวนครึ่งหนึ่งของทั้งหมดแสดงอาการพิษโดยไม่ถึงตาย
      - ดัชนีการเกิดผลทางเภสัชวิทยา
        
        ED50 (Mean effective dose)
        
        ปริมาณยาต่อน้ำหนักตัวของสัตว์ทดลองให้ผลตอบสนองตามที่กำหนด แก่สัตว์ทดลองจำนวนครึ่งหนึ่งของทั้งหมด
      - ดัชนีความปลอดภัยจากยา
        
        TI (Therapeutic index)
        
        ค่าความแตกต่างของขนาดยาที่ทำให้ตายหรือก่อให้เกิดอันตรายกับขนาดที่ทำให้เกิดการรักษา
        
        ได้จาก LD50(ตาย) / ED50(รักษา) หรือ TD50 / ED50
        
        TI สูง ยานั้นค่อนข้างปลอดภัยมากในการใช้
      - ดัชนีขอบเขตความปลอดภัย
        
        Margin of safety
        
        ค่าดัชนีขอบเขตความปลอดภัยยิ่งสูง ขอบเขตความปลอดภัยยิ่งมาก
        
        ได้จาก LD1 / ED99
        
        LD1: สัตว์ทดลองตายไป 1% ของจำนวนสัตว์ทดลองทั้งหมด
        
        ED99: เกิดผลการรักษาแก่สัตว์ทดลอง 99% ของจำนวนสัตว์ทดลองทั้งหมด