Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
การพยาบาลผู้ที่ได้รับยาทางจิตเวช, นศพต.อังศุมาลี บุรีภักดี เลขที่65 -…
การพยาบาลผู้ที่ได้รับยาทางจิตเวช
สารสื่อประสาทในสมอง
ที่เกี่ยวข้องกับอาการทางจิตเวช
1.Dopamine
มากเกินไป : พฤติกรรมผิดปกติของพฤติกรรม
สาเหตุของโรคจิตเภท
น้อยเกินไป : การเคลื่อนไหวผิดปกติ เป็นโรคpakinson เกิด EPS ยับยั้งการหลั่งProlactin
ยายับยั้งDopamine
Chlorpromazine, Haloperidol, Perphenazine, Fluphenazine
2.GABA
มากเกินไป : คลายเครียด นอนหลับ
น้อยเกินไป : มีอาการกระวนกระวาย วิตกกังวล
ยากระตุ้นGABA receptor
Lorazepam, Diazepam, Clorazepate, dipotassium
3.Serotonin : 5-HT
มากเกินไป : นอนไม่หลับ กระสับกระส่าย
น้อยเกินไป : หัวใจเต้นเร็ว ความดันโลหิตลดลง ง่วงนอน น้ำหนักเพิ่ม
ยายับยั้งการหลั่ง 5-HT
Chlorpromazine, Perphenazine
ยายับยั้งการทำลาย 5-HT
Amitriptyline, Fluoxitine
4.Norepinephrine : NE
มากเกินไป : เพิ่มความดันเลือด กระสับกระส่าย ปวดหัว มือสั่น ประสาทหลอน
ยายับยั้ง NE activity
Amitriptyline
แนวทางการใช้ยาทางจิตเวช
ถูกโรค - Right Diagnosis
ถูกชนิด – Right Drug
ถูกทาง – Right Route of Administration
ถูกใจ – Right choice for patients, Right preference
ถูกขนาด – Right Dose
ถูกเงิน – Right for Economic reason
ถูกเวลา – Right Time, Right Duration
ประเภทของยารักษาอาการทางจิตเวชแบ่งตามวัตถุประสงค์ในการใช้
:star:1. ยาระงับอาการทางจิต
(Antipsychotic drugs)
โรคจิตเภท (Schizophrenia)
ผิดปกติทางความคิดและพฤติกรรม
ชนิดบวก : หลงผิด ประสาทหลอน ตื่นตัวอยู่ไม่นิ่ง
ชนิดลบ : เฉยเมย พูดน้อย ไม่ค่อยสบตา
Dopamine สูง ,การทำงานของ 5-HT บกพร่อง
ยารักษาโรคจิตกลุ่มเก่า
(Typical Antipsychotic drugs)
ออกฤทธิ์ยับยั้ง Dopaminergic (D2) receptor
High potency
เป็นยากลุ่มที่ออกฤทธิ์ต้านโรคจิตได้มาก ทำให้เกิด EPS สูง เช่น Haloperidol, Trifluoperazine, Fluphenazin และ Flupenthixol
Medium potency
เช่น Perphenazine
Low potency
เป็นยาที่ออกฤทธิ์ต้านโรคจิตได้น้อย เช่น Chlopromazine (CPZ), Thioridazine, Clopenthixol
ผลข้างเคียง
ความผิดปกติของการเคลื่อนไหวชนิด extrapyramidal symptoms (EPS)
Acute Dystonia
Benztropine (Cogentin) 1-2 mg IM/IV
อาการกล้ามเนื้อแข็งเกร็ง ลิ้นแข็ง พูดหรือกลืนลำบาก ตาเหลือก คอบิด หลังแอ่น
การพยาบาล
อธิบายให้ผู้ป่วยทราบว่าอาการเหล่านี้จะเกิดได้ในระยะแรกที่ได้รับยา จะหายไปได้เมื่อใช้ยาลดอาการข้างเคียงทางจิตเวช
Akathisia
ความรู้สึกกระวนกระวายใจ ไม่สามารถอยู่นิ่งได้ นั่งไม่ติด เดินไปมา
Propranolol
การพยาบาล
ระวังการเกิดอุบัติเหตุ และการรบกวนผู้อื่น คอยดูแลการรับประทานอาหาร ยาที่ใช้ได้ดีกว่า Anticholinergic drugs คือ propranolol (non-benzodiazepine) และ benzodiazepine
Parkinsonian effect
กล้ามเนื้อแข็ง อาการสั่น เคลื่อนไหวเชื่องช้า เดินไม่แกว่งแขน
Trihexyphenidyl (Artane, Benzhexol) 2-5 mg O 2-4 times
Tardive dyskinesia
อาการดูดปาก ขมุบขมิบปาก เคี้ยวปาก ลิ้นม้วนไปมาในปาก อาจมีการเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อมัดใหญ่ ๆ ได้
การพยาบาล
คอยสังเกตอาการ อาการจะเป็นมากในตอนบ่าย รุนแรงน้อยที่สุดหลังตื่นนอนตอนเช้า ถ้าพบควรให้อาหารที่มีแคลอรี่สูง อาหารอ่อน ให้ผู้ป่วยพักผ่อนให้เพียงพอแนะนำผู้ป่วยให้พูดช้าๆ ให้ผู้ป่วยพูดถึงความรู้สึกของเขาออกมา
Neuroleptic malignant syndrome
เกิดในระยะ ขนาด ชนิดยาใดก็ได้
อาการกล้ามเนื้อแข็งเกร็งอย่างมาก + ไข้สูง + ระบบประสาทอัตโนมัติไม่คงที่ (ความดันและชีพจรขึ้น ๆ ลง ๆ)
เม็ดเลือดขาวเพิ่มขึ้น กล้ามเนื้อถูกทำลาย
รุนแรง อาจทำให้เสียชีวิตได้
ต้องหยุดยาทันที ใช้ยา Bromocriptine
การพยาบาล
คอยสังเกตอาการ ถ้าพบรีบรายงานแพทย์ทราบเพื่อให้การช่วยเหลือ ผู้ป่วย 1 ใน 3 จะมีอาการนี้ซ้ำได้ การดูแลรักษาใช้เวลาประมาณ 1-3 สัปดาห์
หยุดยา Neuroleptic ทันที ให้การพยาบาลอย่างใกล้ชิด ให้น้ำและ electrolyte ให้เพียงพอ ดูแลระบบไต หัวใจ และระบบหายใจ และลดอุณหภูมิของร่างกาย
Anticholinergic side effect
ตาพร่า
ให้ความมั่นใจว่าอาการจะหายไปได้ ไม่ควรขับรถจนกว่าอาการตาพร่าจะดีขึ้นระวังการพลัดตกหกล้ม
ปากแห้ง
ให้อมน้ำแข็งหรือจิบน้ำบ่อยๆ
ปัสสาวะลำบาก
จดบันทึกน้ำดื่มและปัสสาวะเพื่อดูความสมดุลของน้ำที่ได้รับและการขับถ่ายออกไป
ท้องผูก
แนะนำให้ผู้ป่วยรับประทานอาหารที่มีกากใยมากๆ เช่น ผัก ผลไม้ ดื่มน้ำ และกระตุ้นให้ผู้ป่วยออกกำลังกาย
Adrenergic side effect
มีความดันโลหิตต่ำเมื่อเปลี่ยนอิริยาบถ (Orthostatic hypotension)
การพยาบาล
แนะนำผู้ป่วยให้ลุกขึ้นอย่างช้าๆ จากท่านอนเป็นท่านั่ง หรือท่านั่งเป็นท่ายืน
ผลต่อระบบต่อมไร้ท่อ (Endocrine effect)
ผู้หญิงมีการเพิ่มระดับ Prolactin ซึ่งเป็นผลให้มีเต้านมคัด และบางรายมีการหลั่งน้ำนม (Lactation) ประจำเดือนผิดปกติ
การพยาบาล
อธิบายให้ผู้ป่วยฟังว่าอาการเหล่านี้จะเกิดชั่วคราวเท่านั้นและจะเป็นปกติได้ แนะนำเรื่องอาหารและการออกกำลังกาย
ผลต่อผิวหนัง (Skin reaction)
อาจจะมีลมพิษหรือผิวหนังอักเสบ เนื่องจากผิวหนังไวต่อแสงแดด
การพยาบาล
อาจจะมีลมพิษหรือผิวหนังอักเสบ เนื่องจากผิวหนังไวต่อแสงแดด
ผลต่อตับ (Hematologic effect)
ทำให้เกิดดีซ่านได้ จากยา CPZ ใน 1-2 เดือนแรกของการใช้ยา
การพยาบาล
สังเกตอาการดีซ่าน เช่น ตัวเหลือง ตาเหลือง
ทำให้ง่วงนอน (Sedation)
มึนงงเวลาลุกเดิน
การพยาบาล
ระวังอุบัติเหตุ ห้ามขับรถ หรือทำงานกับเครื่องจักร
ยารักษาโรคจิตกลุ่มใหม่
(Atypical Antipsychotic drugs)
ออกฤทธิ์ยับยั้ง D2 และ 5-HT2 serotoninergic receptor
เช่น Clozapine (Clozaril), Risperidone (Risperidal, Consta), Olanzapine (Zyprexa, Zydis), Ziprasidone (Geodon), Aripiprazole (Abilify)
ผลข้างเคียง
Agranulocytosis
เป็นการเกิดภาวะเม็ดเลือดขาวน้อยผิดปกติ
การพยาบาล
ตรวจระดับเม็ดเลือดขาวทุกอาทิตย์ เป็นเวลา18สัปดาห์แรกของการใช้ยา
หากต่ำกว่า 3,000 หรือ granulocyte (neutrophil, eosinophil, basophil) ได้ต่ำกว่า 1,500 per mm3 รายงานแพทย์ เพื่อตรวจ Bone marrow เพื่อประเมินการทำงานของไขกระดูก จากนั้นไม่ควรให้ยา clozapine อีกต่อไป
Metabolic Syndrome
เป็นกลุ่มความผิดปกติที่ทำให้ผู้ป่วยมีน้ำหนักเพิ่ม
ได้แก่ clozapine, olanzapine, risperidone, quetiapine
ziprasidone ทำให้น้ำหนักเพิ่มได้น้อยสุด
การพยาบาล
blood for FBS ก่อนเริ่มให้ยาและเป็นระยะ
ควบคุมการรับประทานอาหาร โดยเฉพาะคาร์โบไฮเดรต ไขมัน
เพิ่มการทำกิจกรรม หรือออกกำลังกาย
ให้ความรู้เกี่ยวกับเบาหวาน ไขมันในเลือดสูง
:star:2. ยาระงับอาการวิตกกังวล
(Anti-anxiety drugs)
ภาวะวิตกกังวล (Anxiety disorder)
หงุดหงิด เหนื่อยง่าย อ่อนเพลีย นอนไม่หลับ
ใจสั้น มือสั่น เหงื่อออก หัวใจเต้นเร็ว
NE activityสูง, 5-HTสูง, กระตุ้นGABA
กดการทำงานของ Cerebral cortex ช่วยคลายเครียด ช่วยให้หลับ
ยาที่พบบ่อย : Diazepam(valium), Lorazepam(Ativan), Alprazolam(Xannax)
ยาคลายกังวล/นอนหลับ
Barbiturates เช่น Phenobarbital
Benzodiazepine agonists
Benzodiazepines
Non-Benzodiazepine hypnotics: Zolpidem
Azaspirone เช่น Buspirone
บริเวณที่ benzodiazepines ออกฤทธิ์สาร barbiturateและethanol ออกฤทธิ์ได้ด้วย ผู้ป่วยที่มีอาการจากการหยุดสุรา จึงใช้ benzodiazepines รักษาได้ผลดี
ผลข้างเคียง
กดประสาทส่วนกลาง
อาการง่วงซึม อ่อนแรง เดินเซ
อาการหลงลืม
โดยเฉพาะอาการหลงลืมหลังจากได้ยา (anterograde amnesia)
Disinhibition
กล้าแสดงออกในสิ่งที่ตามปกติไม่กล้าทำ
Paradoxical excitement
มีพฤติกรรมวุ่นวาย อาละวาด ก้าวร้าวแทนที่จะสงบ
การพยาบาล
• แนะนำให้เคลื่อนไหวช้าๆ จากท่านอนท่านั่งหรือยืน ถ้าวิงเวียนศีรษะ
• ให้รับประทานผัก ผลไม้ ดื่มน้ำให้เพียงพอ วันละ 2.5 – 3.0 ลิตร ออกกำลังกาย เพื่อป้องกันอาการท้องผูก
• ถ้าลืมรับประทานยา ให้รับประทานทันทีที่นึกได้ อย่ารับประทานยาเป็น 2 เท่าในแต่ละมื้อ
• หลีกเลี่ยงการทำงานกับเครื่องจักร หรือขับรถ เนื่องจากยาทำให้เกิดอาการง่วงนอน
• ไม่รับประทานยาร่วมกับแอลกอฮอล์
• หลีกเลี่ยงเครื่องดื่มที่มีคาเฟอีน
• ไม่ควรรับประทานพร้อมกับยาลดกรดเนื่องจากทำให้การดูดซึมของยาไม่ดี
:star:3. ยาระงับอาการซึมเศร้า (Antidepressant drugs)
ภาวะซึมเศร้า (Depressive disorder)
เศร้ามากจนเสียการปฏิบัติหน้าที่
เบื่อหน่าย เบื่ออาหาร นอนไม่หลับ คิดว่าตนไร้ค่า คิดฆ่าตัวตาย
บกพร่อง Dopamine,NE,5-HT
ยารักษาซึมเศร้า (Antidepressants)
MAOI (Monoamine oxidase inhibitor)
ได้แก่ Phenelzine (Nardil), Aurorix (Moclobemide), Phenelzine (Nardil), Tranylcypromine (Parnate), Isocarboxazid (Marplan)
เกิด (Orthostatic hypotension)
ระวังอาการที่มี Tyramine ทำให้เกิด Hypertensive crisis
ผลข้างเคียง
ภาวะความดันโลหิตสูงอย่างเฉียบพลัน (Hypertensive crisis)
การพยาบาล
ระมัดระวังเรื่องการรับประทานอาหารอย่างเคร่งครัด อาหารที่งด ได้แก่ เนยแข็ง ตับไก่ ไวน์ เบียร์ กล้วย โยเกิร์ต คาแฟอีน ฯ
TCA (Tricyclic antidepressant)
เช่น Amitriptyline, Imipramine, Nortriptyline
หากใช้ MAOIs อยู่ก่อนแล้วจะเปลี่ยนมาใช้ TCAs ให้เว้นระยะ 1-2 สัปดาห์
มีอาการง่วงนอน /ระวังการเกิดอุบัติเหตุ
ผลข้างเคียง
ตาพร่า
แนะนำผู้ป่วยอย่าขับรถ ระวังการพลัดตกหกล้ม
ท้องผูก
แนะนำให้รับประทานอาหารที่มีกากใย ดื่มน้ำเพิ่มขึ้นถ้าไม่มีข้อห้าม และกระตุ้นให้ผู้ป่วยออกกำลังกาย
ปัสสาวะลำบาก
แนะนำให้ผู้ป่วยรายงานแพทย์เมื่อปัสสาวะลำบาก จดบันทึกน้ำดื่มและปัสสาวะ
ความดันโลหิตต่ำเมื่อเปลี่ยนท่า
แนะนำผู้ป่วยให้ลุกขึ้นอย่างช้าๆจากท่านอนเป็นท่านั่ง หรือท่านั่งเป็นท่ายืน
มีโอกาสชักง่ายขึ้นในรายที่เป็นโรคลมชัก
สังเกตผู้ป่วยรายที่มีประวัติโรคลมชักอย่างใกล้ชิด
น้ำหนักเพิ่มขึ้น โดยเฉพาะ Amitriptyline
แนะนำผู้ป่วยเกี่ยวกับการรับประทานอาหารและให้ผู้ป่วยออกกำลังกาย
SSRI (Selective serotonin reuptake Inhibitor)
Fluoxetine (Pozac , Flulox) ใช้กับโรคซึมเศร้า โรคย้ำคิดย้ำทำ โรคบูลิเมีย Social phobia ฯลฯ
Paroxetne (Seroxat) ใช้กับโรคซึมเศร้า ใช้ได้กับโรคในกลุ่มของ โรควิตกกังวล (Anxiety disorders) ข้อจำกัดที่พบบ่อยคือ ทำให้ง่วง สั่น ปากแห้ง และมีปัญหาเรื่องเพศ เป็นยาที่มีฤทธิ์แรงที่สุดในกลุ่ม SSRI
Sertraline (Zoloft) ใช้กับโรคซึมเศร้า โรคย้ำคิดย้ำทำ PTSD Pain disorder ฯลฯ
ระวังการเกิด Serotonin syndrome หลีกเลี่ยงการใช้ร่วมกับยาDiazepam/Tryptophan/Alcohol
ผลข้างเคียง
นอนไม่หลับ
แนะนำให้ผู้ป่วยรับประทานยาในตอนเช้า หลีกเลี่ยงอาหาร และเครื่องดื่มที่มีคาเฟอีน สอนเทคนิคคลายเครียด
ปวดศีรษะ
รายงานให้แพทย์ทราบ
น้ำหนักลด
ให้รับประทานอาหารให้เพียงพอกับความต้องการของร่างกาย
ความต้องการทางเพศลดลง
ให้ผู้ป่วยพูดถึงความรู้สึก รายงานแพทย์ทราบเพื่อให้การช่วยเหลือ
Serotonin syndrome
เกิดจากการมี Serotonin มากเกินไป มีคลื่นไส้ อาเจียน ท้องเสีย ปวดท้อง ความดันโลหิตไม่สม่ำเสมอ เดินเซสับสน กระวนกระวาย อุณหภูมิในร่างกายสูงขึ้น หัวใจเต้นเร็ว อาจหมดสติ
หยุดให้ยาทันที และรายงานแพทย์ทราบ
NA (Newer antidepressants)
เช่น Venlafaxine, Mirtazapine
:star:4. ยาคงสภาพอารมณ์ (Mood Stabilizers)
ความผิดปกติทางอารมณ์ (Mood disorder)
1.Bipolar disorder แปรปรวนสองขั้ว
คลุ้มคลั่ง : NE / DA สูง, บกพร่องGABA
ซึมเศร้า หดหู่ : NE, 5-HT ต่ำ
2.depressive disorder
ซึมเศร้า นอนมาก เฉื่อยชา คิดฆ่าตัวตาย
ยาควบคุมอารมณ์
(Mood – stabilizing drugs)
1) Lithium
Lithium carbonate (LiCO3) ดูดซึมเข้าร่างกายภายใน 1-3 ชั่วโมง และขับออกทางไต ออกฤทธิ์ควบคุมอาการคลุ้มคลั่ง (mania) ต้องได้รับยา 1-2 สัปดาห์
การพยาบาล
ติดตามระดับ Lithium ในกระแสเลือด สัปดาห์ละ 1-2 ครั้ง ใน 4 สัปดาห์แรก คงที่เปลี่ยน 1-2 เดือน ในครึ่งปีแรก และ 3-6 เดือน ตลอดการรักษา
การเจาะเลือดทำหลังให้ยามื้อสุดท้าย 12 ชม.
รับประทานยาพร้อมอาหารหรือนมทันที เพื่อลดอาการคลื่นไส้อาเจียน
หลีกเลี่ยงการทานคู่กับ ชา กาแฟ / ยาขับปัสสาวะ เพราะเสริมฤทธิ์ และ NSAID จะทำให้เพิ่มระดับ Lithium ทำให้เป็นพิษมากขึ้น
ถ้าลืมรับประทานยา ให้ทานยาทันทีที่นึกได้ แต่ถ้าลืมนานกว่า 3 ชั่วโมง ให้งดยามื้อนั้น
2) Tricyclic anticonvulsant
Carbamazepine (Tegretal)
ผลข้างเคียง
กระหายน้ำ คลื่นไส้ อาเจียน ปวดท้อง ท้องเสีย
ง่วงซึม สับสน เดินเซ มือสั่น พูดไม่ชัด ตาพร่ามัว เห็นภาพซ้อน มีเสียงกริ่งหรือเสียงหึ่งในหู
มีผื่นแดง / ผื่นนูนทั่วร่างกาย และกลายเป็นตุ่มน้ำใสๆ แตกเป็นแผล ถ้ารุนแรงมาก จะพบตุ่มน้ำที่เยื่อบุในช่องปาก ตา อวัยวะเพศ
เกิด Stevens – Johnson syndrome
เกิดภาวะเม็ดเลือดขาวต่ำ (Agranulocytosis) และ เกิดอาการโลหิตจาง (Aplastic anemia)
Valproate (Depakine)
ผลข้างเคียง
กระหายน้ำ คลื่นไส้ อาเจียน ปวดท้อง ท้องเสีย
ง่วงซึม สับสน เดินเซ มือสั่น พูดไม่ชัด ตาพร่ามัว เห็นภาพซ้อน มีเสียงกริ่งหรือเสียงหึ่งในหู
เกิดภาวะเม็ดเลือดขาวต่ำ (Agranulocytosis) และ เกิดอาการโลหิตจาง (Aplastic anemia)
มีอาการ Thrombocytopenia
ระดับ Depakine ปกติ = 50-125 ระดับเป็นพิษ ตั้งแต่ 200 ขี้นไป
:star:5. ยาลดอาการข้างเคียงจากยารักษาโรคจิต (Anticholinergic drugs)
ยากลุ่มนี้จะลดปริมาณ acetylcholine transmission และเพิ่ม ปริมาณ dopamine transmission เพื่อให้เกิดความสมดุล
ใช้เพื่อป้องกันการเกิดอาการข้างเคียง และใช้ในผู้ป่วยที่มีความเสี่ยงในการเกิดอาการ acute dystonia
กลุ่มยา Anticholinergic drugs
Benztropine (Cogentin)
Biperiden (Akineton)
Trihexyphenidyl (Artane,Benz)
Diphenhydramine (Benadryl)
ผลข้างเคียง
คลื่นไส้ ปั่นป่วนในท้อง ปากแห้ง ตาพร่า ท้องผูก สับสน ไม่รู้วัน เวลา และสถานที่
นศพต.อังศุมาลี บุรีภักดี เลขที่65