Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
เภสัชวิทยา Pharmacology - Coggle Diagram
เภสัชวิทยา
Pharmacology
เภสัชวิทยา (pharmacology)
มีรากศัพท์มาจากภาษากรีก คำว่า pharmakon ที่หมายถึง
ยาและคำว่า logia ที่หมายถึง ความรู้
เมื่อแปลตามรากศัพท์ เภสัชศาสตร์วิทยาจึงเป็นศาสตร์หรือองค์ความรู้ที่เกี่ยวกับยา
โดยปัจจุบันเภสัชวิทยาจะมุ่งเน้นการศึกษากลไกการออกฤทธิ์
ของยาในระดับโมเลกุล (molecular mechanisms)
และการตอบสนองของยา
ยา
ยา (Drugs, Medication) หมายถึง วัตถุใช้ในการบรรเทา บำบัด รักษา ป้องกัน และวินิจฉัยโรค ซึ่งอาจจะเป็นผลิตภัณฑ์ทางธรรมชาติ
สารเคมี หรือเภสัชภัณฑ์
Pharmaceutical Preparations & Products
หมายถึงยารักษาโรคซึ่งถูกปรุงแต่งขึ้นในรูปแบบต่างๆ (Dosage Forms) เพื่อให้เหมาะสมในการใช้สะดวก ปลอดภัย และมีประสิทธิภาพในการรักษา ซึ่งใช้เป็นทั้งยาภายในและยานอก
ยาเตรียมประกอบด้วยส่วนที่สำคัญ 2 ส่วนคือ
ตัวยาออกฤทธิ์(Active ingredients) คือ สารที่มีประสิทธิภาพในการบำบัดรักษาโรค
สารปรุงแต่งยา (Pharmaceutical necessities)
เป็นสารที่ไม่มีส่วนในการบำบัดรักษา
เภสัชจลนศาสตร์ (Pharmacokinetics)
เภสัชจลนศาสตร์ เป็นศาสตร์ที่ว่าด้วยกลวิธีที่ร่างกายจัดการกับยาซึ่งถือว่าเป็นสิ่งแปลกปลอมอย่างหนึ่ง เภสัชจลนศาสตร์ครอบคลุมถึง
กระบวนการดูดซึมยา (Absorption)
จากบริเวณที่ได้รับยา (site of administration)
การกระจายตัวของยาไปยังส่วนต่างๆของร่างกาย (Distribution)
กระบวนการเปลี่ยนแปลงยา (Metabolism หรือ biotransformation)
และกระบวนการขจัดยาออกจากร่างกาย (Excretion)
กระบวนการดูดซึมยา (drug absorption)
เมื่อยาเข้าสู่ร่างกายไม่ว่าจะด้วยทางใดๆ ร่างกายจะต้องดูดซึมยาเข้า
กระแสเลือดเพื่อไปสู่บริเวณที่ยาออกฤทธิ์
ในกระบวนการดูดซึมยาจะมีปัจจัยต่างๆ มาเกี่ยวข้องมากมายขึ้นอยู่กับ
ว่าบริหารยาทางใด
ยาจะถูกดูดซึมผ่านเยื่อหุ้มเซลล์ได้ดี จะต้องอยู่ในรูปที่ไม่แตกตัว
(unionized form) และละลายในไขมันได้ดี
ดังนั้นคุณสมบัติทางกายภาพและทางเคมีของยาจึงมีผลต่อการดูดซึม
มาก เช่น ขนาดโมเลกุล การแตกตัว (pKa) และการละลายไขมันเป็นต้น
กระบวนการกระจายยา (Distribution of drug)
เมื่อยาเข้าสู่กระแสเลือดแล้วยาจะเกิดการกระจายตัวไปยัง intracellular fluid interstitial fluid โดยจะกระจายไปยังอวัยวะที่มีเลือดไปเลี้ยงมากก่อน (well perfused organs) เช่น หัวใจ ตับ ไต สมอง
กระบวนการเปลี่ยนแปลงยา
(biotransformation หรือ metabolism)
เปลี่ยนจากรูปแบบที่มีฤทธิ์ทางชีวภาพ (active form) เป็นตัวที่
หมดฤทธิ์ (inactive form) ซึ่งพบบ่อย เช่น lorazepam
เปลี่ยนเป็นlorazepam glucuronide
กระบวนการขจัดยา (excretion of drug)
การกรองที่กรวยไต (glomerular filtration) แรงดันจากเส้นเลือด arterial ใน bowman’s capsule จะดันสารที่มีมวลโมเลกุลน้อยกว่า 5,000 ทั้งในรูปที่มีและไม่มีประจุออกสู่ท่อไต โดยยาที่ถูกกรองผ่าน glomerular
จะต้องอยู่ในรูป free drugเท่านั้น
เภสัชพลศาสตร์ (pharmacodynamics)
เภสัชพลศาสตร์ (pharmacodynamics)
เป็นการศึกษาผลทางด้านชีววิทยา และสรีรวิทยาของยา ว่ายาทำอะไรกับร่างกาย
กลไกการออกฤทธิ์ของยา (Mechanism of drug action)
การออกฤทธิ์ของยาแบ่งเป็น 2 ชนิด
การออกฤทธิ์โดยจับกับ Receptor
การออกฤทธิ์โดยไม่จับกับ Receptor
.การออกฤทธิ์โดยจับกับ Receptor
Receptor คือ โมเลกุล หรือโครงสร้างที่ทำหน้าที่จับกับยาหรือendogenous
substances เช่น hormones, growth factors, สารสื่อประสาท
Receptor ส่วนใหญ่มีคุณสมบัติเป็นโปรตีนยาส่วนใหญ่ออกฤทธิ์โดยการจับกับ
receptor ของเซลล์เนื้อเยื่อ หรืออวัยวะต่างๆ
.การออกฤทธิ์โดยไม่จับกับ Receptor
การออกฤทธิ์โดยไม่ผ่าน receptor จะออกฤทธิ์โดยการเปลี่ยนแปลงสภาพแวดล้อมทางเคมีและกายภาพของเซลล์หรืออวัยวะนั้น ๆ ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงโดยกลไกดังต่อไปนี้ได้แก่
การเปลี่ยนแปลงแรงตึงผิวของ surface active agent เช่น ยาทำลายเชื้อจุลชีพบางชนิด
การล่อลื่น เช่น mineral oil ในการรักษาอาการท้องผูก
การดูดซับ เช่น activated carbon ในการรักษาอาการท้องเสียจาก toxin ของเชื้อจุลชีพบางชนิด
.Regulation of receptors
ยาที่ออกฤทธิ์โดยจับกับ receptor สามารถแบ่งออกเป็น 3
กลุ่มหลักตามผลของยาที่เกิดขึ้น คือ
. Agonist คือ ยาที่จับกับ receptor แล้วสามารถกระตุ้นการทำงานของ
receptor นั้นได้ซึ่งสามารถแสดงขนาดของฤทธิ์ยาที่ได
Partial agonist คือ ยาที่จับกับ receptor แล้วสามารถกระตุ้นการ
ท างานของ receptor ได้เพียงบางส่วนเท่านั้น ดังนั้น ผลของยาที่เป็นpartial agonist จะน้อยกว่าผลของยาที่เป็น agonist
Antagonist คือ ยาที่จับกับ receptor แล้วไม่สามารถกระตุ้นการทำงาน
ของ receptor นั้นได้ และสามารถลดหรือยับยั้งผลของ agonist ได้
pharmaceutical dosage form
DRUG FORMS รูปแบบของยา
Solid ของแข็ง
Tablets ยาเม็ด
Compressed tablets (enteric coated)
Capsules ยาแคปซูล
Powder ยาผง
Troches ยาอม
Pills ยาลูกกลอน
LIQUID DOSAGE FORMS ของเหลว
Solution ยาน้ำใส
Syrup ยาน้ำเชื่อมมี 85% sucrose solutions with flavor & coloring agents
Spirit ยานามีส่วนประกอบของแอลกอฮอล์ (60%) ในปริมาณสูง ไม่มีสารปรุงแต่ง
เป็นสารหอมระเหย
Elixir ยาที่มีส่วนประกอบของแอลกอฮอล์ (5-40%) Sweetened/flavored
Tincture สารสกัดจากแอลกอฮอล์ประมาณ 15-80% (tincture of iodine)
Suspension
PASTE DOSAGE FORMS
cream
ointment, paste
gel
transdermal application