Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

เภสัชวิทยา Pharmacology - Coggle Diagram

- - - - -เมื่อยาเข้าสู่กระแสเลือดแล้วยาจะเกิดการกระจายตัวไปยัง intracellular fluid และ interstitial fluid โดยจะกระจายไปยังอวัยวะที่มีเลือดไปเลี้ยงมากก่อน เช่น หัวใจ ตับ ไต สมอง หลังจากนั้นซึ่งใช้เวลาเป็นนาทีถึงชั่วโมง จะมีการกระจายของยาไปสู่กล้ามเนื้อ
      - -การกระจายตัวอาจจะลดลงได้ ถ้ายาสามารถจับกับโปรตีนในพลาสมาได้มาก เมื่อยาสามารถจับกับโปรตีนได้ดี ทำให้ยาในรูปอิสระ (free drug) ลดลง และเนื่องจากยาในรูป free drug เท่านั้นที่จะสามารถออกฤทธิ์
      - -ลักษณะของการจับกันของยากับโปรตีนจะเป็นแบบไม่เฉพาะเจาะจง เนื่องจากมีหลายบริเวณบนโปรตีนในพลาสมาที่ยาสามารถไปจับได้
      - -มีคุณสมบัติอิ่มตัวเมื่อถึงระดับหนึ่ง ด้วยคุณสมบัติดังกล่าวท าให้เกิดสภาวะ การแข่งขันกันได้หากได้รับยาที่มีความสามารถในการจับกับโปรตีนในพลาสมาได้เหมือนกัน
      - -การแย่งจับกับโปรตีนในพลาสมาได้มากกว่า ยาอีกตัวก็จะอยู่ในรูป free drug สูงขึ้น และอาจไปออกฤทธิ์จนเป็นอันตรายได้ ยาบางชนิดสามารถละลายในไขมันได้ดี
    - - ผลจากกระบวนการเปลี่ยนแปลงยา
        
        เปลี่ยนจากรูปแบบที่มีฤทธิ์ทางชีวภาพ (active form) เป็นตัวที่
        หมดฤทธิ์ (inactive form) ซึ่งพบบ่อย เช่น lorazepam เปลี่ยนเป็น
        
        เปลี่ยนจากยาที่ไม่มีฤทธิ์ให้อยู่ในรูปที่สามารถออกฤทธิ์ได้
        
        เปลี่ยนจากยาที่มีฤทธิ์เป็น metabolite ซึ่งยังมีฤทธิ์ทางชีวภาพ
        อยู่ เช่น เปลี่ยนจาก diazepam เป็น oxazepam
        
        เปลี่ยนจากยาที่มีพิษน้อยเป็นสารอื่นที่มีพิษต่อร่างกายมากขึ้น
      - ขั้นตอนการเปลี่ยนแปลงยา
        
        Phase I เป็นการเติมหมู่เคมีให้กับโครงสร้างเดิมของยา (parent drug) สาร metabolites ที่เกิดขึ้นโดยมากจะหมดฤทธิ์ หรือมีฤทธิ์อ่อนลง ปฏิกิริยาเคมีที่เกิดขึ้นใน phase I
        
        Phase II เป็นปฏิกิริยาการเติมโมเลกุล (conjugation reaction) ทำให้เกิดพันธะโควาเลนท์ระหว่างยากับ functional group อื่นๆ
        
        การเปลี่ยนแปลงยาจะประกอบไปด้วย 2 ขั้นตอน แต่ยาบางชนิดอาจไม่จำเป็นต้องเกิดครบทั้ง 2 ขั้นตอน อาจผ่าน phase I แต่ไม่ผ่าน phase II หรืออาจจะผ่าน phase II โดยไม่ผ่าน phase I ก็ได้
      - บริเวณที่เกิดการเปลี่ยนแปลงยา
        
        การเปลี่ยนแปลงยาที่กล่าวไปข้างต้น ล้วนเป็นปฏิกิริยาเคมีที่ต้องอาศัย enzyme เป็นตัวเร่งปฏิกิริยาเอนไซม์ที่เกี่ยวข้องส่วนใหญ่อยู่ที่ตับ
      - ระบบ Cytochrome P450 (CYP) monooxygenase enzyme
        
        ทำหน้าที่เร่งปฏิกิริยา oxidation ใน phase I จัดเป็นระบบเอนไซม์ที่มีบทบาทสำคัญในการเปลี่ยนแปลงยา และเนื่องจากการทำงานของเอนไซม์ มีความจาเพาะเจาะจงต่อสารตั้งต้นต่ำ
      - การเหนี่ยวนำและการยับยั้งการทำงานของเอนไซม์ (enzyme induction
        
        ยาบางชนิดที่มีฤทธิ์เหนี่ยวน าให้เกิดการสร้างเอนไซม์นี้ขึ้น (enzyme induction) ซึ่งอาจเป็น subtype ใดก็ขึ้นอยู่กับชนิดของยา
        
        แต่หากสาร metabolite เป็นสารที่มีฤทธิ์ (active form) เป็นการยับยั้งการทำงาน(inhibition) เอนไซม์ที่เกิดขึ้นในกรณีนี้อาจจะท าให้เกิดพิษจากยาขึ้นได้หรือมีฤทธ์
      - พยาธิสภาพของร่างกายที่มีผลต่อการเปลี่ยนแปลงยา
        
        ผู้ป่วยที่มีการทำงานของตับลดลงจากโรคบางโรค เช่น ตับอักเสบ พิษจากแอลกอฮอล์อาจทำให้ระดับการเปลี่ยนแปลงยาลดลงได้
    - - กระบวนการขจัดยาออกทางไต
        
        การกรองที่กรวยไต (glomerular filtration) แรงดันจากเส้นเลือด arterial ใน bowman’s capsule จะดันสารที่มีมวลโมเลกุลน้อยกว่า 5,000 ทั้งในรูปที่มีและไม่มีประจุออกสู่ท่อไต โดยยาที่ถูกกรองผ่าน glomerular จะต้องอยู่ในรูป free drug
        เท่านั้น
        
        การขับสารออกที่ท่อไตโดยใช้พลังงาน (active tubular secretion) ยาและ metabolites ประมาณร้อยละ 80 ที่ผ่านการกรองจะถูกดันผ่าน efferent
        
        การดูดสารกลับจากท่อไตเข้าสู่กระแสเลือด (passive tubular reabsorption)เกิดขึ้นที่ proximal และ distal tubule เฉพาะยาที่อยู่ในรูปไม่แตกตัว และชอบละลายในไขมัน ในกระบวนการนี้พบว่าค่าความเป็น กรดด่างของปัสสาวะมีผลต่อการดูดสารกลับ หรือขับสารออกจากร่างกาย (excretion) เนื่องจากค่ากรดด่างของปัสสาวะมีผลต่อการแตกตัวของยาที่มีคุณสมบัติเป็นกรดอ่อน หรือด่างอ่อน
      - กระบวนการขจัดยาออกทางน้ำดี และอุจจาระ
        
        ยาที่ผ่านกระบวนการเปลี่ยนแปลงยาใน phase II ที่ถูกขับไปทางท่อน้าดีออกไปสู่ทางเดินอาหาร และถูกขจัดออกทางอุจจาระในที่สุด
      - พยาธิสภาพของร่างกายที่มีผลต่อการขจัดยา
        
        ผู้ป่วยที่มีการทางานของไตลดลงอาจส่งผลให้การขจัดยาลดลง เกิดพิษของยาขึ้นได้ ต้องมีการปรับขนาดยาตามการทำงานของไตของผู้ป่วย (glomerular filtration rate: GFR) ซึ่งส่วนใหญ่มักจะค านวณตาม creatinine clearance
        
        ด้วยอัตราเร็วของการขจัดยาแต่ละตัวที่แตกต่างกันออกไปทำให้ระยะเวลาออกฤทธิ์ (duration) อยู่ได้นานไม่เท่ากัน ค่าครึ่งชีวิตจึงไม่เท่ากัน
    - - -ในกระบวนการดูดซึมยาจะมีปัจจัยต่างๆ มาเกี่ยวข้องมากมายขึ้นอยู่กับ
        ว่าบริหารยาทางใด
      - -ยาจะถูกดูดซึมผ่านเยื่อหุ้มเซลล์ได้ดี จะต้องอยู่ในรูปที่ไม่แตกตัว
        (unionized form) และละลายในไขมันได้ดี
      - -เมื่อยาเข้าสู่ร่างกายไม่ว่าจะด้วยทางใดๆ ร่างกายจะต้องดูดซึมยาเข้า
        กระแสเลือดเพื่อไปสู่บริเวณที่ยาออกฤทธิ์
      - -คุณสมบัติทางกายภาพและทางเคมีของยาจึงมีผลต่อการดูดซึม
        มาก เช่น ขนาดโมเลกุล การแตกตัว (pKa) และการละลายไขมัน
- - - - การออกฤทธิ์โดยจับกับ Receptor
        
        Receptor คือ โมเลกุล หรือโครงสร้างที่ทำหน้าที่จับกับยา หรือ endogenous substances เช่น hormones, growth factors, สารสื่อประสาท
        
        Receptor ส่วนใหญ่มีคุณสมบัติเป็นโปรตีนยาส่วนใหญ่ออกฤทธิ์โดยการจับกับ receptor ของเซลล์เนื้อเยื่อ หรืออวัยวะต่างๆ
      - การออกฤทธิ์โดยไม่จับกับ Receptor
        
        การออกฤทธิ์โดยไม่ผ่าน receptor จะออกฤทธิ์โดยการเปลี่ยนแปลงสภาพแวดล้อมทางเคมีและกายภาพของเซลล์หรืออวัยวะนั้น ๆ