Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
บทที่ 3 ยารักษาโรคมะเร็งและยากดภูมิคุ้มกัน - Coggle Diagram
บทที่ 3 ยารักษาโรคมะเร็งและยากดภูมิคุ้มกัน
ยารักษาโรคมะเร็ง
วัฏจักรเซลล์(Cell cycle)
S phase : Cellสร้างและสังเคราะห์DNA ที่เหมือนกัน อีก 1 ชุด
G2phase : Cell สร้างองค์ประกอบต่างๆและแบ่งเป็น2 เซลล์
G1phaseG1phase : ระยะการแบ่งตัวcell เริ่มสร้างโปรตีน+ เอนไซม์เพื่อใช้สร้างDNA และRNA
M phase : -Cell แบ่งตัวแบบmitosis –แยกโครโมโซมออกเป็น2 Cell (มีองค์ประกอบเหมือนกัน+ขนาดเท่ากัน)
G0phase : ระยะพักcell แบ่งตัวสมบูรณ์แล้วหากได้สัญญาณการแบ่งตัว ก็จะเปลี่ยนเข้าสู่ G1phaseG1phase
ประเภทยาแบ่งตามการออกฤทธิ์ใน
cell cycle ได้ 2 ประเภท
Cell cycle-specific drugs (CCS)
ไม่มีผลต่อcancer cell ระยะอื่น
ได้ผลดีในมะเร็งที่แบ่งตัวรวดเร็ว+ต่อเนื่อง
ออกฤทธิ์ต่อcancer cell ในระยะใดระยะหนึ่ง
Cell cycle-nonspecific drugs (CCNS)
ได้ผลดีในมะเร็งที่มีอัตราการโตของก่อนมะเร็ง
ทั้งในระดับต่ำและสูง
ออกฤทธิ์ได้กับcancer cell ทุกระยะ
ยาต้านโรคมะเร็ง (Antineoplastic drugs)
ยากลุ่มสารสกัดจากพืชธรรมชาติ
(Natural and semi-synthetic products)
ตัวอย่างยา
Vincristine, Vinblastine, Vinorelbine, Paclitaxel (Taxol®), Docetaxel (Taxotere®), Cabazitaxel
ผลข้างเคียงยากลุ่ม “Vinca alkaloids”
การทํางานของกระดูก
และระบบเลือด
กดไขกระดูก ทําให้เม็ดเลือดขาวต่ำและเกล็ดเลือดต่ำซีด (vinblastineและ vinorelbine กดไขกระดูกมากกว่า vincristine)
ระบบทางเดินอาหาร
คลื่นไส้ อาเจียน เบื่ออาหาร ท้องเดิน ปวดท้อง
Vincistine
มีพิษต่อระบบประสาทกลR้มเนื้อ เช่น ชาตามปลายมือปลายเท้า เดินเซและกล้ามเนื้อฝ่อลีบ
อาการอื่น ๆ
ความดันโลหิตต่ํา, phlebitisบริเวณที่ให้ยา
ผลข้างเคียงยากลุ่ม “Taxanes”
ปฏิกิริยาแพ้ยา
ผื่นลมพิษ หายใจลําบาก ให้ยา steroids หรือ antihistamine
ล่วงหน้าอาจจะช่วยบรรเทาอาการได้
ระบบทางเดินอาหาร
คลื่นไส้ อาเจียน
Paclitaxel
ถ้าใช้หลายครั้งอาจทําให้เกิดภาวะคั่งน้ำในร่างกาย อาจรุนแรงถึงขั้นเกิด pulmonary edemaได้
อาการอื่น ๆ
อวัยวะส่วนปลายบวม พบมากในยา Docetaxe
การทํางานของกระดูก และระบบเลือด
กดไขกระดูก ทําให้เม็ดเลือดขาวและเกล็ดเลือดต่ำ โดยเฉพาะ Docetaxel กดไขกระดูกมากกว่ายาตัวอื่น
ยากลุ่มฮอร์โมน
(Hormone and hormone antagonists)
ตัวอย่างยา
Prednisolone, Hydrocortisone, Tamoxifen, Toremifene, Raloxifene, Goserelin, Leuprolide, Megestrol acetate (Megace®), Abarelix
กลไกการออกฤทธิ์ของยา
ลดระดับปริมาณ hormone ในร่างกาย
ขัดขวางการส่งสัญญาณของ hormone ไปที่cancer cell
Clinical use
มะเร็งที่แพร่กระจายไปแล้ว หรือ ใช้ป้องกันการกลับมาเป็นซ้ำ
หลังการรักษา
ยากลุ่ม
Anticancer antibiotics
ตัวอย่างยา
Dactinomycin, Doxorubicin, Bleomycin, Mitomycin C
การออกฤทธิ์
ออกฤทธิ์ต่อcell ในทุกระยะของcancer cell cycle
(จัดอยู่ในกลุ่ม CCNSdrugs)
ผลข้างเคียงยากลุ่ม “Anticancer antibiotics”
ผิวหนัง และ ผม
ผิวไวต่อการฉายรังสี, ผมร่วง
อาการอื่น ๆ
หากยารั่วออกนอกหลอดเลือด จะทําให้ผิวหนังบริเวณรอบ ๆ ตาย
ระบบทางเดินอาหาร
เบื่ออาหาร คลื่นไส้ เยื่อบุในช่องปากอักเสบ อาเจียน
Doxorubicin
มีพิษต่อหัวใจ ทําให้เกิดArrhythmia และCHF
Bleomycin
การให้ครั้งแรกๆ ต้องระวัง มีโอกาสแพ้ยาอย่างรุนแรงและเสียชีวิตได้
ข้อดีของยา คือ กดไขกระดูกนR้ยมาก
มีพิษต่อปอด ทําให้ปอดอักเสบ และเกิดพังผืดในปอด
Mitomycin
มีพิษต่อไต และเกิดพังผืดในปอด
การทํางานของกระดูก และระบบเลือด
กดการทํางานของไขกระดูก
โดยเฉพาะ Mitomycinกดไขกระดูกอย่างรุนแรงทําให้เม็ดเลือดขาวต่ำและเกล็ดเลือดต่ําเป็นอย่างมาก มากกว่ายาตัวอื่น
ยามะเร็งมุ่งเป้า (Targeted gene therapy)
ตัวอย่างยา
Transtuzumab (Herceptin®), Rituximab (Rituxan®), Cetuximab (Erbitux®), Alemtuzumab (Campath®), Imatinib (Gleevec®), Dasatinib(Sprycel®), Nilotinib (Tasigna®)
การออกฤทธิ์ของยา
ยับยั้งMolecular signaling ที่ไปกระตุ้น
cell มะเร็งให้เพิ่มจํานวนและเจริญเติบโต
เป็นโมเลกุลขนาดเล็ก ผ่านเยื่อหุ้มเซลล์ได้
จับกับโมเลกุลเป้าหมาย
ภายในเซลล์+ บนผิวเซลล์
ยับยั้งไม่ให้เซลล์มะเร็งแบ่งตัวหรือเจริญเติบโต
ยับยั้งเอนไซม์ tyrosine kinaseจึงยับยั้งไม่ให้
เซลล์มะเร็งแบ่งตัวหรือเจริญเติบโต
จับกับโมเลกุลเป้าหมาย
ภายนอกเซลล์/ บนผิวเซลล์
ยับยั้งการสร้างหลอดเลือดใหม่ของก้อนเนื้อมะเร็ง
ประเภทของยา
ยาโมโนโคลนอลแอนติบอดี (Monoclonal antibodies)
ยาโมเลกุลขนาดเล็ก (Small molecules)
ผลข้างเคียง
พิษต่อตับ, เกล็ดเลือดต่ำ เลือดออกได้ง่าย
กดไขกระดูกทําให้ neutrophil ต่ำ เสี่ยงต่อการติดเชื้อได้ง่าย
ของเหลวคั่ง เช่น บวมน้ำ, มีน้ำใน--->ช่องท้อง, เยื่อหุ้มหัวใจ,
เยื่อหุ้มปอด, ปอด
Dasatinibและ Nilotinibทําให้เกิด QT prolongation, หัวใจเต้นผิดจังหวะ
ข้อจํากัด
ต้องตรวจหายีนที่สร้างmolecular signaling ที่จําเพาะเจาะจงในผู้ป่วยแต่ละราย จึงจะเลือกใช้ยากลุ่มนี้ได้
ยากลุ่ม
Antimetabolites/Antineoplastic agents
ตัวอย่างยา
Methotrexate, Pemetrexed, 6-mercaptopurine, 6-thioguanine, Fludarabine, 5-fluorouracil, Capectibine, Cytarabine, Gemcitabine
การออกฤทธิ์
ออกฤทธิ์ต่อระยะของ cancer cell cycle
ผลข้างเคียงยากลุ่ม “Antifolate/Folate antagonist”
ตั้งครรภ์
อาจทําให้แท้งและเด็กในครรภ์พิการได้
ตับ/ไต
พิษต่อตับ พิษต่อไต
ระบบเลือด
จํานวนเม็ดเลือดขาวลดลง ผู้ป่วยเสี่ยงติดเชื้อมากขึ้น, จํานวนเกล็ดเลือดลดลง เลือดออกได้ง่าย, เกิดfolate deficiency ใน cell ปกติ แก้ไขโดยการให้Leucovorin ร่วมด้วย
ผิวหนัง
ผิวไวต่อแสงแดด แนะนําผู้ป่วยหลีกเลี่ยงการสัมผัสแสงแดด สวมเสื้อแขนยาว หรือทาโลชั่นกันแดดที่มีค่า SPF > 15 เท่า
ระบบทางเดินอาหาร
เมื่อได้ยาในขนาดสูง เช่น คลื่นไส้ อาเจียน เบื่ออาหาร เยื่อบุในช่องปากอักเสบ อาจต้องใช้ยาต้านการอาเจียนร่วมด้วย
ผม
ผมร่วง (พบน้อย)จะงอกขึ้นใหม่หลังหยุดยา,สีและเส้นผมอาจเปลี่ยนไป
ผลข้างเคียงยากลุ่ม “Purine analogs”
ระบบทางเดินอาหาร
คลื่นไส้ อาเจียน อุจจาระร่วง
มีแผลในปาก หรือริมฝีปาก
บรรเทาด้วย: อมน้ำแข็ง, ใช้แปรงสีฟันที่มีขนนุ่มวันละ 2-3 ครั้ง, บ้วนปากด้วยน้ำเกลือ
กรณีมีแผลในปากรุนแรง การแปรงฟันอาจทําให้เกิดแผลเพิ่มขึ้นได้ ควรใช้ฟองน้ําหรือผ้าก๊อซชุบน้ําเกลือทําความสะอาดฟันแทน
น้ํายาบ้วนปากที่มีตัวยาฆ่าเชื้ออาจทําให้เกิดการระคายเคืองเยื่อบุในปากได้
การทํางานของกระดูก
กดไขกระดูก หากใช้ยาในขนาดที่สูงจะทําให้เกิด
leucopenia, thrombocytopenia
ตับ
พิษต่อตับ
อาการอื่น ๆ
อาจพบได้ แต่พบไม่บ่อย เช่น อุจจาระสีดํา ปัสสาวะหรืออุจจาระเป็นเลือด ไอหรือเสียงแหบ อ่อนเพลีย ตัวตาเหลือง ผิวหนังมีสีคล้ำ
ผลข้างเคียงยากลุ่ม “Pyrimidine analogs”
ผิวหนัง
ผิวไวต่อแสงแดด แนะนําผู้ป่วยหลีกเลี่ยงการสัมผัสแสงแดด สวมเสื้อแขนยาว หรือทาโลชั่นกันแดดที่มีค่า SPF > 15 เท่า, มีการลอกของผิวหนังที่ฝ่ามือและฝ่าเท้าเมื่อใช้ยาติดต่อเป็นเวลานาน
เล็บ
มีรอยดํา
ระบบทางเดินอาหาร
คลื่นไส้ อาเจียน พะอืดพะอม อุจจาระร่วง(ผู้ป่วยอาจต้องได้รับยาต้านอาเจียนและยาแก่ท้องเสียร่วมด้วย)
มีแผลริมฝีปาก แผลในช่องปาก
แผลเยื่อบุทางเดินอาหาร
บรรเทาด้วย: แปรงฟันเบา ๆ ด้วยแปรงสีฟันที่มี
ขนนุ่มวันละ 2-3 ครั้ง, บ้วนปากด้วยน้ำเกลือ
ผม
ผมร่วง (อาการจะหาย เมื่อหยุดยา)
การทํางานของกระดูก
กดการสร้างเม็ดเลือด และการทํางานของไขกระดูก
อาการอื่น ๆ
อ่อนเพลียไม่มีแรง
ยากลุ่ม อื่น ๆ (Other anticancer agents)
ตัวอย่างยา
Asparaginase, Mitotane
Asparaginase
ผลข้างเคียง
ปฏิกิริยาแพ้รุนแรงจนเสียชีวิตได้ มีอาการ เช่น ตับอ่อนอักเสบ,
เกิดพิษต่อตับ,ชักและ โคมาา
Mitotane
ผลข้างเคียง
Depression, Dizziness, Skin rash
คลื่นไส้,อาเจียน,เบื่ออาหาร,อุจจาระร่วง, กล้ามเนื้ออ่อนแรง
ยากลุ่ม Alkylating agents
ตัวอย่างยา
Cyclophosphamide, Ifosfamide, Chlorambucil, Carmustine, Dacarbazine, Cisplatin, Busulfan, Mechlorethamine
การออกฤทธิ์
ออกฤทธิ์ต่อcancer cellในทุกระยะของcellcycle
(จัดอยู่ในกลุ่ม CCNSdrugs)
ผลข้างเคียงยากลุ่ม “Alkylating agents”
ไต
cyclophosphamide และ ifosfamide ทําให้เลือดออกในกระเพาะปัสสาวะได้
หัวใจ
เพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดพิษต่อหัวใจ ระวังการใช้ยาหรือเลี่ยงการใช้ยา กลุ่มนี้ในผู้ป่วยโรคหัวใจ
ระบบประสาท
พบในยา Ifosfamide สูงกว่ายาชนิดอื่น จะทําอารมณ์แปรปรวน
เสียการทรงตัว เดินเซหรือชัก
ผิวหนัง
ผิวหนังมีสีคล้ำ(ขาหนีบ, เอว, รักแร้)
ระบบทางเดินอาหาร
ผลต่อ mucosal cells ของทางเดินอาหาร ทําให้คลื่นไส้ อาเจียน มีแผลในปาก และเบื่ออาหาร พบได้ในผู้ป่วยเกือบทุกราย
ผม
ผมร่วง (อาการจะหาย เมื่อหยุดยา)
การทํางานของกระดูก
Bone marrow suppression, leucopenia, anemia, thrombocytopeniaเป็นผลข้างเคียงที่พบได้บ่อยของยากลุ่มนี้
เล็บ
มีรอยดํา (พบในยา cyclophosphamide)
ยากดภูมิคุ้มกัน
“ ใช้กดหรือลดความแข็งแรงของ
ระบบภูมิคุ้มกันในร่างกาย”
ทางการแพทย์
ป้องกันและรักษา การเกิดภูมิคุ้มกัน
จากเนื้อเยื่อที่ปลูกถ่าย
เช่น ภาวะ graft versus host disease (GVDH) จากการปลูกถ่ายไขกระดูก
รักษาโรคภูมิคุ้มกันต้านตัวเอง
(autoimmune diseases)
เช่น -RA
-Psoriasis
-SLE
ป้องกันและรักษา โรคที่ภูมิคุ้มกันร่างกายทํางานมากผิดปกติ
เช่น ภาวะ acute graft rejection จากการปลูกถ่ายอวัยวะ
กดภูมิคุ้มกันที่เฉพาะเจาะจง
เช่น ป้องกันการเกิด Rh hemolytic diseases ในทารกแรกเกิด
ยากดภูมิคุ้มกัน
(Immunosuppressive agents)
กลุ่มยาที่มีพิษต่อเซลล์
(Cytotoxic agents)
Azathioprine(Imuran®), Mycophenolate mofetil, Sirolimus / Everolimus, Leflunomide, Methotrexate, Cyclophosphamid
Mycophenolate mofetil
(MMF)
: Cellcept®
ผลข้างเคียง
พบน้อย
ความผิดปกติของระบบประสาทส่วนกลาง, ตับอ่อนอักเสบ, พิษต่อตา,
พิษต่อตับ, มีผื่น, ปวดกล้ามเนื้อ
พบบ่อย
กดไขกระดูก, เม็ดเลือดขาวต่ํา, เสี่ยงต่อการติดเชื้อ
ท้องร่วง อาเจียน
Sirolimus หรือ Everolimus
ผลข้างเคียง
หากใช้ยา Sirolimus ร่วมกับ Cyclosporineจะเป็นพิษต่อไต
และมีภาวะไขมันในเลือดสูง
ภาวะโพแทสเซียมต่ำในเลือด
กดไขกระดูก, เกร็ดเลือดและเม็ดเลือดขาวต่ำ, ซีด, เสี่ยงติดเชื้อง่าย
Azathioprine (Imuran®)
ผลข้างเคียง
คลื่นไส้, อาเจียน, เกิดพิษต่อตับ เมื่อให้ในขนาดสูง
ตัวเหลือง, ตาเหลือง,ผมร่วง,กล้ามเนื้ออ่อนแรง,เพลีย, ผื่น
กดไขกระดูก ทําให้เม็ดเลือดขาวหรือเกร็ดเลือดต่ำ
Leflunomide
ผลข้างเคียง
พิษต่อตับ พิษต่อไต ต่อทารกในครรภ์
กดไขกระดูก, เกร็ดเลือดต่ำ, เม็ดเลือดขาวต่ำ, เสี่ยงติดเชื้อง่าย
กลุ่มอดรีโนคอร์ติคอยด์
(Adrenocorticoids)
Prednisolone, Prednisone, Betamethasone, Dexamethasone, Methyprednisolone
เป็นยากดภูมิคุ้มกันที่ใช้ในระยะยาว
กลไกการออกฤทธิ์ของยา
กดการทํางานของเซลล์ macrophage, T และ B lymphocyte
ยับยั้งการแบ่งตัวของเซลล์ lymphocyte
-ยับยั้งการสร้าง cytokine ต่าง ๆ
ยับยั้งการแบ่งตัวของเซลลฺ์ lymphocyte
ยับยั้งการสร้าง mRNA ของโปรตีน
Clinical use
ป้องกันและรักษาTransplant rejection,GVHD ในการปลูกถ่ายไขกระดูก
หมายเหตุ: จะใช้ขนาดที่แตกต่างกัน ใช้ขนาดสูงในระยะแรก
และค่อยๆลดขนาดยาลง
ใช้กดอาการแสดงของโรคภูมิคุ้มกัน เช่น SLE
ผลข้างเคียง
ขึ้นกับขนาดและระยะเวลาในการใช้ยา
เพื่อลดผลข้างเคียง ควรใช้ร่วมกับยาอื่น เช่น cyclosporine
ใช้ระยะเวลานานจะส่งผลต่อร่างกายหลายระบบ เช่น ...
น้ำหนักตัวเพิ่ม
ติดเชื้อง่าย
อารมณ์แปรปรวน
กล้ามเนื้อฝ่อ/อ่อนแรง: โดยเฉพาะต้นแขน ต้นขา
จากการสลายตัวของโปรตีน
กลุ่มยับยั้งเอนไซม์แคลซินิวริน
(Calcineurin inhibitors)
Cyclosporine A, Tacrolimus (FK506®)
Cyclosporin A (CsA)
ผลข้างเคียง
อาจพบ : BP สูง น้ำตาลในเลือดสูง, ไขมันในเลือดสูง, ตับทํางานผิดปกติ, เหงือกบวม และขนดก
กดไขกระดูกน้อย เสี่ยงต่อการติดเชื้อน้อยเมื่อใช้ติดต่อกันเป็นเวลานาน
พิษต่อไต, ต่อระบบประสาท เช่น แขนขา ชา สั่น
Tacrolimus (FK506®)
ผลข้างเคียง
พิษต่อระบบประสาท พบบ่อยกว่า Cyclosporin
เช่น ปวดศีรษะ สั่น นอนไม่หลับ และชัก
อาจพบผมร่วงได้
คล้ายกับ Cyclosporin แต่ไม่ทําให้เหงือกบวมและขนดก
กลุ่มสารยับยั้ง Cytokines
(Cytokines inhibitors)
Anti-IL-2 receptor antibody, Anti-CD2, Anti-TNF antibody, Anti-IgE mAbs, Anti-lymphocyte globulin(ATG), Antilymphocyte globulin (ALG)
Anti-IL-2 receptor antibody
Daclizumab, Basiliximab
ผลข้างเคียง
อาจพบ hypersensitivity reaction
Anti-CD2
Alefacept
ผลข้างเคียง
Cytokine release syndrome : ไข้, หนาวสั่น, ปวดกล้ามเนื้อ,
ติดเชื้อได้ง่าย
Anti-IgE mAbs
Omalizumab
ผลข้างเคียง
อาจเกิด Anaphylactic reaction, เสี่ยงต่อการติดเชื้อไวรัสเพิ่มขึ้น,
อาจเหนี่ยวนําทําให้เกิดมะเร็งได้, ปวดศีรษะ หรือบริเวณที่ฉีดยา
Anti-TNF-αantibody
Adalimumab, Infliximab, Golimumab, Certolizumab pegol
ผลข้างเคียง
กดไขกระดูก, เสี่ยงต่อการติดเชื้อได้ง่าย เช่น วัณโรคหรือติดเชื้อทางเดินหายใจ
พบปฏิกิริยาบริเวณที่ฉีดยา เช่น ผื่นแดง คัน ปวดหรือบวม
อาจพบ: ปวดศีรษะ ปวดท้อง คลื่นไส้ อาเจียน
ATGและ ALG
Lymphoglobulin, Thymoglobulin
ผลข้างเคียง
ไข้ หนาวสั่น
ภาวะเม็ดเลือดขาวต่ำ เกล็ดเลือดต่ำ
เป็นตุ่มตามผิวหนัง
ปวดข้อ
เสี่ยงติดเชื้อไวรัสและแบคทีเรีย