Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
ยากดภูมิคุ้มกัน - Coggle Diagram
ยากดภูมิคุ้มกัน
การพยาบาลผู้ป่วยที่ได้รับยากดภูมิคุ้มกันโดยรวม
ในกรณีที่ผู้ป่วยได้รับยาครั้งแรก พยาบาลเตรียมความพร้อมของผู้ป่วยและครอบครัว โดยการให้คำแนะนำเกี่ยวกับเหตุผลของการให้ยากดภูมิคุ้มกัน ผลดีของการให้ยาและภาวะแทรกซ้อนที่อาจจะเกิดขึ้น
ดูแลการได้รับยาตามแผนการรักษาโดยยึดหลัก 7R ประเมินผลข้างเคียง
ติดตามผลการตรวจทางห้องปฏิบัติการ
กรณีที่ผู้ป่วยปลูกถ่ายอวัยวะแนะนำผู้ป่วยถึงความจำเป็นในการรับประทานยาเพื่อป้องกันการปฏิเสธอวัยวะปลูกถ่าย
กรณีที่ผู้ป่วยกินยาอยู่บ้านแนะนำให้รับประทานยาตรงเวลาและขนาดที่แพทย์กำหนดอย่างต่อเนื่อง หากลืมรับประทานยาให้รับประทานทันทีที่นึกได้
ยากดภูมิคุ้มกันหลายชนิดมีผลกดการกระทำของไขกระดูกอาจทำให้มีโลหิตจาง เม็ดเลือดขาว และเกร็ดเลือดต่ำได้
แนะนำให้ผู้ป่วยไม่ควรซื้อยารับประทานเองเนื่องจากยาบางชนิดมีปฏิกิริยาต่อกันทำให้เพิ่มความเป็นพิษของยาได้
ระหว่างที่รับประทานยากดภูมิคุ้มกันอยู่ มีข้อความระวังในการรับวัคซีนบางชนิดโดยเฉพาะอย่างยิ่งวัคซีนที่มีเชื้อมีชีวิต จึงควรปรึกษาแพทย์ทุกครั้งก่อนรับวัคซีน
ยากลุ่มนี้มีผลทำให้ทารกพิการแต่กำเนิดระหว่างรับประทานยาต้องคุมกำเนิดและงดการให้นมบุตร
แนะนำให้ผู้ป่วยหลีกเลี่ยงการอยู่ใกล้หรือสัมผัสกับผู้ป่วยที่มีการติดเชื้อหรือผู้ป่วยโรคติดต่อ
ยาบางชนิดทำให้เกิดแผลในปากแนะนำให้ผู้ป่วยดูแลสุขภาพปากและฟัน
กลุ่มสารยับยั้ง Cytokines (Cytokines inhibitors)
Anti-L-2 receptor antibody
กลไกการออกฤทธิ์
ออกฤทธิ์ยับยั้งการกระตุ้น (ymphocyte ด้วย IL-2 ที่เป็น pathway สำคัญในการกระตุ้นภูมิคุ้มกันร่างกายที่ทำให้เกิดการปฏิเสธการปลูกถ่ายอวัยวะแบบเฉียบพลัน
การนำไปใช้ทางคลินิก
ใช้ในผู้ป่วยที่มีการปลูกถ่ายไตเพื่อเป็นการป้องกันการเกิด acute graft rejection หรือการปฏิเสธการปลูกถ่ายอวัยวะแบบเฉียบพลันโดยให้ร่วมกับยา cyclosporine แสะ Corticosteroids
ผลข้างเคียง
อาจพบอาการแพ้ยาได้
ตัวอย่างยากลุ่มนี้
DLacticumab (ดาคลิชแมบ) และ Basilikimab (บาซิลิชแมบ
Anti-CD2
ตัวอย่างยาในกลุ่มนี้
Alefacept (อะเลฟาเซบ)
กลไกการออกฤทธิ์
ยาออกฤทธิ์โดยจับกับ CD2 บนพื้นผิว T cell ทำให้ลดการแบ่งตัวยับยั้งการกระตุ้นและเกิดการทำลาย T cell และทำให้จำนวน T cell ในกระแสเลือดลดลง
การนำไปใช้ทางคลินิก
ใช้รักษาผู้ป่วยโรคสะเก็ดเงิน
ผลข้างเคียง
อาจพบอาการไข้หนาวสั่นปวดกล้ามเนื้อติดเชื้อง่ายและห้ามใช้ยานี้ในผู้ป่วยเอชไอวี
Anti-TNF-a antibody
ตัวอย่างยากลุ่มนี้
Adalinumab (อะกาลิมูแมบ), Inflivirmab (อินฟลิซิแมบ), Solimurmab (โกลิมมูแมบ) และ Certolizumab pegol (เซอร์โทลิซซูแมบที่กัล)
กลไกการออกฤทธิ์
เป็น antibodies ที่จับกับ TNF-G ซึ่งเป็น cytokine ที่เหนี่ยวนำให้เกิดการอักแสบเช่น AL-1, IL-6 และกระตุ้นการเคลื่อนตัวของเม็ดเลือดขาว
การนำไปใช้ทางคลินิก
ใช้ในการรักษาโรคข้ออักเสบรูมาตอยด์ร่วมกับยา Methothexate
นอกจากนั้นยังใช้รักษา Crohn's disease กรณีที่ไม่ตอบสนองต่อการรักษาหรืออย่างอื่น
ผลข้างเคียง
กดไขกระดูกทำให้เสี่ยงต่อการติดเชื้อ
พบปฏิกิริยาบริเวณที่ฉีดยา เช่น ผื่นแดง คัน ปวดหรือบวม
อาจพบปวดศีรษะ ปวดท้อง คลื่นไส้ อาเจียน
Anti-IgE mAbs
ตัวอย่างยากลุ่มนี้
Omaizumab (โอมาไลซูแมบ)
กลไกลการออกฤทธิ์
ยาจะไปปิดกั้นการจับของ IgE กับ Fc receptor ส่งผลให้ลดการหลั่งสารที่ก่อให้เกิดการแพ้แบบ hypersensitivity ชนิดที่ 1 นอกจากนั้นยายังทำให้นะดับ Igeในเลือดเพิ่มสูงขึ้นแม้ว่าจะหยุดยาไปแล้ว
การนำไปใช้ทางคลินิก
ใช้รักษาโรคหอบหืดที่เกิดจากภูมิแพ้.ในผู้ป่วยที่ไม่ตอบสนองต่อยากลุ่มสเตอรอยด์ชนิดสูบพ่น
ผลข้างเคียง
อาจเกิด anaphylactic reaction หลังจากได้รับยา 2 ชั่วโมง
เสี่ยงต่อการติดเชื้อไวรัสเพิ่มขึ้นและอาจเหนียวนำให้เกิดมะเร็งได้
อาจพบปวดศีรษะหรือปวดบริเวณที่ฉีดยา
Anti-lymphocyte globulin (ATG) และ Antilymphocyte globulin (ALG): Lymphoglobulin, Thymoglobulin
กลไกการออกฤทธิ์
ออกฤทธิ์โดยจับกับโมเลกุลบนพื้นผิว T cell ทำให้ลดการแบ่งตัวยับยั้งการกระตุ้นและเกิดการทำลาย T cell ยาออกฤทธิ์แรงกดภูมิคุ้มกันแบบ cell-mediated immune response ทำให้จำนวน Icell ลดลงอย่างมาก
การนำไปใช้ทางคลินิก
ใช้รักษาภาวะปฏิเสธการปลูกถ่ายไตแบบเฉียบพลันในผู้ป่วยที่ได้รับการปลูกถ่ายไต
ผลข้างเคียง
มีไข้หนาวสั่นภาวะเม็ดเลือดต่ำ เกร็ดเลือดต่ำ เป็นตุ่มตามผิวหนังและปวดข้อ เกิดจากการติดเชื้อไวรัสและแบคทีเรียสูง
กลุ่มยาที่มีพิษต่อเซลล์ (Cytotoxic agents)
Azathioprine (Imuran)
กลไกการออกฤทธิ์
ยับยั้งการสร้าง DNA, RNA และโปรตีนส่วน active metabolite คือ 6 thiolinosinic acid มีฤทธิ์ยับยั้งเอนไซม์ต่าง ๆ ในการสร้างสารพิวรีนมีผลยับยั้งการสร้าง DNA และยับยั้งการแบ่งตัวของเซลล์
การนำไปใช้ทางคลินิก
ใช้ร่วมกับยากลุ่ม Corticosteroids และ Cyclosporin ในการรักษาแบบ triple therapy เพื่อป้องกัน acute graft rejection (การปฏิเสธการปลูกถ่ายอวัยวะแบบเฉียบพลัน) จากการปลูกถ่ายไตหรือตับหรือใช้รักษาโรคภูมิคุ้มกันต้านตัวเองหลายชนิด
ผลข้างเคียง
กดการทำงานของไขกระดูกเกิดภาวะเม็ดเลือดขาวต่ำบ่อยกว่าโลหิตจางหรือเกร็ดเลือดต่ำ
คลื่นไส้อาเจียนเกิดพิษต่อตับเมื่อให้ในขนาดสูง
ตัวเหลือง ตาเหลือง ผมร่วง กล้ามเนื้ออ่อนแรง อ่อนเพลีย เป็นผื่น
Mycophenolate mofetil (MMF): Cellcept
กลไกลการออกฤทธิ์
เมื่อยาเข้าสู่ร่างกายจะถูกเปลี่ยนเป็น mycophenolic acid มีฤทธิ์ยับยั้งเอนไซม์ nosine monophosphate dehydrogenase (เอนไซม์นี้เกี่ยวข้องกับการสังเคราะห์พิวรีน) ส่งผลยับยั้งการสร้าง DNA, RNA และโปรตีนยามีผลยับยั้งการแบ่งตัวของ B และ T lymphocytes Mycophenolate
การนำไปใช้ทางคลินิก
ใช้ป้องกันและรักษา acute graft rejection (การปฏิเสธการปลูกอวัยวะแบบเฉียบพลัน) ในผู้ป่วยที่ได้รับการปลูกถ่ายอวัยวะร่วมกับยาตัวอื่นแทน Azathioporn
ผลข้างเคียง
มีผลข้างเคียงที่ต่ำกว่า Azathioprineที่พบบ่อยคือกดไขกระดูกทำให้เม็ดเลือดขาวต่ำเสี่ยงต่อการติดเชื้อ
ความผิดปกติของระบบประสาทส่วนกลาง ตับอ่อนอักเสบ พิษต่อตา พิษต่อตับ มีผื่น ปวดกล้ามเนื้อ
Sirolimusหรือ Everolimus
กลไกการออกฤทธิ์
ยาไปยับยั้งการทำงานของ mammalian target of rapamycin: mTOR (ซึ่งเป็นเอนไซม์ inase ที่สำคัญต่อการออกฤทธิ์ของ IL-2) ยับยั้งการเจริญและแบ่งตัวของ T cell และยับยั้งการตอบสนองของ Icell ต่อ L-2 (Sirolimus ไม่ได้ยับยั้งการสร้าง (L-2 เหมือน Cyclosporin และ tacrolimus)
การนำไปใช้ทางคลินิก
ใช้ป้องกันการเกิด acute graft rejection (การปฏิเสธการปลูกถ่ายอวัยวะแบบเฉียบพลัน) โดยให้ร่วมกับ cyclosporine และ corticosteroids
ผลข้างเคียง
กดไขกระดูกทำให้เกร็ดเลือดต่ำ และเม็ดเลือดขาวต่ำ ทำให้ติดเชื้อง่าย ซีด
ภาวะโพแทสเซียมต่ำในเลือด
หากใช้ยา Sirolimus ร่วมกับ Cyclosporine จะทำให้พิษต่อไตของ Cyclosporine สูงขึ้นและภาวะไขมันในเลือดสูงรุนแรงขึ้น
Leflunomide
กลไกลการออกฤทธิ์
ยาไปยับยั้งการสังเคราะห์ pyrimidine ส่งผลให้การสังเคราะห์และการสร้าง DNA และ RNA ถูกยับยั้งจึงทำให้มีฤทธิ์ต้านการอักเสบและต้านการเจริญเติบโตของเซลล์
การนำไปใช้ทางคลินิก
ใช้รักษาข้ออักเสบรูมาตอยด์
ผลข้างเคียง
พิษต่อตับ พิษต่อไต ไม่ควรใช้ในผู้ป่วยที่มีโรคตับและโรคไต
กดไขกระดูกทำให้เกร็ดเลือดต่ำและไม่เรียกเขาตอนทำให้ติดเชื้อง่าย
กลุ่มอดรีโนคอร์ติคอยด์ (Adrenocorticoids)
กลไกการออกฤทธิ์
การออกฤทธิ์ยาจะไปควบคุมการทำงานขของ gene โดยจับกับ steroid receptor ภายในเซลล์ได้เป็น drug-receptor Complex ไปออกฤทธิ์ที่นิวเคลียสโดยไปยับยั้งการสร้าง mRNA ของโปรตีนหลายชนิดรวมทั้ง cytokine ชนิดต่าง ๆ ยาสามารถออกฤทธิ์กดภูมิคุ้มกันโดยทำให้เซลล์ lymphocyte เคลื่อนย้ายออกจากกระแสเลือดมีผลต่อการเคลื่อนย้าย T cell มากกว่า B cell ฤทธิ์ลดการอักเสบมีส่วนช่วยในการรักษาด้วย
การนำไปใช้ทางคลินิก
ในด้านการกดภูมิคุ้มกัน หากใช้ในขนาดสูง สามารถนำไปใช้กดอาการแสดงของโรคภูมิคุ้มกัน เช่น โรคภูมิแพ้ตัวเอง
ใช้ร่วมกับยากดภูมิคุ้มกันชนิดอื่นๆเพื่อป้องกันและรักษาการปั้นเนื้อเยื่อจากการปลูกถ่ายอวัยวะ
ใช้รักษาภาวะผู้รับปฏิเสธเซลล์ของผู้ให้ในการปลูกถ่ายไขกระดูก
ผลข้างเคียง
โดยความรุนแรงของผลข้างเคียงขึ้นกับขนาดและระยะเวลาในการใช้ยาเพื่อลดผลข้างเคียงควรให้ยา Corticosteroids ร่วมกับยาอื่นเช่น cyclosporine จะช่วยลดขนาดการให้ยากลุ่ม corticosteroids ได้การใช้ยา Corticosteroids เป็นระยะเวลานานมีผลต่อระบบต่าง ๆ ของร่างกายหลายระบบ เช่น น้ำหนักตัวเพิ่ม หน้ากลมคล้ายรูปพระจันทร์ (moon face) ติดเชื้อง่าย อารมณ์แปรปรวนได้ง่าย
กลุ่มออกฤทธิ์ยับยั้งเอนไซม์แคนซินิวริน
(Calcineurin inhibitors)
Cyclosporin A (CsA)
กลไกลการออกฤทธิ์
ยับยั้งเอนไซม์ calcineurin ส่งผลยับยั้งการสร้างและการหลัง IL-2 จาก T cell และกลายเป็น cytotoxic I lymphocytes; CTL) ส่งผลให้ T lymphocyte activation ลดลง
การนำไปใช้ทางคลินิก
ใช้ป้องกันและรักษา acute graft rejection (การปฏิเสธการปลูกถ่ายอวัยวะแบบเฉียบพลัน) ในผู้ป่วยที่ปลูกถ่ายไตหัวใจปอดและตับโดยนิยมให้ร่วมกับยากลุ่ม corticosteroids และ cytotoxic agent
ใช้ป้องกันและรักษา GHD ในผู้ป่วยที่ปลูกถ่ายไขกระดูกโดยนิยมให้ร่วมกับ Corticosteroids
ใช้รักษาโรคภูมิคุ้มกันต้านตัวเองหลายชนิดเช่นโรคข้ออักเสบรูมาตอยด์ (rheumatoid arthritis) โรคเรื้อนกวาง (psoriasis) และม่านตาอักเสบ (Lveitis)
ผลข้างเคียง
พิษต่อไตขึ้นกับระดับยาที่ให้ระดับยาในเลือด
พิษต่อระบบประสาท เช่น แขนขา สั่น ชา
อาจทำให้ความดันโลหิตสูง น้ำตาลในเลือดสูง ไขมันในเลือดสูง การทำงานของตับผิดปกติบวม
มีฤทธิ์กดไขกระดูกเล็กน้อย
Tacrolimus (FK506)
กลไกการออกฤทธิ์
ออกฤทธิ์เหมือนกับ cyclosporin แต่เป็นยาใหม่กว่า Cyclosporin และฤทธิ์แรงกว่า Cyclosporin 100 เท่า
การนำไปใช้ทางคลินิก
ใช้แทน Cyclosporin ในการรักษาผู้ป่วยที่ได้รับการปลูกถ่ายอวัยวะ
ผลข้างเคียง
คล้ายกับ Cyclosporin แต่ยาไม่ทำให้เหงือกหนาและขนดก
ยามีพิษต่อระบประสาทซึ่งพบได้บ่อยกว่า Cyclosporin เช่นปวดศีรษะสั่น (tremor) นอนไม่หลับและซักนอกจากนั้นอาจพบผมร่วงได้