Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
บทที่2 ความรู้พื้นฐานทางเภสัชวิทยา - Coggle Diagram
บทที่2 ความรู้พื้นฐานทางเภสัชวิทยา
ความสำคัญของยา
เป็นปัจจัยสำคัญในการรักษาความเจ็บป่วย โดยการบำบัด บรรเทาอาการ
แหล่งที่มาของยา
ผลิตภัณฑ์จากธรรมชาติ
พืช
สัตว์
แร่ธาตุ
ยาสังเคราะห์
รูปแบบของยาเตรียม
รูปแบบยาเตรียมที่เป็นของแข็ง(Solid dosage form)
ยาเม็ด(Tablet)
ยาแคปซูล(Capsule)
ยาผง(Powder)
รูปแบบยาเตรียมที่เป็นของเหลว(Liquid dosage form)
รูปแบบยาเตรียมที่เป็นกึ่งของแข็ง(Semisolid dosage form)
ครีม(Cream)
ยาขี้ผึ้ง(Ointment)
เพสท์(Paste)
ยาเหน็บ(Suppositories)
วิถีทางในการให้ยา
(Routes of administration)
การให้ยาผ่านทางเดินอาหาร
การรับประทาน(Oral ingestion)
การอมใต้ลิ้น(Sublingual administration)
การให้ยาทางทวารหนัก(Rectal administration)
การให้ยาโดยไม่ผ่านทางเดินอาหาร
การให้ยาฉีด(injection)
การฉีดยาเข้าชั้นใต้ผิวหนัง (Subcutaneous administration)
การฉีดยาเข้าชั้นกล้ามเนื้อ (Intramuscular injection)
การฉีดยาเข้าหลอดเลือดดำ (Intravenous administration)
การให้ยาเฉพาะที่ (Topical application)
การให้ยาผ่านผิวหนัง
ยาหยอด
ยาเหน็บช่องคลอด
การให้ยาชนิดสูดดม(Inhalation)
วัตถุประสงค์ในการทำยาในรูปแบบต่างๆ
เพื่อให้ผู้ป่วยได้รับประทานยาในขนาดที่ถูกต้อง ปลอดภัยและมีประสิทธิภาพในการรักษาโรค
ป้องกันการสลายตัวของยา ตัวยาบางอย่างจะสลายตัวเมื่อถูกอากาศและความชื้นจึงทำในรูปยาเม็ดเคลือบน้ำตาลหรือฟิล์ม
กลบรสตัวยาที่ไม่น่ารับประทาน เช่น ยาแคปซูล
เหมาะสำหรับเด็กหรือผู้สูงอายุที่กลืนยาเม็ด ยาแคปซูลไม่ได้ เช่นยาน้ำ
5.เพื่อให้ยาออกฤทธิ์ติดต่อกันนาน ไม่ต้องรับประทานยาบ่อยครั้ง เช่น ยาเม็ดชนิดออกฤทธิ์เนิ่นนาน
ต้องการใช้เป็นยาภายนอก ใช้สำหรับผิวหนัง ยาขี้ผึ้ง ครีม หรือใช้เฉพาะที่ เช่น ยาตา ยาหู และยาจมูก เป็นต้น
ใช้สอดเข้าช่องต่างๆ ของร่างกาย เช่น ยาเหน็บทวารหนัก และยาเหน็บช่องคลอดเป็นต้น
ต้องการให้ยาเข้าสู่หลอดเลือด หรือเนื้อเยื่อของร่างกายโดยตรง ทำให้ออกฤทธิ์เร็ว เช่น ยาฉีด
ต้องการให้ตัวยาออกฤทธิ์โดยผ่านระบบสูดดม เช่น ยาสูดดม หรือยาแอโรโซล เป็นต้น
ต้องการให้ตัวยาออกฤทธิ์โดยระบบนำส่งผ่านผิวหนัง เพื่อให้ตัวยาดูดซึมเข้าสู่กระแสเลือดช้าๆ
การบริหารยา (Administration)
ยาก่อนอาหาร
รับประทานยาในช่วงที่ท้องว่าง คือ ก่อนรับประทานอาหารอย่างน้อย 30 นาที
กรณีเราลืมรับประทานยาก่อนอาหาร รอให้กระเพาะอาหารว่างก่อนแล้วค่อยรับประทานยา ซึ่งก็คือประมาณ 2 ชั่วโมงหลังรับประทานอาหาร
ยาหลังอาหาร
รับประทานยาหลังอาหารไม่เกิน 15-30 นาที
กรณีเราลืมรับประทานยาหลังอาหาร สามารถรับประทานยาได้ทันทีที่นึกได้และไม่เกิน 15-30 นาที แต่ถ้านึกได้หลังจากรับประทานอาหารมากกว่า 30 นาทีแล้ว ควรรอรับประทานยาหลังอาหารในมื้อถัดไปแทน
ยาหลังอาหารทันที
รับประทานหลังอาหารทันที หรือพร้อมข้าวคำสุดท้าย
ยาพร้อมอาหาร
รับประทานพร้อมอาหาร
บาก่อนนอนหรือหลังอาหารเย็น
รับประทานก่อนนอน 15-30 นาที หรือหลังรับประทานอาหารเย็นไม่เกิน 15-30 นาที
กรณีเราลืมรับประทานยาก่อนนอน ควรรอให้ถึงเวลาเข้านอนในคืนถัดไป
ยารับประทานเวลามีอาการ
ควรรับประทานยาเมื่อมีอาการเท่านั้น
หลักการการใช้ยาในผู้ป่วยกลุ่มเสี่ยง
ผู้ป่วยกลุ่มเสี่ยง ได้แก่ ผู้สูงอายุ สตรีตั้งครรภ์ สตรีให้นมบุตร ผู้ป่วยเด็ก ผู้ป่วยโรคตับ ผู้ป่วยโรคไตเรื้อรัง
การใช้ยาทุกครั้งจึงจำเป็นต้องยึดหลักการใช้ยาที่ถูกต้อง 5 ประการ (5 Rights) ได้แก่ ใช้ยาถูกคน (Right patient) ใช้ยาถูกชนิด (Right drug) ใช้ยาถูกขนาด (Right dose) ใช้ยาถูกเวลา (Right time) และใช้ยาถูกวิธี (Right route)
ควรคำนึงถึงวิธีการบริหารยา (Route of drug administration)
การเรียกชื่อยา
ชื่อสามัญ (Generic name)
ชื่อทางเคมี (Chemical name)
ชื่อทางการค้า(Trade name)
คำสั่งการใช้ยา
องค์ประกอบในใบสั่งยา ได้แก่ วันที่ ชื่อ และที่อยู่ของผู้ป่วย
มีส่วนเริ่มต้นของการสั่งยา โดยทั่วไปจะใช้สัญลักษณ์ Rx
มีส่วนของใบสั่งยาที่บอกชื่อยา รูปแบบของยา และปริมาณตัวยาที่มีอยู่ในยาเตรียม 1 หน่วย
บอกจำนวนยาทั้งหมดที่ผู้ป่วยจะได้รับ บอกวิธีการใช้ยา และลงชื่อผู้สั่งใช้ยาผู้จัดยาหรือจ่ายยาให้กับผู้ป่วย
การเขียนใบสั่งยาจะใช้อักษรย่อภาษาละตินหรืออักษรย่อภาษาอังกฤษ
ความหมายของยา
ยาแผนปัจจุบัน
หมายความว่า ยาที่มุ่งหมายสำหรับใช้ในการ ประกอบวิชาชีพเวชกรรม การประกอบโรคศิลปะแผนปัจจุบัน หรือการบำบัดโรคสัตว์
ยาแผนโบราณ
หมายความว่า ยาที่มุ่งหมายสำหรับใช้ในการประกอบโรคศิลปะ แผนโบราณหรือการบำบัดโรคสัตว์ ซึ่งอยู่ในตำรายาแผนโบราณ
ยาอันตราย
ยาที่รัฐมนตรีประกาศว่าเป็นยาอันตราย
ยาควบคุมพิเศษ
หมายความว่า ยาที่รัฐมนตรีประกาศ เป็นยาควบคุมพิเศษ
ยาใช้ภายนอก
หมายความว่า ยาที่มุ่งหมายสำหรับใช้ภายนอก ทั้งนี้ไม่รวมถึงยาใช้เฉพาะที่
ยาใช้เฉพาะที่
หมายความว่า ยาที่มุ่งหมายใช้เฉพาะที่
ยาสามัญประจำบ้าน
หมายความว่า ยาที่รัฐมนตรีประกาศ เป็นยาสามัญประจำบ้าน
ยาบรรจุเสร็จ
หมายความว่า ยาแผนปัจจุบันที่ได้ผลิตขึ้นเสร็จ ในรูปแบบต่าง ๆ ทางเภสัชกรรมซึ่งบรรจุในภาชนะ หรือหีบห่อที่ปิด หรือผนึกไว้ และมีฉลากครบถ้วน ตามพระราชบัญญัตินี้
ยาสมุนไพร
หมายความว่า ยาที่ได้จากพฤษชาติ หรือแร่ ซึ่งไม่ผสม ปรุง หรือแปรสภาพ