Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

ยาที่ออกฤทธิ์ต่อ ระบบประสาทอัตโนมัติ - Coggle Diagram

- - - - ระบบทางเดินปัสสาวะ ทำให้กล้ามเนื้อกระเพาะปัสสาวะหดตัว (detrusor muscle) เพิ่มความดัน กระเพาะปัสสาวะ เพิ่มการบีบตัวของท่อปัสสาวะ และการคลายตัวของกล้ามเนื้อหูรูด (sphincter) และ trigon88 ของกระเพาะปัสสาวะ
      - ระบบทางเดินอาหาร เพิ่มการหลั่งสารคัดหลั่ง คือ น้ำลาย และกรดในกระเพาะอาหาร ต่อมในตับ และกล้ามเนื้อ อ่อนและลำไส้เล็ก นอกจากนี้ยังกระตุ้นกล้ามเนื้อทางเดินอาหารบีบตัว (peristalsis) Sphincter ต่าง ๆ คลายตัวให้อาหารเคลื่อนผ่านไปได้
      - ระบบหายใจ ทำให้กล้ามเนื้อเรียบหลอดลมหดตัว ต่อมในหลอดลม หลั่งสารคัดหลั่งเพิ่มขึ้น ถ้าการกระตุ้นมีมากจะเกิดอาการคล้ายหืด (asthma)
      - ฤทธิ์ต่อตา ทำให้ม่านตาหรี่ (miosis) เป็นผลจากการหดตัวของกล้ามเนื้อ sphincter muscle ของ iris ลดความดันในเบ้าตา
      - ระบบไหลเวียนเลือด สาร Muscarinic agonist มีผลโดยตรงทำให้ลดความต้านทานหลอดเลือดส่วน ปลาย (peripheral vascular resistance) ทำให้หลอดเลือดขยายตัว (vasodilation) ลดความดันโลหิต ลดการเต้นของหัวใจ
      - ระบบประสาทส่วนกลาง สารมีฤทธิ์กระตุ้นสมองส่วน cortex มีบทบาทเกี่ยวกับการรับรู้ (cognitive function) การเคลื่อนไหว (motor Control) ความอยากอาหาร (appetite) ความปวด (nociception) และอื่น ๆ
    - - ใช้รักษาต้อหิน (glaucoma) ยา Pilocarpine ชนิดหยอดใช้ในการรักษาต้อหินเฉียบพลัน โดยยามี ฤทธิ์กระตุ้นให้ม่านตาหรี่ ลดความดันในลูกตา และใช้เป็นยาหยอดตาลดความดันในลูกตาในการเตรียมผู้ป่วย ก่อนผ่าตัดตาหรือตรวจตา
      - ใช้รักษาอาการท้องอืด ไม่ถ่าย เช่น โรคกรดไหลย้อน (gastroesophageal reflux) Bethanechot จะกระตุ้นการบีบตัว เพิ่มแรงบีบ การขับเคลื่อนอาหารในทางเดินอาหาร ในปัจจุบันมียาที่มีประสิทธิภาพดีกว่ากลุ่มนี้
      - ใช้รักษาระบบทางเดินปัสสาวะ Bethanechot ใช้รักษาอาการปัสสาวะไม่ออกจากหัตถการผ่าตัดจากการคลอดบุตร หรือโรคเกี่ยวกับกระเพาะปัสสาวะไม่ทำงาน เนื่องจากยากระตุ้นกล้ามเนื้อเรียบของกระเพาะปัสสาวะให้มีการบีบตัวเพื่อขับปัสสาวะออกมาได้
    - - Pilocarpine แบบเม็ด
        
        อาการมึนเวียนศีรษะ (dizziness) คล้ายจะเป็นลม
        
        อาเจียน ทำให้มีน้ำลาย น้ำมูก น้ำตาไหล เหงื่อออก ปวดปัสสาวะ ปวดมวนท้อง
      - Pilocarpine แบบหยอด
        
        จะมีอาการตามัว ระคายเคือง คันตา ตาแดง น้ำตาไหล
      - ผลของยาเกิดจากการกระตุ้น muscarinic receptor โดยเฉพาะอย่างยิ่งยาที่มีผลทั่วร่างกาย (systemic)
    - - โรคแผลในกระเพาะอาหารและลำไส้ (Peptic ulcer) เนื่องจากยากระตุ้นการหลั่งกรด และน้ำย่อยมากขึ้น
      - ผู้ป่วยลำไส้อุดตัน นิ่วทางเดินปัสสาวะ เนื่องจากการกระตุ้นการบีบตัวจะก่ออันตรายได้
      - ผู้เป็นโรคหืด (Asthma) หรือโรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง (chronic obstructive pulmonary disease) COPD) เนื่องจากจะทำให้หลอดลมหดตัว
  - - - ออกฤทธิ์ยับยั้งการทำงานของเอนไซม์ Acetylcholinesterase (AChE) หรือ Cholinesterase (ChE) ซึ่งเป็นเอนไซม์ที่ทำลาย Ach ผลทำให้ Ach ไม่ถูกทำลาย Ach จึงไปกระตุ้น cholinergic receptors อย่างมากทั้ง central และ peripheral nervous system การจับกับเอนไซม์ถ้าเป็นชั่วคราว
    - - ผลต่อ nicotinic receptor ผลต่อกล้ามเนื้อลาย การบีบตัวของใยกล้ามเนื้อ ทำให้กล้ามเนื้อมีอาการสั่นพริ้ว
      - ผลต่อ muscarinic receptor คล้ายกับ Cholinergic agonist
        
        ผลต่อกล้ามเนื้อเรียบและ ต่อมของกระเพาะอาหารและทางเดินอาหาร ทางเดินปัสสาวะ ทางเดินหายใจ ตา
        
        ผลต่อระบบไหลเวียนอาจทำให้หัวใจเต้นช้า ลด Cardiac output ความดันโลหิตลดลง
    - - ใช้ในการรักษาโรค Myasthenia gravis (MS)
      - ใช้ในการยุติฤทธิ์ของยาคลายกล้ามเนื้อกลุ่มที่เป็น competitive antagonist เพื่อให้ผู้ป่วยกลับหายใจได้ปกติเร็วขึ้นหลังการผ่าตัด
      - ใช้ในการรักษาอาการลำไส้ กระเพาะปัสสาวะไม่บีบตัว ได้แก่ยา Neostigmine
      - รักษา Alzheimer's disease ยาช่วยปรับปรุงด้านความจำ ความเข้าใจ (Cognitive) ทำให้สมองเสื่อมช้าลง
    - - ความดันโลหิตต่ำ
      - มีสารคัดหลั่งในทางเดินหายใจมาก
      - หัวใจเต้นช้า
      - หลอดลมหดเกร็ง
      - หายใจลำบาก
      - การรักษาโดยให้ยาต้านพิษ
        
        Atropine
        
        pralidoxime (2-PAM) เพื่อยับยั้ง Muscarinic efect
      - รูม่านตาเล็ก
- - - - ทำให้ร่างกายขับเหงื่อได้น้อยลง ส่งผลให้ร่างกายไม่สามารถระบายความร้อน ออกทางเหงื่อได้ อุณหภูมิของร่างกายจึงสูงเกิดไข้ เรียกว่า Atropine fever
    - - มีฤทธิ์ขยายหลอดลม (bronchodilation) ยับยั้งการหลั่งของสารคัดหลั่ง (secretion) ที่จมูก ปาก คอและหลอดลมได้
    - - การปิดกั้น muscarinic receptors ทำให้ parasympathetic tone ที่ระบบทางเดินอาหารลดลง ดังนั้นจึงลดการบีบตัวของหลอดอาหารไปจนถึงลำไส้ใหญ่ เป็นการลดทั้งความแรง และ ลดการขับเคลื่อนของกระเพาะอาหารและลำไส้
    - - ลดความตึงตัวและความแรงในการบีบตัวของท่อปัสสาวะ และกระเพาะปัสสาวะ ทำให้ปัสสาวะลำบากโดยเฉพาะผู้สูงอายุ รวมถึงกล้ามเนื้อเรียบของมดลูก
    - - ทำให้กล้ามเนื้อเรียบ iris sphincter และ ciliary muscle ไม่สามารถหดตัวได้จึงทำให้ม่านตาขยาย (mydriasis) ไม่สามารถควบคุมเลนส์ให้มองภาพได้ชัด (loss of accommodation) และทำให้ความดันในลูกตาสูง ซึ่งเป็นอันตรายต่อต้อหิน (glaucoma) นอกจากนี้ยังมีผลทำให้ตาแห้ง เนื่องจากยาไปยับยั้งการหลั่งน้ำตา
    - - ผลทำให้หัวใจเต้นเร็ว (tachycardia) เนื่องจากการลด parasympathetic tone ที่หัวใจ
  - - - ยาลดการหดเกร็งของกล้ามเนื้อเรียบในช่องท้อง กระเพาะอาหารและลำไส้ หรือมดลูก
    - - รักษาโรคแผลในกระเพาะอาหารและลำไส้
- - - - ผลต่อเมแทบอลิซึม ผลต่อตับ เพิ่มการสลาย glycogen และ สร้าง glucose จาก lipid และโปรตีนผ่าน a1, B2 receptor เพิ่มระดับน้ำตาลในเลือด เพิ่มการสลายเนื้อเยื่อไขมัน ผ่าน B2-63 receptor เพิ่ม free fatty acid
      - ผลต่อระบบต่อมไร้ท่อ (Endocrine effect) ตับอ่อนลดการหลั่ง insulin ผ่าน G2 receptor เพิ่มการหลั่ง glucagon ทำให้น้ำตาลในเลือดสูง
      - ผลกระตุ้นหัวใจ กระตุ้นเพิ่มอัตราการเต้นและแรงบีบของกล้ามเนื้อหัวใจ เพิ่มความเร็วในการส่งสัญญานไฟฟ้าที่ AV node โดยผ่าน B1-receptor
      - ผลต่อระบบประสาทส่วนกลาง ทำให้ตื่นตัวและลดความอยากอาหาร
      - ผลต่อกล้ามเนื้อเรียบ การกระตุ้นผ่าน B2-receptor ทำให้หลอดเลือดที่ไปเลี้ยงกล้ามเนื้อลายขยาย ทำให้เกิดการคลายตัวของกล้ามเนื้อหลอดลม (Bronchodilation) ทางเดินอาหารและกล้ามเนื้อมดลูก
      - ผลต่อตา (Eye effect) การกระตุ้น d receptor ที่ radial muscle ของม่านตา ทำให้กล้ามเนื้อหดตัว มีผลให้รูม่านตาขยาย ผลต่อ B receptor ทำให้เพิ่มการสร้างน้ำลูกตา
      - ระบบไหลเวียนเลือด การกระตุ้นกล้ามเนื้อเรียบของหลอดเลือดให้หดตัว (vasOConstriction) ผ่าน Q1 receptor ได้แก่ หลอดเลือดที่ไปเลี้ยงผิวหนัง อวัยวะภายใน ไต และเยื่อเมือก
  - - - Phenylephrine
        
        เป็นยาออกฤทธิ์จำเพาะต่อ a1- receptor ทำให้กล้ามเนื้อเรียบของหลอด เลือดหดตัว เพิ่มแรงต้านในหลอดเลือดและเพิ่มความดันโลหิต
        
        ยารูปแบบรับประทานหรือแบบพ่นจมูก
        
        หลอดเลือดในเยื่อเมือกในโพรงจมูกหดตัว
        
        ใช้เป็นยาบรรเทาอาการคัดจมูก (nasat decongestant)
        
        ใช้เป็นยาหยอดขยายม่านตา
        
        ยาเมื่อใช้บ่อย ๆในการพ่นจมูกจะเกิดการดื้อยาและเยื่อโพรงจมูกกลับบวมขึ้นหลังหยุดยา (rebound congestion)
      - Midodrine
        
        เป็นยาออกฤทธิ์จำเพาะต่อ ai - receptor ทำให้หลอดเลือดหดตัว ส่งผลให้ความ ดันโลหิตเพิ่ม ออกฤทธิ์นาน 3-4 ชั่วโมง ใช้ในผู้ป่วยที่มีอาการ postural hypotension หรืออาการหน้ามืดจากความดันโลหิตต่ำเมื่อเปลี่ยนอิริยาบถ
    - - ออกฤทธิ์กระตุ้น G2- receptor ที่สมองและหลอดเลือด สามารถผ่านสมองใช้เป็นยาลดความดัน
        โลหิต
      - ชนิดรับประทานและแผ่นแปะผิวหนัง ทำให้ลดการหดตัวของหลอดเลือด ลดความต้านทานของหลอด
        เลือด ทำให้ความดันโลหิตลดลง
      - ยามีฤทธิ์เป็น G2-agonist มีฤทธิ์เฉพาะเจาะจงที่ a2-adrenergic receptor
    - - รักษาอาการขาดเหล้า หรือ อาการถอนพิษ (withdrawal) ของสุรา
      - เฮโรอีนและมอร์ฟีน คือ ยาช่วยลดอาการ ทางระบบประสาทซิมพาเทติกที่เพิ่มขึ้นเนื่องจากการหยุดยาเสพติดได้
      - ใช้รักษาความดันโลหิตสูง เป็นยาที่เลือกใช้ในสตรีตั้งครรภ์
      - รักษาอาการร้อนวูบวาบใน สตรีวัยหมดประจำเดือน และยังใช้ร่วมกับยาอื่นในการระงับปวดจากมะเร็ง
    - - ปากแห้ง
      - ท้องผูก
      - ซึมเศร้า
      - เบื่ออาหาร
      - ทำให้ ง่วง
  - - - ยาขยายหลอดลมชนิดออกฤทธิ์สั้น (Short-Acting Beta Agonists, SABAs)
      - ยาขยายหลอดลมชนิดออกฤทธิ์ยาว (Long-acting beta agonists, LABAs)
    - - Mirabegron เป็นยาออกฤทธิ์จำเพาะต่อ B3-receptor มีผลให้กล้ามเนื้อกระเพาะปัสสาวะคลายตัวใช้ในการรักษาอาการกลั้นปัสสาวะไม่ได้ (overactive bladder)
  - - - ส่วน pseudoephedrine เป็นยาที่ออกฤทธิ์ต่อจิตประสาทมีใช้อย่างจำกัดในโรงพยาบาล
      - อาการข้างเคียง
        
        ความดันโลหิตสูง
        
        นอนไม่หลับ
        
        หัวใจเต้นเร็ว
      - ยา Ephedrine ไม่ได้ใช้ทางคลินิกแล้ว
    - - ผลเด่นชัดต่อระบบประสาทส่วนกลาง ผลต่ออารมณ์ จิตใจ บุคลิกภาพ เพิ่มความตื่นตัว ลดความรู้สึก
        อ่อนล้า ลดความอยากอาหาร มีความเชื่อมั่นในตนเอง มีอารมณ์ครื้นเครง จนกระทั่งมีอาการเคลิ้มเป็นสุข
      - อาการข้างเคียง
        
        นอนไม่หลับ
        
        กระสับกระส่าย
        
        อาจก้าวร้าว
        
        ประสาทหลอน
        
        เพ้อคลั่ง
        
        วิตกกังวล
        
        หวาดระแวง
        
        อาจทำให้เกิดการติดยาและต้องเพิ่มขนาดขึ้นเรื่อย
      - เป็นยาเสพติดให้โทษประเภทที่ 1 ออกฤทธิ์กระตุ้นประสาทส่วนกลางที่มีความแรงสูง ออกฤทธิ์
        โดยตรง (adrenergic receptor) และทางอ้อม
  - - - ระบบหายใจ ทำให้กล้ามเนื้อทางเดินหายใจคลายตัว หลอดลมขยายตัว
      - ผลต่อเมตาบอลิซึม ภายในร่างกายทำให้กลูโคสและ Lactose ในเลือดสูง
      - ระบบทางเดินอาหาร มีผลทำให้กล้ามเนื้อเรียบของทางเดินอาหารคลายตัว กล้ามเนื้อหูรูดบีบตัว
      - ยาเข้าสู่สมองได้น้อยจึงไม่มีฤทธิ์กระตุ้นสมอง
      - ระบบไหลเวียนโลหิต มีฤทธิ์แรงที่ในการบีบหลอดเลือดและกระตุ้นหัวใจ เนื่องจากยามีฤทธิ์กระตุ้นกล้ามเนื้อหัวใจโดยตรง เพิ่มทั้งอัตราการเต้นและแรงบีบตัวของหัวใจ มีผลเพิ่มความดันโลหิต
    - - ภาวะแอนาฟิแล็กซิส (anaphylaxis) เป็นปฏิกิริยาภูมิแพ้รุนแรงอย่างเฉียบพลัน ที่เกิดจากการแพ้ยา แพ้สารต่าง ๆ
      - ใช้เพื่อห้ามเลือด (Topical hemostasis) ประคบเฉพาะที่บริเวณเยื่อเมือก ลดอาการเลือดออก
      - . ภาวะหัวใจหยุดเต้น (cardiac arrest) เนื่องจากสาเหตุต่าง ๆ
      - ใช้ผสมยาชาเฉพาะที่ ใช้ใน spinal block เพื่อช่วยให้ออกฤทธิ์นานขึ้น ลดการแพร่กระจายของยาชาออกไป
    - - เป็นสาร agonist ออกฤทธิ์กระตุ้นได้ทั้ง ๔ (G1 และ 2) และ B (B1 และ82) receptor ถูกทำลายอย่างรวดเร็วโดย MAO และ COMT ดังนั้นให้โดยการรับประทานไม่ได้
  - - - รักษาความดันโลหิตต่ำรุนแรง ที่ไม่ตอบสนองต่อยาอื่น
  - - - ระบบไหลเวียน หัวใจเต้นผิดจังหวะ ปอดบวมน้ำ เจ็บหน้าอก (ความเสี่ยงจะเพิ่มมากขึ้นใน ผู้ป่วย hyperthyroidism)
      - ระบบประสาท วิตกกังวล ปวดศีรษะ อาการสั่น อาจเกิด cerebral hemorrhage
- - - - การที่ความดันโลหิตต่ำในขณะเปลี่ยนอิริยาบถ (postural hypotension) ซึ่งมักพบบ่อยจากการใช้ยาในระยะแรกๆ
  - - - ประโยชน์ในการรักษา
        
        ลดอาการใจสั่น และมือสั่นในผู้ป่วยที่ต่อมไทรอยด์ทำงานมากกว่าปกติ (hyperthyroidism) และลดหัวใจเต้นเร็ว หรือป้องกันอาการใจสั่นจากสาเหตุต่าง ๆ
        
        ลดอาการตื่นเต้นได้ง่ายทำให้เกิดภาวะสงบ
        
        ใช้รักษาความดันโลหิตสูง โดยใช้ร่วมกับยาขับปัสสาวะหรือยาขยายหลอดเลือด เนื่องจากการขัดขวางที่ B receptor ลดการกระตุ้นหัวใจ และลดความดันโลหิต
        
        รักษาหัวใจเต้นผิดจังหวะ (supraventricular และ ventricular arrhythmias)
    - - ใช้ ป้องกันไมเกรน
      - อาการข้างเคียงและความเป็นพิษ
        
        ระบบหายใจ
        
        จากการปิดกั้นตัวรับ B2 อาจทำให้หลอดลมตีบแคบ ผู้ป่วยโรคหอบหืดไม่ควรใช้ยากลุ่มนี้หัวใจเต้นผิดจังหวะ แม้ว่ายากลุ่มนี้จะรักษาหัวใจเต้นผิดจังหวะ
        
        ระบบประสาท
        
        อาจพบอาการ ปวดศีรษะ วิงเวียน นอนไม่หลับ เหนื่อยล้า
        
        ระบบหัวใจและหลอดเลือด propranolol
        
        ทำให้หัวใจเต้นช้า เกิดจากการปิดกั้นตัวรับ 8 ที่หัวใจ และหลอดเลือด และ atrioventricular block
        
        ยากลุ่มนี้มีผลกับระบบต่อมไร้ท่อและกระบวนการเมแทบอลิซึม จึงอาจเกิดภาวะน้ำตาลในเลือด ต่ำ จากการตอบสนองเพิ่มระดับน้ำตาลผิดปกติ
      - ใช้รักษาโรคความดันโลหิตสูง หัว ใจเต้นผิดจังหวะ เจ็บหน้าอก