Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
บทที่ 5 กระบวนการเปลี่ยนแปลงด้านสรีระวิทยา จิตสังคม และจิตวิญญาณในผู้สูง…
บทที่ 5
กระบวนการเปลี่ยนแปลงด้านสรีระวิทยา
จิตสังคม และจิตวิญญาณในผู้สูงอายุ
ปัจจัยที่มีผลต่อกระบวนการสูงอายุ
ปัจจัยภายนอก เช่น การศึกษา เศรษฐานะ เกษียณอายุ
ปัจจัยภายใน เช่น สุขภาพ พฤติกรรมสุขภาพ
ประสบการณ์ชีวิต ความเชื่อ วัฒนธรรม
กระบวนการเปลี่ยนแปลงด้านสรีระวิทยาๆ
ระบบผิวหนัง
การเปลี่ยนแปลง
ชั้นหนังกำพร้า ความชื้นลดลง ผิวบาง แตก ลอกหลุดง่าย
Melanocytes ลดลง ป้องกันแสงได้น้อย
ผม และขนหงอกขาว
ชั้นหนังแท้ ความหนา ยืดหยุ่น หลอดเลือดลดลง ผิวซีด
ควบคุมอุณหภูมิได้ไม่ดี ดูดซึมสารลดลง และ
ต้องใช้เวลานาน
ชั้นใต้ผิวหนัง ไขมันเพิ่มขึ้น ต่อมเหงื่อ ต่อมกลิ่มลดลง
ต่อมนำ้มันโตขึ้น แต่หลั่งน้ำมันได้น้อย ผิวแห้ง
ผลกระทบ
ผื่นคัน ติดเชื้อ บาดแผล แผลหายช้า เสี่ยงต่อ
การเกิดมะเร็งผิวหนัง
การพยาบาล
ใช้โลชั่นทาผิวอย่างน้อยวันละ 1 ครั้ง ทาครีมกันแดด
สวมแว่นตา ใส่หมวก ดื่มนำ้อย่างน้อย 1,500-2,000cc/วัน
ตัดเล็บให้สั้น
ระบบประสาทและสมอง
ระบบประสาท
การเปลี่ยนแปลง
ประสาทอัตโนมัติ
ทำงานเสื่อมลง รูม่านตาเล็กลง
ตอบสนองต่อแสงน้อยลง ความดันโลหิตลดลง
เมื่อเปลี่ยนท่า
การควบคุมอุณหภูมิเสื่อมลง
ประสาทสั่งการ
นำกระแสประสาทลดลง10-15 %
มีปฏิกิริยาต่อสิ่งเร้าช้าลง เคลื่อนไหวช้า
นำ้หนักของสมองลดลง
อายุ 70 ปี ลดลง 5%
อายุ 80 ปี ลดลง 10%
อายุ 90 ปี ลดลง 10%
เกิดจากเซลล์ประสาทของสมองตายและสูญเสียไป
ทำให้ฝ่อ ลีบ นำ้หนักลด
สารสื่อประสาท เช่น Catecholamine,
Serotonin และ Acetylcholine ลดน้อยลง
ผลกระทบ
ใช้เวลานานในการทำกิจกรรม เสี่ยงต่อการเกิดอุบัติเหตุ รับกลิ่นลดลง หลงลืม แต่จำอดีตได้ชัด
ระบบประสาทรับความรู้สึก
การเปลี่ยนแปลง
รูม่านตาเล็ก ตอบสนองต่อแสงลดลง มองใกล้ไม่ชัด
สายตายาว แก้วตาขุ่นมีสีเหลืองมองสีเหลือง ส้ม แดง
ได้ดีกว่าม่วง นำ้เงิน เขียว ตาแห้ง เกิดต้อหินได้ง่ายว
การได้ยินลดลง หูตึง จะได้ยินเสียงทุ้มต่ำมากกว่าเสียงสูง
รับกลิ่นลดลง รับรสชาติเสื่อมลงโดยรสเค็มเสื่อมก่อน
ตามด้วยรสเปรี้ยว ขมและหวาน
การรับสัมผัสลดลง
การพยาบาล
ประเมินการเรียนรู้อย่างช้าๆ และใช้สิ่งช่วยเตือน
ความทรงจำ เช่น สมุดโน้ต สมุดบันทึก
ประเมินสภาพแวดล้อมและจัดอุปกรณ์หรือเครื่องใช้ในที่ปลอดภัยไม่เปลี่ยนที่บ่อย
สนับสนุนกิจกรรมง่ายๆ อย่างสม่ำเสมอ โดยไม่ให้ว่าง
ใช้แว่นสายตายาวในการอ่านหนังสือ ใช้สีสว่างๆ
หรือสีฉูดฉาดกับอุปกรณ์เครื่องใช้
ระบบกล้ามเนื้อ กระดูกและข้อต่อ
การเปลี่ยนแปลง
ความแข็งแรงลดลง กระดูกพรุน ส่วนสูงลดลง
ไหล่แคบลง บริเวณใบหน้าย่น
ผลกระทบ
สูญเสียภาพลักษณ์ และบทบาททางครอบครัวและสังคม
เกิดความไม่สุขสบาย เสี่ยงต่อการเกิดอุบัติเหตุ
การพยาบาล
ทำกิจกรรมหรือออกกำลังกายที่มีการลงนำ้หนัก หรือ
มีแรงต้าน และไม่ให้เกิดการกระแทกในที่แสงแดดอ่อนๆ
รับประทานอาหารที่มีแคลเซียมสูง
ดูแลสิ่งแวดล้อมป้องกันการเกิดอุบัติเหตุ
ใส่อุปกรณ์พยุงข้อ เช่น สนับเข่ารวมกับการบริหารข้อ และ
การเคลื่อนไหวข้อ
ระบบหัวใจและหลอดเลือด
การเปลี่ยนแปลง
อัตราการเต้นของหัวใจลดลง เพราะSA node ทำงานลดลง
การไหลเวียนเลือดเข้าสู่ Ventricle ซ้าย ช้าลง
ประมาณ 50%
ประมาณเลือดที่ออกจากหัวใจ ขณะพักลดลง
หลอดเลือดยืดหยุ่นลดลง เส้นเลือดแข็งตัวเพิ่มขึ้น
เกิดเส้นเือดแตกหรืออุดตันได้
ผลกระทบ
ประสิทธิภาพการสูบฉีดเลือดไปเลี้ยงส่วนต่างๆ ลดลง
แลกเปลี่ยนก๊าซลดลง อาจเกิดหัวใจล้มเหลวและ
กล้ามเนื้อหัวใจตาย
ความดันโลหิตสูง หลอดเลือดดำโป่งขอดหรืออุดตัน
หลอดเลือดโป่งพอง
การพยาบาล
ลดนำ้ตาล ลดเค็ม งดอาหารที่มีไขมันสูง
หลีกเลี่ยงชา กาแฟ สุรา
แนะนำให้ควบคุมนำ้หนัก
ใส่อุปกรณ์ที่กระตุ้นการไหลเวียนเลือดและ
ให้บริหารข้อขาและเท้า
แนะนําให้หลีกเลี่ยงการนั่งไขว้ขา การยืนนานๆ
ตรวจและฟังเสียงหัวใจ อย่างสม่ำเสมอ
ระบบหายใจ
ปลายจมูกงุ้มลง ขนโบกพัดเสื่อมลง
กล่องเสียงปิดช้า หรือปิดไม่สนิทเกิดการสำลัก
หลอดลมขาดประสิทธิภาพ ทรวงอกคล้ายถังเบียร์
ความจุของปริมาตรในปอดเท่าเดิม แต่ก๊าซค้างมากขึ้น
พื้นที่แลกเปลี่ยนก๊าซลดลง
ผลกระทบ
คอแห้ง เจ็บคอ ติดเชื้อและสำลักได้ง่าย
ประสิทธิภาพการทำงานของปอดลดลง
ความสามารถในการปฏิบัติกิจวัตรประจำลดลง
การพยาบาล
จัดท่าผู้สูงอายุที่มีปัญหาระบบทางเดินหายใจ
หรือที่กำลังดื่มน้ำ หรือรับประทาน
หลีกเลี่ยงการอยู่ในที่ชุมชนแออัด ให้อยู่ในที่
อากาศถ่ายเท สะดวก
แนะนําให้ฉีดวัคซีนป้องกันโรคไข้หวัดใหญ่
จัดโปรแกรมการออกกําลังกาย เช่น การเดิน การขี่จักรยาน
แต่ต้องให้มีเวลาพักที่เหมาะสม
ไม่หักโหมจนเหนื่อยเกินไป
แนะนําให้บริหารการหายใจบ่อยๆ
รวมทั้งให้เลิกบุหรี่(ถ้าสูบ)
ระบบทางเดินอาหาร
ฟันหลุดง่ายต้องใช้ฟันปลอม เนื้อเยื่อรอบฟันอักเสบ
กรดน้ำย่อยหลั่งลดลงเบื่ออาหารและท้องอืด
ดูดซึมคาร์โบไฮเดรต ไขมันลดลง แต่ดูดซึมโปรตีนเท่าเดิม
วิตามินที่ละลายในไขมัน เช่น A และ K ดูดซึมได้มากขึ้น ในขณะที่ D ดูดซึมได้ลดลง แคลเซียมดูดซึมได้น้อยลง
ความยืดหยุ่นของกล้ามเนื้ที่บริเวณทวารหนักลดลง
ความดันในช่องทวารหนักทั้งขณะพัก และเบ่งลดลง
ผลกระทบ
รับสารอาหารไม่เพียงพอ โลหิตจาง ท้องผูก
กลั้นอุจจาระไม่อยู่ สารพิษตกค้าง นิ่วในถุงนำ้ดี
การพยาบาล
แปรงฟัน 2-3 ครั้วต่อวัน ใช้แปรงขนนุ่มและใช้ไหมขัดฟัน กรณีใส่ฟันปลอมต้องล้างทำความสะอาดทุกวัน
หลีกเลี่ยงอาหารที่ทำให้ท้องอืดหรืออาหารไม่ย่อย
ควรรับประทานอาหารที่มีกากใยเพิ่มขึ้น
ดื่มนำ้อย่างน้อยวันละ 1,500 CC
แนะนําเรื่องขับถ่ายอุจจาระ ให้เข้าทันทีที่ปวดไม่กลั้น
ระบบทางเดินปัสสาวะ
การเปลี่ยนแปลง
กรองลดลง 30-50% ช่องขับถ่ายปัสสาวะและกล้ามเนื้อ
หูรูดมีสมรรถภาพลดลง ไม่สามารถกลั้นปัสสาวะได้
ผู้ชาย อาจมีปัสสาวะขัด เนื่องจากต่อมลูกหมากโต
ผู้หญิงอาจกลั้นปัสสาวะไม่อยู่ เพราะกล้ามเนื้อ
อุ้งเชิงกรานหย่อน โดยเฉพาะหญิงที่คลอดบุตรหลายคน
ผลกระทบ
เกิดปัญหาการกลั้นปัสสาวะไม่อยู่และปัสสาวะลำบาก
เสี่ยงต่อประสิทธิภาพการทำงานของไตลดลง
อาจเกิดปัญหาการติดเชื้อในระบบทางเดินปัสสาวะ
การพยาบาล
ติดตามและบันทึกประสิทธิภาพการทำงานของไต
ประเมินการถ่ายปัสสาวะ ถ้ากลั้นไม่อยู่ให้วางแผน
การขับถ่าย เช่น ใช้ผ้ากันเปื้อน หรือผ้าอ้อม
แต่ต้องผลัดเปลี่ยนเมื่อเปียกชื้น
จัดบ้านไม่ให้มีสิ่งกีดขวาง และคอยช่วยเหลือ
ในการเข้าห้องน้ำจัดหาอุปกรณ์
สำหรับปัสสาวะไว้ใกล้ๆ
ระบบต่อมไร้ท่อ
ต่อมใต้สมอง
ผิวต่อมเหี่ยวย่น นำ้หนักลดลง ปริมาณเลือดไปเลี้ยงลดลง
Growth hormone: ผิวหนังบางแห้ง สะสมไขมันบริเวณ
ลำตัวมากขึ้น กระดูกบางลง ความแข็งแรง ยืดหยุ่นลดลง
Antidiuretic hormone: หน่วยไตไม่สามารถดูดกลับนำ้
และสูญเสียความสมดุลของโซเดียมภายในร่างกาย
Corticotrophic: การผลิตฮอร์โมนเพศ
ทั้งเพศชายและเพศหญิงลดลง
ต่อมหมวกไต
ส่วนนอก เนื้อเยื่อพังผืดเพิ่มขึ้น หลั่ง Corticol ลดลง 20%
ส่วนใน หลั่ง Epinephrine และ Norepinephine
ใช้เวลายาวนานกว่าวัยอื่นๆ
ต่อมไทรอยด์
นำ้หนักไม่เปลี่ยนแปลง แต่มีเนื้อเยื่อพังผืดสะสมมากขึ้น
ผลกระทบ
เสียสมดุลของเกลือแร่ภายในร่างกาย ความดันโลหิตสูง
หัวใจเต้นไม่สม่ำเสมอ นำ้ตาลในเลือดสูง
กระดูกพรุน เสี่ยงต่อกระดูกหัก
การพยาบาล
ตรวจระดับ TSH, น้ำตาลและความดันโลหิต
เป็นช่วงๆอย่างสม่ำเสมอ
แนะนําให้รับประทานอาหารที่มีแคลเซียมสูง
ออกกำลังกายท่ามกลางแสงแดดอ่อนๆ
ระบบสืบพันธุ์
เพศชาย อัณฑะเล็กลง ความถี่ในการร่วมเพศลดลง
Testosterone สร้างน้อยลง เลือดมีปริมาณลดลง
ต่อมลูกหมากโต องคชาติแข็งตัว
เพศหญิง ปากมดลูกมีขนาดเล็กลง นำ้หลั่งจาก Endocervix ลดลง รอบเดือนสั้น ฮอร์โมนเปลี่ยนแปลง
ผลกระทบ
เพศชาย เสี่ยงต่อการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือด
เพราะ Testosterone ลดลง ต่อมลูกหมากโต
ปัสสาวะลำบาก หย่อนสมรรถภาพทางเพศ
เพศหญิง เกิดเนื้องอก เจ็บเมื่อมีเพศสัมพันธ์ ติดเชื้อ
ภายในระบบสืบพันธ์ุ สูญเสียภาพลักษณ์
การพยาบาล
แนะนำให้ปรึกษาแพทย์ในการใช้ฮอร์โมนทดแทน
แนะนําใช้สารหล่อลื่นช่องคลอด ขณะมีเพศสัมพันธ์
ระบบภูมิคุ้มกัน
การทำหน้าที่ลดลง ปริมาณของอิมมูโนโกลบูลิน และหน้าที่ของ Cell mediated immunity น้อย
เกิดโรค Autoimmune และ โรคมะเร็งมากขึ้น
ผลกระทบ
ติดเชื้อง่าย ป่วยด้วยโรค Autoimmune & Cancer
การพยาบาล
ล้างมือให้สะอาดก่อนและ หลังให้การพยาบาล
ดูแลให้ได้รับวัคซีนป้องกัน ไข้หวัดใหญ่และปอดอักเสบ
หลีกเลี่ยงการสัมผัสเชื้อโรค และปฏิบัติการพยาบาล
โดยยึดหลักปราศจากเชื้อ
กระบวนการเปลี่ยนแปลงด้านจิตสังคมและจิตวิญญาณ
ปัจจัยที่เกี่ยวข้องกับการเปลี่ยนแปลงทางจิตใจ
ด้านร่างกาย เสื่อมลงเกิดความเจ็บป่วยบ่อย
บทบาททางสั เช่น เกษียณอายุ หรือออกจากงาน
การเสียชีวิตของคู่สมรส ญาติและคนใกล้ชิด
ลักษณะการเปลี่ยนแปลง
อารมณ์เปลี่ยนแปลงได้ง่าย กลัวถูกทอดทิ้ง
ขาดความมั่นใจ เฉยชา ไม่เข้าสังคม ซึมเศร้า หงุดหงิด
กังวล หวาดระแวง ใจน้อย
ทฤษฎีของอีริคสัน
ถ้าคิดว่าได้ทำหน้าที่ที่ดีที่สุดจะเกิดความพอใจ
มีบุคลิกภาพที่เข้มแข็ง มีอารมณ์มั่นคงทางใจ Integrity
ถ้ารู้สึกว่าชีวิตขมขื่น ทุกข์ร้อน ผิดหวัง ไม่ประสบ
ความสาเร็จในชีวิต จะรู้สึกสินหวัง ไร้ค่า Despair
หลักการดูแล: ยอมรับความสำเร็จและล้มเหลว
ปล่อยวาง เพื่อให้เกิดความสุข
พัฒนาการทางจิตใจ
บุคลิกภาพ (Personality)
การเรียนรู้ (Learning)
ความจำ (Memory)
สติปัญญา (Intelligence)
สมรรถภาพ (Competence and performance)
เจตคติ ความสนใจและคุณค่า
(Attitudes,Interestsand Values)
การรับรู้ตนเองและความรู้สึกมีคุณค่า
(Self-concept and self-esteem)
บุคลิกภาพของผู้สูงอายุ
1.ผสมผสาน (Integrated personalities)
Reorganizers ค้นหากิจกรรมเพื่อปรับ
ความสามารถเดิมที่หายไป
Focused มีกิจกรรมและระดับความพึงพอใจปานกลาง
Disengaged ถอยตนเองออกจากสังคม
มีกิจกรรมน้อย แต่มีระดับความพอใจสูง
2.ต่อต้าน (Defendedpersonalities)
Holding on เกลียด กลัวความชรา พยายามยึดบุคลิกภาพ ของตนในวัยกลางคนไว้ และมีความพอใจในระดับสูงต่อการยึดถือเช่นนี้
Constricted เกลียด กลัวความชรา ชอบจำกัดบทบาทและ พฤตกิรรมของตนเอง มีความพอใจสูง ถ้าบทบาทตนมีน้อยตามที่คาดหวังไว้
3.เฉยชาและพึ่งพาบุคคลอื่น
(Passive-dependent personalities)
Succurance seeking พึ่งพาบุคคลอื่นเพื่อตอบสนอง
ความต้องการด้านอารมณ์ของตนเอง
Apathy or rocking chair พฤตกิรรมเฉยชามึนซึม
ไม่สนใจสิ่งแวดล้อม มีกิจกรรมน้อย มีความพอใจ
ในระดับปานกลางและตพี
4.แบบขาดการผสมผสาน (Unintegrated personalities)
ไม่สามารถปรับตัวให้ยอมรับความชราของตนเองได้
ควบคมุอารมณ์บกพร่อง มีพฤตกิรรมและ
ความพอใจต่อชีวิตระดับต่ำ
ลักษณะความเสื่อมทางสติปัญญา
ความสามารถในการใช้เหตผุล (Inductive reasoning) เสื่อมเร็วกว่าการคำนวณ บวก ลบ ตัวเลข
(Numerical ability)
ความสามารถในการคิดเรื่องนามธรรมมีจำกัด
ความสามารถการคิดสร้างสรรค์ลดลง แต่จะดีขึ้นถ้าใช้
ประสบการณ์เดิมช่วยและต้องใช้เวลานานกว่าวัยหนุ่มสาว
ความสามารถการคิดอิสระลดลงต้องอาศัย
บุคคลอื่นช่วยการตัดสินใจ
มักใช้วิธีแก้ปัญหาแบบที่เคยปฏิบัติโดยไม่เปลี่ยนแปลง เนื่องจากความจำสั้นทำให้แยกสาเหตุไม่ได้
การเปลี่ยนแปลงทางสังคม
สถานภาพ และบทบาท การถูกทอดทิ้ง ลูกหลาน
ต้องออกไปทำงาน ไม่มีเวลาดูแลเอาใจใส่
ความสามารถลดลง
ปัญหา มีกิจกรรมหรือส่วนร่วมทางสังคมลดลง
มีคุณค่าลดลง ขาดการเรียนรู้ แลกเปลี่ยน
นำไปสู่การแยกตัวออกจากสังคม
ปัจจัยที่ส่งผลกระทบ
ปลดเกษียณหรือออกจากงาน
เกิดปัญหาและความทุกข์ใจ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง
ผู้ที่ไม่ยอมรับและไม่สามารถปรับตัวได้
การเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจ และสังคม
อารมณ์อ่อนไหวง่าย ใจน้อย รู้สึกไม่มั่นคง
ไม่ปลอดภัยคิดถึงแต่ตนเอง มีความวิตกกังวลสูง
โกรธง่าย พึ่งพาผู้อื่นมากขึ้น
การเปลี่ยนแปลงทางวัฒนธรรม
ล้าสมัย ต่อต้านความคิดใหม่ๆ ช่องว่างระหว่างวัยมากขึ้น
จู้จี้ ขี้บ่น รู้สึกเป็นเหมือนส่วนเกินของครอบครัว
การเปลี่ยนแปลงของสังคมครอบครัว
ต้องพึ่งตนเองมากขึ้น ถูกทอดทิ้ง
แบบแผนการปรับตัวต่อการเป็นหม้าย
Stage 1: reactionary (first few weeks)
• ไม่เชื่อ ปฏิเสธ โกรธ ไม่แน่ใจ ไม่มีเหตผุล หูแว่ว เห็นภาพหลอน ดังนั้นต้องประคับประคอง รับฟัง ให้เหตผุล
Stage 2: withdrawal (first few [6]months)
• ซึมเศร้าไร้อารมณ์ การเคลื่อนไหว การรับรู้ช้า
นอนไม่หลับ
Stage 3: recuperation (second 6 months)
• อาการซึมเศร้าเริ่มลดลงและเริ่มกลับเข้าสู่ภาวะปกติ
Stage 4: exploration (second year)
• เริ่าผจญกับบทบาทใหม่ ทดสอบบทบาทใหม่
Stage 5: integration (fifth year)
• รับบทบาทใหม่ได้และพอใจกับบทบาทนั้น
การเปลี่ยนแปลงด้านจิตวิญญาณ
เกิดขึ้นเมื่อบุคคลไดีพัฒนานาและ
ตระหนักในตนเองอย่างดี
ปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อจิตวิญญาณ
ความเชื่ออำนาจภายในตน:
ผลจากการกระทำหรือความสามารถของตนเอง
ความเชื่ออำนาจภายนอกตน:
โชคชะตา เคราะห์กรรม ความบังเอิญหรือสิ่งแวดล้อม
ผลกระทบด้านจิตวิญญาณต่อพฤติกรรมสุขภาพ
ภาวะสุขภาพ เชื่ออำนาจภายในสูง: สุขภาพดีได้ จากการ ปฏิบัติตัวที่ถูกต้อง แต่เชื่ออำนาจภายนอกสูง: ไม่ต้องแสวงหาความรู้หรือไม่ต้องปฏิบัติตนให้ถูกต้องก็ได้
การป้องกันโรค เชื่ออำนาจภายในสูง
มีพฤตกิรรมป้องกันโรคดี
การเผชิญความเจ็บป่วย เชื่ออำนาจภายในสูงจะหายจากโรคไดีเร็วกว่า มีการปรับตัวได้ดีกว่า
การให้ความร่วมมือในการรักษาพยาบาล เชื่ออำนาจภายในสูงจะเต็มใจรับการรักษาและปฏิบัติตามคำแนะนำ
การพยาบาล
ให้ความรู้ทั้งผู้สูงอายุและครอบครัว : เตรียมตัวก่อนเกษียณ การดูแลสุขภาพทั้งร่างกายและจิตใจ อาชีพ
ส่งเสริมการปรับตัวด้านจิตสังคม : ดูแลตนเอง
ปรับสิ่งแวดล้อม แนะนำการเข้ากิจกรรมใหม่ๆ
ใช้เวลาว่างให้เป็นประโยชน์
สนับสนุน ส่งเสริม ปรับแก้พฤติกรรม
การสร้างเสริมสุขภาพให้สอดคล้องกับ
ความเชื่อด้านจิตวิญญาณ
ให้การดูแล ช่วยเหลือ เมื่อยามเจ็บป่วย