Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
ยาต้านโรคมะเร็งและยากดภูมิคุ้มกัน - Coggle Diagram
ยาต้านโรคมะเร็งและยากดภูมิคุ้มกัน
มะเร็งคือ
ไม่สามารถควบคุมได้และเกิดเป็นเนื้อเยื่อที่ผิดปกติ
เซลล์มะเร็งมีการแบ่งตัวตลอดเวลา สามารถลุกล้ำไปยังเนื้อเยื่อข้างเคียงและแพร่กระจายไปยังส่วนต่างๆ
ส่งผลให้การเจริญเติบโตหรือการเพิ่มจำนวนเซลล์เป็นไปอย่างรวดเร็วมากกว่าปกติ
กลุ่มของโรคที่เกิดตากความผิดปกติของรหัสสารพันธุกรรม
ส่งผลให้เกิดการกระจายของเซลล์ในก้อนเนื้อนั้น เนื่องจากขาดเลือดไปเลี้ยง ส่งผลให้ผู้ป่วยได้รับความทุกข์ทรมาน จากอาการของโรคและเกิดอันตรายถึงชีวิตได้
ระยะของการแบ่งตัวในวัฏจักรของเซลล์
ประกอบไปด้วย 5 ระยะ
S phase
เป็นระยะที่เซลล์ทำการสร้างและสังเคราะห์ DNA
G2 phase
เป็นระยะที่เซลล์สร้างองค์ประกอบต่างๆ
G1 phase
เป็นระยะแรกที่เซลล์เริ่มเข้าสู่การแบ่งตัว
M phase
เป็นระยะที่โครโมโซมหนาตัวขึ้น
G0 phase
เป็นระยะพักของเซลล์
การแบ่งประเภทตามยาการออกฤทธิ์ในวัฏจักรเซลล์มะเร็งแบ่งเป็น 2 ประเภท
Cell cycle-specific drugs (CCS)
เป็นยาที่ออกฤทธิ์ต่อเซลล์ที่อยู่ในระยะใดระยะหนึ่งของยายวงจรเซลล์เท่านั้น
ไม่มีผลต่อเซลล์ในระยะอื่นๆ
ยากลุ่มนี้ใช้ได้ผลดีในมะเร็งที่มีอัตราการแบ่งตัวอย่างรวดเร็ว
Cell cycle-nonspecific drugs (CCNS)
เป็นยาที่ออกฤทธิ์ได้ทุกระยะในวงจรของเซลล์
ยากกลุ่มนี้ใช้ได้ผลดีต่อมะเร็งที่มีอัตราการโตของก้อนมะเร็งทั้งต่ำและสูง
การแบ่งตามคุณสมบัติทางชีวะเคมีจะเเบ่งยาได้เป็น 6 กลุ่ม
ยากลุ่ม Alkylating agents
ยากลุ่ม Antimetabolites
ยากลุ่ม Anticancer antibiotics
ยากลุ่มสารสกัดจากพืชธรรมชาติ
(Natural and semi-synthetic products )
ยากลุ่ม อื่นๆ (Enzyme and adrenolytic)
ยากลุ่มฮอร์โมน (Hormone and hormone antagonists)
ยาต้านโรคมะเร็ง (Antineoplastic drugs)
ยากลุ่มสารสกัดจากพืชธรรมชาติ
(Natural and semi-synthetic products )
ยากลุ่ม taxanes
เป็นยาฉีดเข้าหลอดเลือดดำ
ผลข้างเคียง
Paclitaxel ถ้าใช้หลายครั้งอาจทำให้เกิดภาวะคลั่งน้ำในร่างกาย
ปฏิกิริยาแพ้ยา เช่น ผื่นลมพิษ หายใจลำบาก
กดไขกระดูกทำให้ปริมาณเม็ดเลือดขาวของเกร็ดเลือดต่ำ
ผลต่อทางเดินอาหาร เช่น คลื่นไส้ อาเจียน
ใช้รักษามะเร็งเต้านม มะเร็งปอด มะเร็งรังไข่ มะเร็งที่ศีรษะและคอ
ยากลุ่ม vinca alkaloids
กลไกการออกฤทธิ์ของยา
ยาจะไปจับโปรตีน tubulin ยับยั้งการประกอบ microtubules
ยับยั้งประกอบตัวของ mitotic spindle
เซลล์หยุดการเจริญเติบโตในระยะ metaphase
เป็นสารสกัดจากพืช
ตัวอย่างยา
Vinblastine (VLB) : Velban
ใช้รักษามะเร็งต่อมน้ำเหลือง มะเร็งลูกอัณฑะ มะเร็งเต้านม
Vinorelbine : Navelbine
ใช้รักษามะเร็งเต้านม
Vincristine (VCR): Oncovin
ใช้รักษามะเร็งเม็ดเลือดขาว มะเร็งต่อมน้ำเหลือง มะเร็งหลายชนิดในเด็กมะเร็งกระดูกและเนื้อเยื่อเกี่ยวพัน
ยากลุ่มฮอร์โมน (Hormone and hormone antagonists)
ใช้การป้องกันการกลับมาเป็นซ้ำ หลังการรักษาเนื่องจากฮอร์โมนไปกระตุ้นทำให้เกิดเกิดการเจริญเติบโตของเซลล์มะเร็ง
การรักษาจึงต้องยับยั้งป้องกันไม่ให้ฮอร์โมน ไปกระตุ้นเซลล์มะเร็งให้เจริญเติบโตได้
การรักษาด้วยการใช้ฮอร์โมนใช้ในกรณีที่มะเร็งมีการแพร่กระจายไปแล้ว
การรักษาด้วยกลุ่มยาฮอร์โมนต่างๆ
ยาฮอร์โมนเอสโตรเจน
Toremifene ใช้รักษามะเร็งเต้านมและ Raloxifene
ใช้ป้องกันการเกิดมะเร็งโรคกระดูกพล
ผลข้างเคียงร้อนวูบวาบ รบกวนการทางเดินอาหาร
คลื่นไส้ อาเจียน มีเลือดประจำเดือนผิดปกติ
Tamoxifen เป็นตัวเลือกเลือกแรกในการนำมาใช้รักษามะเร็งเต้านม
ถ้าใช้ในระยะยาวเสี่ยงต่อการเกิดลิ่มเลือดอุดตันในหลอดเลือด
ยาออกฤทธิ์ต้านฮอร์โมน androgen
ยา Leuprolide เป็นยาฉีดเข้าชั้นใต้ผิวหนัง
ใช้รักษามะเร็งต่อมลูกหมาก มะเร็งเต้านมในระยะแพร่กระจาย
และโรคเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดปกติ
ยา Goserelin เป็เป็นยาที่ใช้ฝังกล้ามเนื้อ
ผลข้างเคียงร้อนวูบวาบ เสื่อมสมรรถภาพทางเพศ
ในระยะแรกอาจทำให้เซลล์มะเร็งเจริญมากขึ้นจากคนกระตุ้นการหลั่ง FSH และ LH ในช่วงแรก
ยากลุ่มสเตียรอยด์
มะเร็งเม็ดเลือดขาวชนิด ALL
มีโอกาสติดเชื้อง่าย กลูโคสในเลือดสูง โรคกระดูกพรุน
โรคแผลในกระเพาะอาหารและลำไส้
ใช้รักษามะเร็งต่อมน้ำเหลือง
ยาฮอร์โมนโปรเจสติน
เพิ่มอุบัติการณ์ของการเกิดโรคหลอดเลือดหัวใจอุดตัน
ใช้รักษามะเร็งเยื่อบุมดลูก มะเร็งเต้านม และมะเร็งของไต
ยากลุ่ม Anticancer antibiotics
ยามีผลต่อเซลล์ในทุกระยะ จึงทำให้ยามีผลข้างเคียงมาก
กลไกของยา คือ. ยาจะไปรบกวนเมแทบอลิซึมของ DNA โดยสอดแทรกเข้าไปในสาย DNA ซึ่งเป็นผลให้ DNA แตก สามารถยับยั้งเซลล์มะเร็งได้
เป็นสารสกัดที่มาจากเชื้อราดินที่เรียกว่า Streptomyces
ตังอย่างยาในกลุ่ม
Doxorubicin (DOX)
เป็นยาฉีดทางหลอดเลือดดำ มีฤทธิ์ในการรักษามะเร็งหลายชนิด
Bleomycin
เป็นยาฉีดทางหลอดเลือดดำ ฉีดเข้ากล้ามเนื้อ ฉีดชั้นใต้ผิวหนัง
ยาใช้ในการรักษา มะเร็งอัณฑะ มะเร็งต่อมน้ำเหลือง
Dactinomycin
เป็นยาฉีดทางหลอดเลือดดำ ใช้ร่วมกับยา Vincristine
ใช้ในการรักษา Ewing’s tumor และ Kaposi’s sarcoma
Mitomycin
ช่วยรักษามะเร็งปากมดลูก มะเร็งปอด มะเร็งกระเพาะปัสสาวะ
และมะเร็งลำไส้
ยามะเร็งมุ่งเป้า (Targeted gene therapy)
เป็นยาที่ออกฤทธิ์ยับยั้งการเจริญเติบโต
และการแพร่กระจายของเซลล์มะเร็ง
ยามุ่งเป้าหมายแบ่งเป็น 2 กลุ่มใหญ่
ยาโมโนโคลนอลแอนติบอดี (Monoclonal antibodies)
ทำลายเซลล์มะเร็งหรือทำให้เสื่อมมะเร็ง
ไม่สามารถแบ่งตัวหรือเจริญเติบโตได้
เป็นยาออกฤทธิ์โดยจับกับโมเลกุลเป้าหมายที่อยู่ภายในนอกเซลล์
หรือบนผิวของเซลล์มะเร็งแบบเจาะจง
ยาโมเลกุลขนาดเล็ก (Small molecules)
ยาไปยับยั้งเอนไซม์ไคเนส (tyrosine kinase)
เอนไซม์นี้มีความสำคัญในการส่งสัญญาณให้เซลล์มะเร็งเกิดการแบ่งเซลล์
ทำให้เกิดกระบวนการยับยั้งการเจริญเติบโตและแบ่งตัวของเซลล์
ยับยั้งการสร้างหลอดเลือดใหม่ในก้อนเนื้อมะเร็ง
ยับยั้งสัญญาณที่ทำให้เซลล์มะเร็งเพิ่มจำนวนมากเจริญเติบโต
รบกวนการทำงานของโมเลกุลที่มีความจำเพาะต่อการเจริญเติบโต
และการแพร่กระจายของเซลล์มะเร็ง
ส่งผลต่อเซลล์ปกติของร่างกายแข็งเล็กน้อย
ยากลุ่ม Antimetabolites
ยาออกฤทธิ์ยาออกฤทธิ์ทำลายเฉพาะในระยะ s ของ cellcycle
สารกลุ่มนี้จะมีโครงสร้างทางเคมีคล้ายกับนิวคลีโอไทด์
ยาจะเข้าไปขัดขวางขบวนการการสร้าง folate,purine,pyrimidine
เอนไซม์เข้าใจผิดว่าเป็นสารในร่างกายและเข้าจับกันแบบผันกลับไม่ได้ (irreversible) เอนไซม์จึงหมดฤทธิ์ไป
มีฤทธิ์ต้านมะเร็งโดยการไปยับยั้งการทำงานของเอนไซม์ที่เกี่ยวข้องกับการสังเคราะห์ DNA
ยากลุ่มนี้จึงเป็น 3 ประเภท ตามการขัดขวางการสร้าง DNA
Purine analogs
ยา 6-thioguanine (6-TG)
ใช้รักษามะเร็งเม็ดเลือดขาวชนิด ANLL หรือ AML
ยา Fludarabine
ใช้รักษา CLL และมะเร็งต่อมน้ำเหลืองที่ไม่รุนแรง
ยา 6-mercaptopurine (6-MP)
ใช้รักษามะเร็งเม็ดเลือดขาวชนิด ALL และ AML
Pyrimidine analogs (5-FU)
Capectibine
เป็นยาชนิดเม็ดรับประทาน ใช้รักษาเพื่อบรรเทาอาการผู้ป่วยมะเร็งเต้านม
Cytarabine
เป็นยาฉีดทางหลอดเลือดดำ นิยมใช้การหยุดแบบช้าๆ
ใช้รักษามะเร็งเลือดขาวชนิด AML
5-fluorouracil (5-FU)
ชนิดยาฉีดทางหลอดเลือดดำ รักษามะเร็งเต้านม มะเร็งทางเดินอาหาร
Gemcitabine
ใช้รักษามะเร็งตับ มะเร็งปอด มะเร็งรังไข่ มะเร็งกระเพาะปัสสาวะ มะเร็งกระเพาะอาหาร มะเร็งที่ศีรษะและคอ
Antifolate/Folate antagonist
Methotrexate (MTX)
ใช้รักษามะเร็งหลายชนิด
Pemetrexed
ใช้รักษามะเร็งปอด
ยากลุ่มอื่นๆ (Other anticancer agents)
Asparaginase
ยาจะไปเร่งปฏิกิริยา Hydrolysis ทำให้เซลล์มะเร็งขาดสารจำเป็น
ที่จะนำไปสร้างเจริญเติบโตและสร้างโปรตีน
เซลล์ไม่สามารถสังเคราะห์และสร้างตัวเองได้
ใช้ในการรักษา ALLในเด็ก
อาจทำให้เกิดปฏิกิริยาแพ้ที่รุนแรง อาจทำให้เสียชีวิตได้
ทำให้เกิดตับอ่อนอักเสบ พิษต่อตับ ชักและโคม่าได้
Mitotane
ทำให้ฝ่อลงและลดการสร้าง cartisol
ใช้รักษามะเร็งต่อมหมวกไตชั้นนอก
รบกวนการทำงานของไมโตคอนเดรียในเซลล์ต่อมหมวกไตชั้นนอก
อาจทำให้เกิดอาการซึมเศร้า มึนศีรษะ
รบกวนทางเดินอาหารบกวนทางเดินอาหาร และทำให้กล้ามเนื้ออ่อนแรง
ยากลุ่ม Alkylating agents
ทำให้เกิด หมู่ อัลคิล (Alkyl group) เข้าไปทำปฏิกิริยาทางเคมี
ไปจับสายของ DNA ส่งผลให้ DNA ไม่ให้แยกออกจากกันได้
ทำให้เซลล์แบ่งตัวไม่ได้
เกิดการแตกหักของสาย DNA (DNA strand break)
เกิดการถอดรหัสของ DNA (DNA transcription) ผิดพลาดทำให้
การจำลองของ (DNA replication) ผิดพลาด
ยากลุ่มนี้สามารถออกฤทธิ์ต่อเซลล์ของวงจรเซลล์
(จัดอยู่ในกลุ่ม CCNS drugs)
ตัวอย่างยาในกลุ่มนี้
Cyclophosphamide
Ifosfamide
Chlorambucil
Carmustine
Dacarbazine
Cisplatin
Busulfan
Mechlorethamine
ผลข้างเคียงจากยา
ผลข้างเคียงต่อระบบทางเดินอาหาร
อาหารพิษต่อระบบประสาท
ทำให้เกิดการกดการทำงานของไขกระดูก
ยากลุ่มนี้มีโอกาสเพิ่มความเสี่ยงการเกิดพิษต่อหัวใจได้
ผลต่อผิวหนัง
ยากดภูมิคุ้มกัน
กลุ่มยาที่มีพิษต่อเซลล์ (Cytotoxic agents)
Mycophenolate mofetil (MMF) : Cellcept
ผลข้างเคียงที่พบน้อย ความผิดปกติของระบบประสาทส่วนกลาง
ตับอ่อนอักเสบ พิษต่อตา พิษต่อตับ มีผื่น ปวดกล้ามเนื้อ
ใช้ป้องกันและรักษาการปฏิเสธการปลูกถ่ายอวัยวะแบบเฉียบพลัน
Azathioprine (Imuran)
กดการทำงานของไขกระดูกเกิดภาวะเม็ดเลือดขาวต่ำบ่อยกว่าโลหิตจางหรือเกร็ดเลือดต่ำและเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดมะเร็งมากขึ้น
คลื่นไส้ อาเจียน เกิดพิษต่อตับเมื่อให้ในขนาดสูง
ใช้รักษาโรคภูมิคุ้มกันต้านตัวเองหลายชนิด
Sirolimus หรือ Everolimus
ใช้ป้องกันการเกิดการปฏิเสธการปลูกถ่ายอวัยวะแบบเฉียบพลัน
กดไขกระดูกทำให้เกร็ดเลือดต่ำและเม็ดเลือดขาวต่ำ
ทำให้ติดเชื้อง่าย ซีด
ยาไปยับยั้งการทำงานของ mammalian target of rapamycin
Leflunomide
อย่อย่าประหยัดยังการสังเคราะห์ส่งผลให้การสังเคราะห์ pyrimidine
จึงทำให้มีฤทธิ์ต้านการอักเสบและต้านการเจริญเติบโตของเซลล์
รักษาโรคข้ออักเสบรูมาตอยด์
ไม่ควรใช้ในผู้ป่วยที่มีโรคตับและโรคไต
นอกจากนั้นยังมีผิดต่อทารกในครรภ์
กลุ่มอดรีโนคอร์ติคอยด์ (Adrennocorticoids)
ใช้รักษาภาวะหนูรับปฏิเสธเซลล์ของผู้ให้
ไปควบคุมการทำงานของ gene โดยจับกับ steroid receptor
ภายในเซลล์
เป็นยากดภูมิคุ้มกันที่ใช้ในระยะยาว
การใช้ยาเป็นระยะเวลานานต่างๆของร่างกายหลายระบบ
กลุ่มออกฤทธิ์ยับยั้งเอนไซม์แคลซินิวริน
(Calcineurin inhibitors)
Tacrolimus (FK506)
ใช้แทน cyclosporin ในการรักษาผู้ป่วยที่ได้รับการปลูกถ่ายอวัยวะเนื่องจากมีผลข้างเคียงน้อยกว่า
คล้ายกับ cyclosporin แต่ยาไม่ทำให้เหงือกหนาและขนดก
ออกฤทธิ์ออกฤทธิ์เหมือนกับ cyclosporin และฤทธิ์แรงกว่า 100 เท่า
ยามีพิษต่อระบบประสาท
Cyclosporin A (CsA)
ใช้ป้องกันและรักษา acute graft ในผู้ป่วยที่ปลูกถ่ายไปหัวใจปอดและตับ
ใช้ป้องกันการปลูกถ่ายไขกระดูก
ยับยั้งเอนไซม์ calcineurin ส่งผลยับยั้งการสร้าง
และการหลั่ง IL-2 จาก T cell
ใช้รักษาโรคภูมิคุ้มกันต้านตัวเองหลายชนิด
อาจทำให้ความดันโลหิตสูง น้ำตาลในเลือดสูง ไขมันในเลือดสูง
การทำงานของตับผิดปกติ เหงือกบวมและขนดก
ยามีฤทธิ์กดไขกระดูกเพียงเล็กน้อย เสี่ยงต่อการติดเชื้อได้น้อยกว่า
ยาภูมิคุ้มกันตัวอื่นๆเพื่อใช้ติดต่อเป็นเวลานาน
พิษต่อระบบประสาท
พิษต่อไตขึ้นกับขนาดยาที่ให้และระดับยาในเลือด
กลุ่มสารยับยั้ง Cytokines (Cytokines inhibitors)
สามารถจับกับ antigen แต่ละชนิดได้อย่างจำเพาะเจาะจงมาใช้
เป็นสารกดภูมิคุ้มกัน
ยากลุ่มนี้มีทั้ง polyclonal antibodies และ monoclonal antibodies
ใช้ในการรักษาและป้องกันโรคต่างๆที่เกิดจากภูมิคุ้มกันของร่างกายทำงานมากจนผิดปกติ
เป็นกลุ่มยาที่ใช้เพื่อกดหรือลดความแข็งแรงของภูมิคุ้มกัน
ระบบภูมิคุ้มกันต้านทานโรค และระบบภูมิต้านทานในร่างกาย
ใช้ป้องกันและรักษาการเกิดภูมิคุ้มกันจากเนื้อเยื่อที่ปลูกถ่าย
ที่เป็นอันตรายต่อร่างกายผู้ป่วย