ยาที่ใช้ในระบบประสาทอัติโนมัติ

การทำงานของระบบประสาทอัติโนมัติ

สารสื่อประสาทและตัวรับ

การแบ่งประเภทของ Adrenergic receptors

การแบ่งประเภทของ Cholinergic receptor

ยาที่ออกฤทธิ์ต่อระบบประสาทอัติโนมัติ

ระบบประสาทซิมพาเทติก

ระบบประสาทพาราซิมพาเทติก

ต่อสู้หรือถอยหนี

เพิ่มการให้พลังงานทำให่หัวใจเต้นเร็ว

เพิ่ม Cardiac output หลอดลมขยาย

การทำงานของระบบทางเดินอาหารลดลง

เหมือนการชะลอหรือการห้าม

ลดอัตราการเต้นของหัวใจ

หลอดลมตีบแคบลง

กระเพาะอาหารและกระเพาะปัสสาวะตีบแคบลง

เพิ่มการหลั่งกรดและน้ำย่อย

สารสื่อประสาทในระบบประสาทพาราซิมพาเทติก

สารสื่อประสาทในระบบประสาทซิมพาเทติก

สารสื่อประสาทในระบบโซมาติก เส้นประสาทที่กล้ามเนื้อลายจะหลั่ง Ach ออกฤทธิ์ที่ Nicotinic receptors กล้ามเนื้อ

Adrenergic agents ได้แก่ Noradrenaline

ตัวจับกับตัวรับเฉพาะ Adrenergic receptor

Alpha

Beta

Cholinergic agants ได้แก่ Acetylcholine

ตัวจับกับตัวรับเฉพาะCholinergic receptor

Muscarininc (M)

Nicotinic receptors (N)

Alpha 1

กล้ามเนื้อเรียบของหลอดเลือด

ทางเดินปัสาวะ

มดลูกทำให้เกิดการตอบสนองแบบหดตัว

ระบบทางเดินอาหารทำให้เกิดการยับนั้งการเคลื่อนไหว

Alpha 2

ปลายประสาทซิมพาเทติก

สมองจะกระตุ้นการยับยั้งการหลั่งของ NE

Beta 1

หัวใจ เมื่อถุกกระตุ้นจะเพิ่มแรงบีบตัว

อัตราการเต้นของหัวใจ

Beta 2

Beta 3 เซลล์ไขมันถูกกระตุ้นทำให้เกิดการสลายไขมัน

กล้ามเนื้อเรียบของหลอดเลือด

หลอดลม

ทางเดินปัสสาวะ

มดลูกถูกกระตุ้นจะเกิดการคลายตัว

กล้ามเนื้อลายก่อใก้เกิดการสลายไกลโคเจน

Nicotinic receptor พบที่ปมประสาท

Muscarinic receptor

M1

M2

M3

M4 ระบบประสาท กระตุ้นให้เสริมการหลั่ง Dopamine

M5 Dopamine neuron กระตุ้นให้เสริมการหลั่ง Dopamine

Peripheral neuron

Gastric parietal

ต่อมีท่อ

กล้ามเนื้อเรียบของทางเดินอาหาร

ทางเดินหายใจ

หัวใจ

Peripheral neuron

ยาโคลิเนอร์จิค

ยาต้านมัสคารินิค

ยากระตุ้นระบบประสาทซิมพาเทติก

ยาปิดกั้นอะดรีเนอร์จิครัเซพเตอร์

Cholinergic agonist

Ach และสารสังเคราะห์ choline ester

Anticholinesterase agant

กลไกลการออกฤทธิ์

ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา

การนำไปใช้ทางคลินิก

อาการค้างเคียงและความเป็นพิษ

ข้อห้าม

Muscarinic

Nicotinic receptor

ระบบไหลเวียนเลือด

ลดความต้านทานของหลอดเลือดส่วนปลาย

หลอดเลือดขยายตัว

ลดความดันโลหิต

ลดการเต้นของหัวใจ

ระบบหายใจ

กล้ามเนื้อเรียบหลอดลมหดตัว

ต่อมในหลอดลมหลั่งสารคัดหลั่งมากขึ้น

ถ้ามีการกระตุ้นมากจะเกิดอาการคล้ายหืด

ระบบทางเดินปัสสาวะ

กล้ามเนื้อกระเพาะปัสสาวะหดตัว

เพิ่มความดันกระเพาะปัสสาวะ

เพิ่มการบีบตัวของท่องปัสสาวะ

การคลายตัวของกล้ามเนื้อหูรูด

Tirgone ของกระเพาะปัสสาวะ

ระบบทางเดินอาหาร

เพิ่มการหลั่งสารคัดหลั่งคือน้ำลาย

กรดในกระเพาะอาหาร ต่อมในตับอ่อนและลำไส้

กระตุ้นกล้ามเนื้อทางเดินอาหารบีบตัว

กล้ามเนื้อ Sphincter ต่างๆคลายตัวให้อาหารเคลื่อนผ่านไปได้

ฤทธิ์ต่อตา ทำให้รูม่านตาหรี่ เป็นผลจากการหดตัวของกล้ามเนื้อ Sphincter muscle ของ iris ลดความดันในเบ้าตา

ระบบประสาทส่วนกลาง

สารมีฤทธิ์กระตุ้นสมองส่วน Cortex

การรับรู้

การเคลื่อนไหว

ความอยากอาหาร

ความปวด

ใช้รักษาระบบทางเดินปัสสาวะ

ใช้รักษาต้อหิน

ใช้รักษาอาการท้องอืด

ผู้เป็นโรคหอบหืดหรือโรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง

โรคแผลในกระเพาะอาหารและลำไส้

ผู้ป่วยลำไส้อุดตัน นิ่วทางเดินปัสสาวะ

Bethanechol,Pilocarpine ชนิดเม็ด

อาการมึนเวียนศีรษะคล้ายจะเป็นลม

อาเจียน

ทำให้มีน้ำลาย น้ำมูก น้ำตา

เหงื่อออก

ปวดปัสสาวะ

ปวดมวนท้อง

Pilocarpine แบบหยอด

อาการตามัว

ระคายเคือง

คันตา

ตาแดง

น้ำตาไหล

กลไกลการออกฤทธิ์

ฤทธิ์ทางเภสัช

การนำไปใช้ทางคลินิก

อาการข้างเคียงและความเป็นพิษ

ยับยั้งการทำงานของเอนไซม์ Acetylcholinesterase

สารที่จับกับเอนไซม์ชั่วคราว Reversible

สารที่จับกับเอนไซม์ถาวร Irreversible

Edrophonium

Neostigmine

Pyridostigmine

Organophosphate

Compounds

Muscarinic receptor คล้ายกับ Cholinergic agonist

ผลต่อกล้านเนื้อเรียบและต่อมของกระเพาะอาหาร

ทางเดินอาหาร

ทางเดินปัสสาวะ

ทางเดินหายใจ

ตา

ผลต่อระบบไหลเวียนอาจทำให้หัวใจเต้นช้าลง

ลด Cardrac output ความดันโลหิตลดลง

Nicotinic receptor

ผลต่อกล้ามเนื้อลาย

การบีบตัวของใยกล้ามเนื้อ ทำให้กล้ามเนื้อมีการสั่นพริ้ว

Neostigmine

รักษาอาการลำไส้

กระเพาะปัสสาวะอักเสบไม่บีบตัว

ใช้ในการรักษาและวินิจจัยโรค Myasthenia gravis

Pyridostigmine

Edrophoium

ใช้ในการยุติฤทธิ์ของยาคลายกล้ามเนื้อกลุ่มที่เป็น Competitive antagonist

Neostigmine

Pyridostigmine

รักษา Alzheimer 's disease ยาช่วยบำรุงด้านความจำ ความเข้าใจ ทำให้สมองเสื่อมช้าลง

Donepezil

Galantamine

Rivastigmine

Organophosphateหรือยาฆ่าแมลง

อาการ

ยาต้านพิษ

รูม่ายตาเล็ก

หายใจลำบาก

หัวใจเต้นช้า

ความดันโลหิตต่ำ

หน้ามืด

เหงื่อออกมาก

น้ำลายมาก

หลอดลมหดเกร็ง

ปวดท้อง

ถ้าเข้าสมอง

ชัก

หยุดหายใจ

หมดความรู้สึก

Atropine

Pralidoxime

กลไกลการออกฤทธิ์

ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา

การนำไปใช้ทางคลินิก

อาการข้างเคียงและความเป็นพิษ

Atropine เป็น muscarinic antagonists ออกฤทธิ์แย่งที่กับ Ach ในการจับ Muscarinic receptors แบบแข่งขัน ทำให้ยามีผลลด Parasympathetic tone

ระบบตา

ระบบทางเดินอาหาร

ระบบทางเดินหายใจ

กล้ามเนื้อเรียบอื่นๆ

ต่อมเหงื่อ

ระบบหัวใจและหลอดเลือด

ทำให้กล้ามเนื้อเรียบ iris sphincter และciliary muscle ไม่สามรถหดตัวได้จึงทำให้ม่ายตาขยาย

ไม่สามารถความคุมเลนส์ให้เห็นภาพชัดได้

ความดันในลูกตาสูง

การปิดกั้น Muscarinic receptors

ทำให้ Parasympathetic tone ที่ระบบทางเดินอาหารลดลง

ลดการบีบตัวของหลอดอาหาร

ลดการขับเคลื่อนของกระเพาะอาหารและลำไส้

มีฤทธิ์ขยายหลอดลม

ยับยั้งการหลั่งของสารคัดหลั่ง

ลดการหดเกร็งของหลอดลม

ลดความตึงตัวและความแรงในการบีบตัวของท่อปัสสาวะและกระเพาะปัสสาวะ

ทำให้ปัสสาวะลำบากโดยเฉพาะผู้สูงอายุ

หัวใจเต้นเร็ว

หลอดเลือดขยายตัว

บริเวณผิวหนังร้อนหรือแดง

รู้สึกวูบวาบตามตัว

ร่างกายขับเหงื่อได้น้อย

ร่างกายไม่สามารถระบายความร้อนออกทางเหงื่อได้

ทำให้ร่างกายมีอุณหภูมิสูง

Antisecretory รักษาโรคกระเพาะอาหารและลำไส้

Antispasmodics ยาลดการหดเกร็งของกล้ามเนื้อเรียบในท้อง กระเพาะอาหาร ลำไส้ หรือมดลูก

ใช้รักษาภาวะกระเพาะปัสสาวะบีบตัวมากเกินไป

Oxybutynin

Oxyphencyclimine

ยาขยายหลอดลม เช่น Ipratropium bromide

Atropine ยาเตรียมผู้ป่วยก่อนผ่าตัด ยับยั้งการหลั่งกรด น้ำย่อย น้ำลายและสารคัดหลั่งในทางเดินอาหาร

รักษาโรคพาร์กินสัน

Benztropine

Trihexyphenidyl

Atropine ยาต้านพิษที่เกิดจากOrganophosphate

ปากแห้ง

คอแห้ง

ตาพร่ามัว

ใจสั่น

ร้อนวูบวาบทางผิวหนัง

ท้องผูก

ปัสสาวะลำบาก

อาจทำให้ปัสสาวะคั่งได้

Alpha-adrenergic antagonists

Beta-adrenergic antagonists

Prazosin,Doxazosin

เป็นยาที่ใช้ในปัจจุบัน

ออกฤทธิ์จำเพาะต่อ α1-receptor

Non-selective β-blocker

ผนังหลอดเลือด

ต่อมลูกหมาก

ลดความต้านทางของหลอดเลือดแดง

ผนังหลอดเลือดขยาย

อาการข้างเคียงและความเป็นพิษ

ความดันโลหิตต่ำในขณะเปลี่ยนอิรอยาบถพบบ่อยจากการใช้ยาในระยะแรกๆ

Selective β-blocker

รักษาความดันโลหิตสุง

ลดอาการใจสั่น

ลดอาการตื่นเต้นได้ง่ายทำให้เกิดภาวะสงบ

รักษาหัวใจเต้นผิดจังหวะ

Atenolol,Metoprolol

หัวใจเต้นผิดจังหวะ

เจ็บหน้าอก

เป็นยาที่สำคัญในการลดความเสี่ยงต่อภาวะหัวใจล้มเหลวจากกล้ามเนื้อหัวใจ แต่ห้ามใช้กับผู้ป่วยที่มีอัตราการเต้นของหัวใจช้ากว่า45ครั้ง/นาที

ความดันโลหิตสูง

อาการข้างเคียงและความเป็นพิษ

ทำให้หัวใจเต้นช้า

ทำให้หลอดลมตีบ

หัวใจเต้นผิดจังหวะ

ปวดศีรษะ วิงเวียน นอนไม่หลับ เหนื่อยล้า

อาจเกิดภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ

Catecholamines

Alpha-adrenergic agonist

Beta-adrenergic agonist

Indirect-acting and mixed-type adrenergic agonist

ฤทธิ์ทางเภสัช

ระบบไหลเวียนเลือด กระตุ้นกล้ามเนื้อเรียบของหลอดเลือดหดตัว

ผลต่อกล้ามเนื้อเรียบ

กล้ามเนื้อลายขยาย

เกิดการคลายตัวของกล้ามเนื้อหลอดลม ทางเดินอาหารและกล้ามเนื้อมดลูก

ผลกระตุ้นหัวใจ

เพิ่มการเต้นและการบีบของกล้ามเนื้อหัวใจ

เพิ่มความเร็วในการส่งสัญญาณไฟฟ้า

ผลต่อแมแทบอลิซึม

เพิ่มการสลาย Glycogen

สร้าง glugen จาก lipidและโปรตีน

เพิ่มระดับน้ำตาลในเลือด

เพิ่มการสลายเนื้อเยื่อไขมัน

เพิ่ม free fatty acid

ผลต่อระบบต่อมไร้ท่อ

ตับอ่อนลดการหลั่ง insulin

เพิ่มการหลั่ง glucagon ทำให้น้ำตาลในเลือดสูง

ผลต่อระบบประสาทส่วนกลาง

ทำให้ตื่นตัว

ลดความอยากอาหาร

ผลต่อตา

กล้ามเนื้อตาหดตัว

รูม่ายตาขยาย

เพิ่มการสร้างน้ำในลูกตา

กลุ่มของยา

Epinephrine

Norepinephrine

Dopamine

Dobutamine

กลไกการออกฤทธิ์

เป็นสาร agonist ออกฤทธิ์กระตุ้นได้ทั้ง α1-2และ β1-2

receptor ถูกทำลายอย่างรวดเร็วโดย MAOและ COMT ดังนั้นให้การรับประทานไม่ได้

การนำไปใช้ทางคลินิก

ภาวะหัวใจหยุดเต้น

ภาวะแอนนาฟิแล็กซิส

ใช้เพื่อห้ามเลือด

ใช้ผสมยาชาเฉพาะที่

Epinephrine เป็นยาชนิดแรกที่ควรใช้

Epinephrine ไม่ได้รักษาภาวะช็อกแต่เป็นการเพิ่มอัตราชีพจร

ลดอาการหดเกร็งของหลอดลม

ทำให้หลอดลมขยาย

ลดการบวมของกล่องเสียง

ประคบบริเวณเยื่อเมือก

ลดอาการเลือดออก

ใช้ใน Spinal block เพื่อให้ออกฤทธิ์นานขึ้น

ลดการแพร่กระจายของยาชาออกไป

ออกฤทธิ์เช่นเดียวกับ Epinephrine

เพิ่มความต้านทานรวมของหลอดเลือดส่วนปลายได้มากขึ้น

หลอดเลือดหดตัว

เพิ่มอัตราการเต้นของหัวใจ

เพิ่ม Cadiac output

ประโยชน์ทางคลินิก รักษาความดันโลหิตต่ำรุนแรงที่ไม่ตอบสนองต่อยาอื่น

เป็น Neurotransmitter ในสมอง

เมื่อถูกเมตาโบไลท์

Norepinephrine

Epinephrine

ขนาดของยาที่ต่างกัน

1 DA ในขนาดต่ำ

2 DA ในขนาดปานกลาง

3 DA ในขนาดสูง

กระตุ้น D1-receptors = vasodilation ของหลอดเลือดในไตและหัวใจ

ผลเพิ่มปริมาณเลือดที่ไปเลี้ยงที่ไต

เพิ่มการขับโซเดียมที่ปัสสาวะ

กระตุ้น β1 receptor

เพิ่มแรงบีบตัวของหัวใจ

เพิ่มอัตราการเต้นของหัวใจเล็กน้อย

ทำให้กล้ามเนื้อหัวใจไม่ต้องใช้ออกซิเจนมาก

มีประโยชน์ในการรักษาภาวะช็อก

มีประโยชน์ในภาวะหัวใจล้มเหลวและลกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด

กระตุ้น α1 receptor

ทำให้เกิดหลอดเลือดหดตัว

เพิ่มความดันโลหิต

ประโยชน์ทางคลินิก รักษาภาวะช็อกจากหัวใจ จากกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือดเฉียบพลัน

เป็นการสังเคราะห์ มีโครงสร้างคล้าย DA

เป็นยาที่กระตุ้นการบีบตัวของหัวใจ

เพิ่ม cardiac output

มีผลเล็กน้อยต่อการเต้นของหัวใจ

ไม่มีผลต่อ D1 receptor ที่ไต

มีฤทธิ์โดยรวมทำให้หลอดเลือดขยายตัวจึงไม่ใช่ยาเพิ่มความดันโลหิต

ประโยชน์ทางคลินิกเช่นเดียวกับ DA

อาการข้างเคียงและความเป็นพิษ

ระบบประสาท

ระบบไหลเวียน

Tissue necrosis

วิตกกังวน

ปวดศรีษะ

อาการสั่น

หัวใจเต้นผิดจังหวะ

ปอดบวมน้ำ

เจ็บหน้าอก

Norepinephrine ถ้าฉีดเข้าหลอดเลือดดำรั่วไปเนื้อเยื่อรอบๆจะเกิด Vasoconstriction อย่างมากจนเนื้อเยื่อตาย

Alpha-1 agonist

Alpha-2 agonist

Phenylephrine

Midodrine

ยาออกฤทธิ์จำเพาะต่อ α1-receptor

ทำให้กล้ามเนื้อเรียบของหลอดเลือดหดตัว

เพิ่มแรงต้านในหลอดเลือดและเพิ่มความดันโลหิต

ยาออกฤทธิ์จำเพาะต่อ α1-receptor

ทำให้หลอดเลืดหัวตัว

ส่งผลให้ความดันโลหิตเพิ่ม

ออกฤทธิ์นานถึง 3-4 ชั่วโมง

Clonidine

ยาออกฤทธิ์จำเพาะต่อ α2-receptor ที่สมองและหลอดเลือด

สามารถผ่านสมองใช้เป็นยาลดความดันโลหิต

มีชนิดรับประทานและแผ่นแปะผิวหนัง

ทำให้ลดการหดตัวของกล้ามเนื้อ

ลดความต้านทางของหลอดเลือด

ประโยชน์ทางคลินิกใช้รักษาโรคความดันโลหิตสูง

เป็นยาที่เลือกใช้ในสตรีมีครรภ์

รักษาอาการขาดเหล้าหรือการถอดพิษของสุรา

ผลข้างเคียงที่พบบ่อย

ง่วง

ซึมเศร้า

ปากแห้ง

ท้องผูก

เบื่ออาหาร

ถ้าหยุดยาเร็วทำใให้ความดันโลหิตสูงเฉียบพลัน

β2 adrenergic agonist

β3 adrenergic agonist

ยาขยายหลอดลมชนิดออกฤทธิ์สั้น

ยาขยายหลอดลมชนิดออกฤทธิ์ยาว

ยาจำเพาะต่อ β2 receptor

ทำให้กล้ามเนื้อเรียบหลอดลมขยายตัว

ใช้รักษาอาการหลอดลมหดเกร็งเฉียบพลัน

ออกฤทธิ์ภายใน15นาที

Terbutaline ใช้เวลา1ชั่วโมง

เมื่อใช้แบบพ้น ใช้บรรเทาอาการหืดเฉียบพลันหรือ COPD ระยะออกฤทธิ์ 3-4ชั่วโมง

ได้แก่ Salmeterol & formoterol

เป็นยาที่มีระยะเวลาการออกฤทธิ์ยาวนานกว่า12ชั่วโมง

ให้รูปแบบยาพ้นช่วยบรรเทาอาการหืด

Salmeterol มี onset ช้าใช้เวลาหลายชั่วโมง

Formoterol ออกฤทธิ์เร็วกว่าจึงสามารถใช้รักษาทั้งระยะเฉียบพลันและระยะยาว

อาการข้างเคียงและความเป็นพิษ

ใจสั่น

อาการสั่น

อาการกระวนกระวาย

วิตกกังวน

หัวใจเต้นเร็ว

Mirabegron เป็นยาจำเพาะต่อ β3 receptor

กล้ามเนื้อกระเพาะปัสสาวะคลายตัว

ใช้ในการรักษาอาการกลั้นปัสสาวะไม่ได้

Ephedrine & pseudoephedrine

Amphetamine

Ephedrine ไม่ได้ใช้ทางคลินิกแล้ว

pseudoephedrine เป็นยาที่ออกฤทธิ์ทางจิตประสาทมีใช้อย่างจำกัดในโรงพยาบาล

เป็นยาเสพติดให้โทษประเภทที่1

ออกฤทธิ์กระตุ้นประสาทส่วนกลางที่มีความรุนแรงสูงออกฤทธิ์โดยตรงและทางอ้อม

ยามีผลเพิ่มความดันโลหิต

ในขนาดสูงทำให้หัวใจเต้นผิดจังหวะ

ประโยชน์ทางคลินิกของกลุ่มยา Sympathomimetics

ภาวะหัวใจหยุดเต้น Epinephrine

เพิ่มความดันโลหิต

เพิ่มเลือดไปเลี้ยงหัวใจ

ภาวะช็อก

β-adrenergic receptor กระตุ้นแรงบีบตัวและอัตราการเต้นของหัวใจ

α-adrenergic receptor เพิ่มความดันโลหิต

Dopamine เพิ่มปริมาณเลือดไปเลี้ยงที่ไต

Anaphylaxis ยาหลักที่ใช้ได้แก่ epinephrine

Asthma & COPD

ยาขยายหลอดลม

ยาหลักในการรักษาโรคหอบหืด

Glaucoma

ลดความดันในลูกตา

ลดการผลิตน้ำในลูกตา

Antihypertensive

ออกฤทธิ์ในระบบประสาทส่วนกลาง

ลดความดันโลหิต

ลดการคั่งการบวมของเนื้อเยื่อในจมูก

Adrenergic receptor หดหลอดเลือด ลดอาการบวม

ยาลดการคั่งในจมูกใช้ในกรณีแพ้สารเคมี

อื่นๆ

Overactive bladder

ใช้ยา β3-receptor agonist มีผลคลายกล้ามเนื้อกระเพาะปัสสาวะ