ยาที่ใช้ในระบบประสาทอัติโนมัติ
การทำงานของระบบประสาทอัติโนมัติ
สารสื่อประสาทและตัวรับ
การแบ่งประเภทของ Adrenergic receptors
การแบ่งประเภทของ Cholinergic receptor
ยาที่ออกฤทธิ์ต่อระบบประสาทอัติโนมัติ
ระบบประสาทซิมพาเทติก
ระบบประสาทพาราซิมพาเทติก
ต่อสู้หรือถอยหนี
เพิ่มการให้พลังงานทำให่หัวใจเต้นเร็ว
เพิ่ม Cardiac output หลอดลมขยาย
การทำงานของระบบทางเดินอาหารลดลง
เหมือนการชะลอหรือการห้าม
ลดอัตราการเต้นของหัวใจ
หลอดลมตีบแคบลง
กระเพาะอาหารและกระเพาะปัสสาวะตีบแคบลง
เพิ่มการหลั่งกรดและน้ำย่อย
สารสื่อประสาทในระบบประสาทพาราซิมพาเทติก
สารสื่อประสาทในระบบประสาทซิมพาเทติก
สารสื่อประสาทในระบบโซมาติก เส้นประสาทที่กล้ามเนื้อลายจะหลั่ง Ach ออกฤทธิ์ที่ Nicotinic receptors กล้ามเนื้อ
Adrenergic agents ได้แก่ Noradrenaline
ตัวจับกับตัวรับเฉพาะ Adrenergic receptor
Alpha
Beta
Cholinergic agants ได้แก่ Acetylcholine
ตัวจับกับตัวรับเฉพาะCholinergic receptor
Muscarininc (M)
Nicotinic receptors (N)
Alpha 1
กล้ามเนื้อเรียบของหลอดเลือด
ทางเดินปัสาวะ
มดลูกทำให้เกิดการตอบสนองแบบหดตัว
ระบบทางเดินอาหารทำให้เกิดการยับนั้งการเคลื่อนไหว
Alpha 2
ปลายประสาทซิมพาเทติก
สมองจะกระตุ้นการยับยั้งการหลั่งของ NE
Beta 1
หัวใจ เมื่อถุกกระตุ้นจะเพิ่มแรงบีบตัว
อัตราการเต้นของหัวใจ
Beta 2
Beta 3 เซลล์ไขมันถูกกระตุ้นทำให้เกิดการสลายไขมัน
กล้ามเนื้อเรียบของหลอดเลือด
หลอดลม
ทางเดินปัสสาวะ
มดลูกถูกกระตุ้นจะเกิดการคลายตัว
กล้ามเนื้อลายก่อใก้เกิดการสลายไกลโคเจน
Nicotinic receptor พบที่ปมประสาท
Muscarinic receptor
M1
M2
M3
M4 ระบบประสาท กระตุ้นให้เสริมการหลั่ง Dopamine
M5 Dopamine neuron กระตุ้นให้เสริมการหลั่ง Dopamine
Peripheral neuron
Gastric parietal
ต่อมีท่อ
กล้ามเนื้อเรียบของทางเดินอาหาร
ทางเดินหายใจ
หัวใจ
Peripheral neuron
ยาโคลิเนอร์จิค
ยาต้านมัสคารินิค
ยากระตุ้นระบบประสาทซิมพาเทติก
ยาปิดกั้นอะดรีเนอร์จิครัเซพเตอร์
Cholinergic agonist
Ach และสารสังเคราะห์ choline ester
Anticholinesterase agant
กลไกลการออกฤทธิ์
ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา
การนำไปใช้ทางคลินิก
อาการค้างเคียงและความเป็นพิษ
ข้อห้าม
Muscarinic
Nicotinic receptor
ระบบไหลเวียนเลือด
ลดความต้านทานของหลอดเลือดส่วนปลาย
หลอดเลือดขยายตัว
ลดความดันโลหิต
ลดการเต้นของหัวใจ
ระบบหายใจ
กล้ามเนื้อเรียบหลอดลมหดตัว
ต่อมในหลอดลมหลั่งสารคัดหลั่งมากขึ้น
ถ้ามีการกระตุ้นมากจะเกิดอาการคล้ายหืด
ระบบทางเดินปัสสาวะ
กล้ามเนื้อกระเพาะปัสสาวะหดตัว
เพิ่มความดันกระเพาะปัสสาวะ
เพิ่มการบีบตัวของท่องปัสสาวะ
การคลายตัวของกล้ามเนื้อหูรูด
Tirgone ของกระเพาะปัสสาวะ
ระบบทางเดินอาหาร
เพิ่มการหลั่งสารคัดหลั่งคือน้ำลาย
กรดในกระเพาะอาหาร ต่อมในตับอ่อนและลำไส้
กระตุ้นกล้ามเนื้อทางเดินอาหารบีบตัว
กล้ามเนื้อ Sphincter ต่างๆคลายตัวให้อาหารเคลื่อนผ่านไปได้
ฤทธิ์ต่อตา ทำให้รูม่านตาหรี่ เป็นผลจากการหดตัวของกล้ามเนื้อ Sphincter muscle ของ iris ลดความดันในเบ้าตา
ระบบประสาทส่วนกลาง
สารมีฤทธิ์กระตุ้นสมองส่วน Cortex
การรับรู้
การเคลื่อนไหว
ความอยากอาหาร
ความปวด
ใช้รักษาระบบทางเดินปัสสาวะ
ใช้รักษาต้อหิน
ใช้รักษาอาการท้องอืด
ผู้เป็นโรคหอบหืดหรือโรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง
โรคแผลในกระเพาะอาหารและลำไส้
ผู้ป่วยลำไส้อุดตัน นิ่วทางเดินปัสสาวะ
Bethanechol,Pilocarpine ชนิดเม็ด
อาการมึนเวียนศีรษะคล้ายจะเป็นลม
อาเจียน
ทำให้มีน้ำลาย น้ำมูก น้ำตา
เหงื่อออก
ปวดปัสสาวะ
ปวดมวนท้อง
Pilocarpine แบบหยอด
อาการตามัว
ระคายเคือง
คันตา
ตาแดง
น้ำตาไหล
กลไกลการออกฤทธิ์
ฤทธิ์ทางเภสัช
การนำไปใช้ทางคลินิก
อาการข้างเคียงและความเป็นพิษ
ยับยั้งการทำงานของเอนไซม์ Acetylcholinesterase
สารที่จับกับเอนไซม์ชั่วคราว Reversible
สารที่จับกับเอนไซม์ถาวร Irreversible
Edrophonium
Neostigmine
Pyridostigmine
Organophosphate
Compounds
Muscarinic receptor คล้ายกับ Cholinergic agonist
ผลต่อกล้านเนื้อเรียบและต่อมของกระเพาะอาหาร
ทางเดินอาหาร
ทางเดินปัสสาวะ
ทางเดินหายใจ
ตา
ผลต่อระบบไหลเวียนอาจทำให้หัวใจเต้นช้าลง
ลด Cardrac output ความดันโลหิตลดลง
Nicotinic receptor
ผลต่อกล้ามเนื้อลาย
การบีบตัวของใยกล้ามเนื้อ ทำให้กล้ามเนื้อมีการสั่นพริ้ว
Neostigmine
รักษาอาการลำไส้
กระเพาะปัสสาวะอักเสบไม่บีบตัว
ใช้ในการรักษาและวินิจจัยโรค Myasthenia gravis
Pyridostigmine
Edrophoium
ใช้ในการยุติฤทธิ์ของยาคลายกล้ามเนื้อกลุ่มที่เป็น Competitive antagonist
Neostigmine
Pyridostigmine
รักษา Alzheimer 's disease ยาช่วยบำรุงด้านความจำ ความเข้าใจ ทำให้สมองเสื่อมช้าลง
Donepezil
Galantamine
Rivastigmine
Organophosphateหรือยาฆ่าแมลง
อาการ
ยาต้านพิษ
รูม่ายตาเล็ก
หายใจลำบาก
หัวใจเต้นช้า
ความดันโลหิตต่ำ
หน้ามืด
เหงื่อออกมาก
น้ำลายมาก
หลอดลมหดเกร็ง
ปวดท้อง
ถ้าเข้าสมอง
ชัก
หยุดหายใจ
หมดความรู้สึก
Atropine
Pralidoxime
กลไกลการออกฤทธิ์
ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา
การนำไปใช้ทางคลินิก
อาการข้างเคียงและความเป็นพิษ
Atropine เป็น muscarinic antagonists ออกฤทธิ์แย่งที่กับ Ach ในการจับ Muscarinic receptors แบบแข่งขัน ทำให้ยามีผลลด Parasympathetic tone
ระบบตา
ระบบทางเดินอาหาร
ระบบทางเดินหายใจ
กล้ามเนื้อเรียบอื่นๆ
ต่อมเหงื่อ
ระบบหัวใจและหลอดเลือด
ทำให้กล้ามเนื้อเรียบ iris sphincter และciliary muscle ไม่สามรถหดตัวได้จึงทำให้ม่ายตาขยาย
ไม่สามารถความคุมเลนส์ให้เห็นภาพชัดได้
ความดันในลูกตาสูง
การปิดกั้น Muscarinic receptors
ทำให้ Parasympathetic tone ที่ระบบทางเดินอาหารลดลง
ลดการบีบตัวของหลอดอาหาร
ลดการขับเคลื่อนของกระเพาะอาหารและลำไส้
มีฤทธิ์ขยายหลอดลม
ยับยั้งการหลั่งของสารคัดหลั่ง
ลดการหดเกร็งของหลอดลม
ลดความตึงตัวและความแรงในการบีบตัวของท่อปัสสาวะและกระเพาะปัสสาวะ
ทำให้ปัสสาวะลำบากโดยเฉพาะผู้สูงอายุ
หัวใจเต้นเร็ว
หลอดเลือดขยายตัว
บริเวณผิวหนังร้อนหรือแดง
รู้สึกวูบวาบตามตัว
ร่างกายขับเหงื่อได้น้อย
ร่างกายไม่สามารถระบายความร้อนออกทางเหงื่อได้
ทำให้ร่างกายมีอุณหภูมิสูง
Antisecretory รักษาโรคกระเพาะอาหารและลำไส้
Antispasmodics ยาลดการหดเกร็งของกล้ามเนื้อเรียบในท้อง กระเพาะอาหาร ลำไส้ หรือมดลูก
ใช้รักษาภาวะกระเพาะปัสสาวะบีบตัวมากเกินไป
Oxybutynin
Oxyphencyclimine
ยาขยายหลอดลม เช่น Ipratropium bromide
Atropine ยาเตรียมผู้ป่วยก่อนผ่าตัด ยับยั้งการหลั่งกรด น้ำย่อย น้ำลายและสารคัดหลั่งในทางเดินอาหาร
รักษาโรคพาร์กินสัน
Benztropine
Trihexyphenidyl
Atropine ยาต้านพิษที่เกิดจากOrganophosphate
ปากแห้ง
คอแห้ง
ตาพร่ามัว
ใจสั่น
ร้อนวูบวาบทางผิวหนัง
ท้องผูก
ปัสสาวะลำบาก
อาจทำให้ปัสสาวะคั่งได้
Alpha-adrenergic antagonists
Beta-adrenergic antagonists
Prazosin,Doxazosin
เป็นยาที่ใช้ในปัจจุบัน
ออกฤทธิ์จำเพาะต่อ α1-receptor
Non-selective β-blocker
ผนังหลอดเลือด
ต่อมลูกหมาก
ลดความต้านทางของหลอดเลือดแดง
ผนังหลอดเลือดขยาย
อาการข้างเคียงและความเป็นพิษ
ความดันโลหิตต่ำในขณะเปลี่ยนอิรอยาบถพบบ่อยจากการใช้ยาในระยะแรกๆ
Selective β-blocker
รักษาความดันโลหิตสุง
ลดอาการใจสั่น
ลดอาการตื่นเต้นได้ง่ายทำให้เกิดภาวะสงบ
รักษาหัวใจเต้นผิดจังหวะ
Atenolol,Metoprolol
หัวใจเต้นผิดจังหวะ
เจ็บหน้าอก
เป็นยาที่สำคัญในการลดความเสี่ยงต่อภาวะหัวใจล้มเหลวจากกล้ามเนื้อหัวใจ แต่ห้ามใช้กับผู้ป่วยที่มีอัตราการเต้นของหัวใจช้ากว่า45ครั้ง/นาที
ความดันโลหิตสูง
อาการข้างเคียงและความเป็นพิษ
ทำให้หัวใจเต้นช้า
ทำให้หลอดลมตีบ
หัวใจเต้นผิดจังหวะ
ปวดศีรษะ วิงเวียน นอนไม่หลับ เหนื่อยล้า
อาจเกิดภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ
Catecholamines
Alpha-adrenergic agonist
Beta-adrenergic agonist
Indirect-acting and mixed-type adrenergic agonist
ฤทธิ์ทางเภสัช
ระบบไหลเวียนเลือด กระตุ้นกล้ามเนื้อเรียบของหลอดเลือดหดตัว
ผลต่อกล้ามเนื้อเรียบ
กล้ามเนื้อลายขยาย
เกิดการคลายตัวของกล้ามเนื้อหลอดลม ทางเดินอาหารและกล้ามเนื้อมดลูก
ผลกระตุ้นหัวใจ
เพิ่มการเต้นและการบีบของกล้ามเนื้อหัวใจ
เพิ่มความเร็วในการส่งสัญญาณไฟฟ้า
ผลต่อแมแทบอลิซึม
เพิ่มการสลาย Glycogen
สร้าง glugen จาก lipidและโปรตีน
เพิ่มระดับน้ำตาลในเลือด
เพิ่มการสลายเนื้อเยื่อไขมัน
เพิ่ม free fatty acid
ผลต่อระบบต่อมไร้ท่อ
ตับอ่อนลดการหลั่ง insulin
เพิ่มการหลั่ง glucagon ทำให้น้ำตาลในเลือดสูง
ผลต่อระบบประสาทส่วนกลาง
ทำให้ตื่นตัว
ลดความอยากอาหาร
ผลต่อตา
กล้ามเนื้อตาหดตัว
รูม่ายตาขยาย
เพิ่มการสร้างน้ำในลูกตา
กลุ่มของยา
Epinephrine
Norepinephrine
Dopamine
Dobutamine
กลไกการออกฤทธิ์
เป็นสาร agonist ออกฤทธิ์กระตุ้นได้ทั้ง α1-2และ β1-2
receptor ถูกทำลายอย่างรวดเร็วโดย MAOและ COMT ดังนั้นให้การรับประทานไม่ได้
การนำไปใช้ทางคลินิก
ภาวะหัวใจหยุดเต้น
ภาวะแอนนาฟิแล็กซิส
ใช้เพื่อห้ามเลือด
ใช้ผสมยาชาเฉพาะที่
Epinephrine เป็นยาชนิดแรกที่ควรใช้
Epinephrine ไม่ได้รักษาภาวะช็อกแต่เป็นการเพิ่มอัตราชีพจร
ลดอาการหดเกร็งของหลอดลม
ทำให้หลอดลมขยาย
ลดการบวมของกล่องเสียง
ประคบบริเวณเยื่อเมือก
ลดอาการเลือดออก
ใช้ใน Spinal block เพื่อให้ออกฤทธิ์นานขึ้น
ลดการแพร่กระจายของยาชาออกไป
ออกฤทธิ์เช่นเดียวกับ Epinephrine
เพิ่มความต้านทานรวมของหลอดเลือดส่วนปลายได้มากขึ้น
หลอดเลือดหดตัว
เพิ่มอัตราการเต้นของหัวใจ
เพิ่ม Cadiac output
ประโยชน์ทางคลินิก รักษาความดันโลหิตต่ำรุนแรงที่ไม่ตอบสนองต่อยาอื่น
เป็น Neurotransmitter ในสมอง
เมื่อถูกเมตาโบไลท์
Norepinephrine
Epinephrine
ขนาดของยาที่ต่างกัน
1 DA ในขนาดต่ำ
2 DA ในขนาดปานกลาง
3 DA ในขนาดสูง
กระตุ้น D1-receptors = vasodilation ของหลอดเลือดในไตและหัวใจ
ผลเพิ่มปริมาณเลือดที่ไปเลี้ยงที่ไต
เพิ่มการขับโซเดียมที่ปัสสาวะ
กระตุ้น β1 receptor
เพิ่มแรงบีบตัวของหัวใจ
เพิ่มอัตราการเต้นของหัวใจเล็กน้อย
ทำให้กล้ามเนื้อหัวใจไม่ต้องใช้ออกซิเจนมาก
มีประโยชน์ในการรักษาภาวะช็อก
มีประโยชน์ในภาวะหัวใจล้มเหลวและลกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด
กระตุ้น α1 receptor
ทำให้เกิดหลอดเลือดหดตัว
เพิ่มความดันโลหิต
ประโยชน์ทางคลินิก รักษาภาวะช็อกจากหัวใจ จากกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือดเฉียบพลัน
เป็นการสังเคราะห์ มีโครงสร้างคล้าย DA
เป็นยาที่กระตุ้นการบีบตัวของหัวใจ
เพิ่ม cardiac output
มีผลเล็กน้อยต่อการเต้นของหัวใจ
ไม่มีผลต่อ D1 receptor ที่ไต
มีฤทธิ์โดยรวมทำให้หลอดเลือดขยายตัวจึงไม่ใช่ยาเพิ่มความดันโลหิต
ประโยชน์ทางคลินิกเช่นเดียวกับ DA
อาการข้างเคียงและความเป็นพิษ
ระบบประสาท
ระบบไหลเวียน
Tissue necrosis
วิตกกังวน
ปวดศรีษะ
อาการสั่น
หัวใจเต้นผิดจังหวะ
ปอดบวมน้ำ
เจ็บหน้าอก
Norepinephrine ถ้าฉีดเข้าหลอดเลือดดำรั่วไปเนื้อเยื่อรอบๆจะเกิด Vasoconstriction อย่างมากจนเนื้อเยื่อตาย
Alpha-1 agonist
Alpha-2 agonist
Phenylephrine
Midodrine
ยาออกฤทธิ์จำเพาะต่อ α1-receptor
ทำให้กล้ามเนื้อเรียบของหลอดเลือดหดตัว
เพิ่มแรงต้านในหลอดเลือดและเพิ่มความดันโลหิต
ยาออกฤทธิ์จำเพาะต่อ α1-receptor
ทำให้หลอดเลืดหัวตัว
ส่งผลให้ความดันโลหิตเพิ่ม
ออกฤทธิ์นานถึง 3-4 ชั่วโมง
Clonidine
ยาออกฤทธิ์จำเพาะต่อ α2-receptor ที่สมองและหลอดเลือด
สามารถผ่านสมองใช้เป็นยาลดความดันโลหิต
มีชนิดรับประทานและแผ่นแปะผิวหนัง
ทำให้ลดการหดตัวของกล้ามเนื้อ
ลดความต้านทางของหลอดเลือด
ประโยชน์ทางคลินิกใช้รักษาโรคความดันโลหิตสูง
เป็นยาที่เลือกใช้ในสตรีมีครรภ์
รักษาอาการขาดเหล้าหรือการถอดพิษของสุรา
ผลข้างเคียงที่พบบ่อย
ง่วง
ซึมเศร้า
ปากแห้ง
ท้องผูก
เบื่ออาหาร
ถ้าหยุดยาเร็วทำใให้ความดันโลหิตสูงเฉียบพลัน
β2 adrenergic agonist
β3 adrenergic agonist
ยาขยายหลอดลมชนิดออกฤทธิ์สั้น
ยาขยายหลอดลมชนิดออกฤทธิ์ยาว
ยาจำเพาะต่อ β2 receptor
ทำให้กล้ามเนื้อเรียบหลอดลมขยายตัว
ใช้รักษาอาการหลอดลมหดเกร็งเฉียบพลัน
ออกฤทธิ์ภายใน15นาที
Terbutaline ใช้เวลา1ชั่วโมง
เมื่อใช้แบบพ้น ใช้บรรเทาอาการหืดเฉียบพลันหรือ COPD ระยะออกฤทธิ์ 3-4ชั่วโมง
ได้แก่ Salmeterol & formoterol
เป็นยาที่มีระยะเวลาการออกฤทธิ์ยาวนานกว่า12ชั่วโมง
ให้รูปแบบยาพ้นช่วยบรรเทาอาการหืด
Salmeterol มี onset ช้าใช้เวลาหลายชั่วโมง
Formoterol ออกฤทธิ์เร็วกว่าจึงสามารถใช้รักษาทั้งระยะเฉียบพลันและระยะยาว
อาการข้างเคียงและความเป็นพิษ
ใจสั่น
อาการสั่น
อาการกระวนกระวาย
วิตกกังวน
หัวใจเต้นเร็ว
Mirabegron เป็นยาจำเพาะต่อ β3 receptor
กล้ามเนื้อกระเพาะปัสสาวะคลายตัว
ใช้ในการรักษาอาการกลั้นปัสสาวะไม่ได้
Ephedrine & pseudoephedrine
Amphetamine
Ephedrine ไม่ได้ใช้ทางคลินิกแล้ว
pseudoephedrine เป็นยาที่ออกฤทธิ์ทางจิตประสาทมีใช้อย่างจำกัดในโรงพยาบาล
เป็นยาเสพติดให้โทษประเภทที่1
ออกฤทธิ์กระตุ้นประสาทส่วนกลางที่มีความรุนแรงสูงออกฤทธิ์โดยตรงและทางอ้อม
ยามีผลเพิ่มความดันโลหิต
ในขนาดสูงทำให้หัวใจเต้นผิดจังหวะ
ประโยชน์ทางคลินิกของกลุ่มยา Sympathomimetics
ภาวะหัวใจหยุดเต้น Epinephrine
เพิ่มความดันโลหิต
เพิ่มเลือดไปเลี้ยงหัวใจ
ภาวะช็อก
β-adrenergic receptor กระตุ้นแรงบีบตัวและอัตราการเต้นของหัวใจ
α-adrenergic receptor เพิ่มความดันโลหิต
Dopamine เพิ่มปริมาณเลือดไปเลี้ยงที่ไต
Anaphylaxis ยาหลักที่ใช้ได้แก่ epinephrine
Asthma & COPD
ยาขยายหลอดลม
ยาหลักในการรักษาโรคหอบหืด
Glaucoma
ลดความดันในลูกตา
ลดการผลิตน้ำในลูกตา
Antihypertensive
ออกฤทธิ์ในระบบประสาทส่วนกลาง
ลดความดันโลหิต
ลดการคั่งการบวมของเนื้อเยื่อในจมูก
Adrenergic receptor หดหลอดเลือด ลดอาการบวม
ยาลดการคั่งในจมูกใช้ในกรณีแพ้สารเคมี
อื่นๆ
Overactive bladder
ใช้ยา β3-receptor agonist มีผลคลายกล้ามเนื้อกระเพาะปัสสาวะ