Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

บทที่1 ความรู้พื้นฐานและหลักทั่วไปทางเภสัชวิทยา, การเรียกชื่อยา,…

- - - - ยาใช้ภายนอก
        
        ยาที่มีไว้สำหรับใช้ภายนอก ไม่รวมถึงยาใช้เฉพาะที่
      - ยาใช้เฉพาะที่
        
        ยาที่สำหรับใช้เฉพาะที่กับผิวหนัง หู ตา จมูก ปาก ช่องคลอด ท่อปัสสาวะ และทวารหนัก
      - ยาควบคุมพิเศษ
        
        ยาที่รัฐมนตรีประกาศเป็นยาควบคุมพิเศษ ได้รับใบสั่งยาจากแพทย์เท่านั้น
      - ยาสามัญประจำบ้าน
        
        ยาที่รัฐมนตรีประกาศเป็นยาสามัญประจำบ้าน
      - ยาอันตราย
        
        ยาที่รัฐมนตรีประกาศเป็นยาอันตราย
      - ยาบรรจุเสร็จ
        
        ยาที่๔ูกบรรจุไว้ในภาชนะหรือหีบห่อโดยมีฉลากครบถ้วนตาม
      - ยาแผนโบราณ
        
        ยาที่มุ่งสำหรับประกอบโรคศิลปะแผนโบราณหรือบำบัดโรคสัตว์ โดยอยู่ในตำราแผนโบราณที่รัฐมนตรีประกาศ
      - ยาสมุนไพร
        
        ยาที่ได้จากพฤกษชาติ สัตว์หรือแร่
      - ยาแผนปัจจุบัน
        
        ยาที่มุ่งหมายใช้สำหรับประกอบวิชาชีพเวชกรรม การประกอบโรคศิลปะแผนปัจจุบัน หรือการบำบัดโรคสัตว์
    - - ตำแหน่งออกฤทธิ์ทางกายวิภาค เช่นยาออกฤทธิ์ต่อระบบไหลเวียนเลือด ระบบประสาท ระบบทางเดินปัสสาวะ
      - แหล่งที่มาของยาหรือคุณสมบัติทางเคมี และเภสัชวิทยาของยา เช่น ไอโอดีนจากแร่ธาตุ ยากลุ่มกลัยโค"ซด์ที่ได้จากพืช
      - ประโยชน์ในการรักษาอาจใช้ร่วมกับการแบ่งยาการออกฤทธิ์ทางกายวิภาคด้วย
      - กลไลการออกฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา เช่นยาที่บีบรัดลำไส้ ยาที่กระตุ้นประสาท
  - - - จากสัตว์ ใช้ ตับ ตับอ่อน ดีหมู ดีวัว
      - จากแร่ธาตุ เช่น ไอโอดีน ทองแดง น้ำมันเกลือแร่
      - จากพืช ใช้ราก ใบ ลำต้น ผล เมล็ด เปลือก
  - - - ยาน้ำสารละลาย
        
        ตัวทำละลายเป็นน้ำ
        
        ยากลั้วคอ(Gargale)
        
        ยาอมบ้วนปาก(Mouthwash)
        
        ยาหยอดจมูก(Nasal preparations)
        
        ยาหยอดหู(Otic preparations)
        
        ยาสวนล้าง(lrrigation)
        
        ยาจิบ(Linctuses)
        
        ยาน้ำเชื่อม(Syrups)
        
        ยาน้ำใส(Solutions)
        
        น้ำปรุง(Aromatic water)
        
        ยาน้ำสวนทวารหนัก(Enemas)
        
        ตัวทำละลายไม่ใช้น้ำ
        
        ยาโคโลเดียน
        
        มีฤทธิ์ลอกผิวหนัง
        
        ยากลีเซอริน
        
        ลักษณะข้นเหนียว
        
        ยาสปริริต
        
        มีแอลกอฮอล์สูง
        
        ยาถูนวด
        
        ของเหลว
        
        ยาอิลิกเซอร์
        
        มีกลิ่นหอมและรสหวาน
        
        ยาป้าย
        
        ยาที่สมานแผล
      - ยาน้ำกระจายตัว
        
        เจล(Gels)
        
        ไม่ละลายน้ำ มีลักษณะเป็นเจล
        
        Lotions
        
        ยาแขวนตะกอนใช้ภายนอก
        
        Magmas and Milk
        
        ยาแขวนตะกอนคล้ายเจล
        
        Mixtures
        
        ยาน้ำผสม
    - - ขี้ผึ้ง(Oiltment)
      - ครีม(Paste)
    - - ยาเม็ดสำหรับเคี้ยว
      - ยาอม(Lozenge)
      - ยาอมใต้ลิ้น(Sublingual)
      - ยาผงแดงฟู่(Effervescent powder)
      - ยาเม็ด(Tablet)
      - ยาผง(Pulveres)
      - ยาแคปซูล (Capsule)
      - ยาเหน็บ(Suppositories)
    - - ยาทาผิวหนัง(Applications)
      - ยาพ่นฝอย(Spray)
        
        เฉพาะที่
      - ยาฉีด(Injections)
        
        อยู่ในรูปปราศจากเชื้อเท่านั้น
      - ยาดม(Inhalant)
  - - - วิชาที่ศึกษาเกี่ยวกับคุณสมบัติของยาและฤทธิ์หรือผลต่างๆที่มีต่อร่างกาย รวมทั้งผลที่ร่างกายกระทำต่อยาด้วย
    - - วิชาที่ศึกษาเกี่ยวกับการเตรียมยา ผสมยาและจ่ายยาเพื่อรักษา
  - - - ข้อดี ยาดูดซึมเร็ว ใช้กับยาฉีดที่ละลายได้ในน้ำมัน
      - ข้อเสีย ใช้ได้ไม่เกิน5 มิลลิลิตร
    - - ข้อดี ยาออกฤทธิ์เฉพาะที่
      - ข้อเสีย ปริมาณที่ได้ไม่แนนอน
    - - ข้อดี ออกฤทธิ์ได้นาน
      - ข้อเสีย ยาบางชนิดระคายเคือง
    - - ข้อเสีย เกิดพิษไม่สามรถเอาออกได้ต้องฉีดยาที่ต้านเข้าไปแทน
      - ข้อดี ออกฤทธิ์เร็ว ใช้กับตนหมดสติได้
    - - ข้อดี ออกฤทธิ์เร็วดดยไม่ผ่านตับ
      - ข้อเสีย ยาระคายเคืองกับเยื่อบุภายใน
    - - ข้อดี ดีกับคนทานยายาก
      - ข้อเสีย อาจเกิดการติดเชื้ออวัยวะภายในได้
    - - ข้อดี สะดวกปลอดภัย เกิดพิษเอาออกได้
      - ข้อเสีย ไม่เหมาะกับยาที่ดูดซึมผ่านระบบทางเดินอาหารช้า
- - - - ออกฤทธิ์โดยไม่จับกับ receptor
        
        Chemical action เช่น ยาลดกรดในกระเพาะอาหาร
        
        Physical action เช่น ยาระบาย
      - ออกฤทธิ์โดยจับกับ receptor
        
        ตัวรับ Receptor
        
        จดจำและจับกับสารที่มีโครงสร้างจำเพาะเจาะจง
        
        Agonist
        
        มีสมบัติจับกับ efficacy และ potency
        
        Antagonist
        
        ตำแหน่งไม่เท่ากันแล้วยังไปยับยั้งอีกตัวไม่ใหเข้า จะไม่มี Efficacy
        
        Partial agonist
        
        ยาออกฤทธิ์บางส่วน
      - คำสำคัญทางเภสัชพลศาสตร์
        
        Efficacy คือ ความสามารถของยาที่ทำให้เกิดฤทธิ์สูงสุด
        
        Potency คือ ความแรงของยา
        
        Affinity คือ ความสามารถของยาในการเข้าจับกับreceptor
  - - - การกระจายตัวของยา(Drugs distribution)
        
        ยาที่อยู่ในรูปของเหลวจะกระจายตัวได้ดีกว่ายาที่มีรูปแบบแข็ง
        
        การจับตัวของยาในโปรตีนพลาสมาถ้ามากจะกระจายตัวลดลง
        
        จะมีปริมาณการไหลเวียนของเลือดได้รวดเร็ว
        
        ความสามารถในการผ่านเข้าสมองและรก
        
        มีการไปสะสมที่อวัยวะอื่นๆซึ่งจะทำให้ออกฤทธิ์ได้ช้า
      - การแปรสภาพยา(Drug metabolism)
        
        ยาที่ออกฤทธิ์ได้ดีต้องละลายในไขมันและจะถูกดูดซึมได้ดี
        
        ยาที่หมดฤทธิ์จะต้องละลายได้ดีในน้ำ
        
        เอมไซม์ที่ทำหน้าที่
        
        ตับ เป็นอวัยวะที่สำคัญในการแปรสภาพยา
        
        การเปลี่ยนแปลงยาปกติ
        
        Phase I reaction
        
        อาศัยเอมไซม์ cytochrom P450
        
        Phase II reaction
        
        เมื่อมีการละลายไม่ดีจะถูกทำให้ละลายน้ำได้ดีขึ้นโดยการรวมตัว(conjugation) กับ endogenous compound
        
        ปัจจัย
        
        สิ่งแวดล้อม
        
        อายุ
        
        พันธุกรรม
        
        ปฏิกิริยาระหว่างยา
        
        ถ้าให้ยารวมกับยาอื่นจะมีการออกฤทธิ์ลดลงเพราะมี enzyme cytochrome P450 เพิ่มขึ้น
        
        ยามีการยับยั้งเอมไซม์
      - การดูดซึมยาเข้าสู่ร่างกาย(Drug absorption)
        
        การดูดซึม หมายถึง อัตราและปริมาณยาที่ถูกนำเข้าสู่กระแสเลือด
        
        ปัจจัยที่มีผลต่อการดูดซึมยา
        
        ตัวยา
        
        รูปแบบของยาและการผลิต อย่าง ยาน้ำใสจะถูกดูดซึมได้ดีกว่ายาแขวนตะกอน
        
        ขนาดยาที่ให้ เพราะเป็นตัวกำหนดความเข้มข้นของยาในจุดออกฤทธิ์
        
        ขนาดน้ำหนักโมเลกุลต่ำจะมีการดูดซึมได้เร็วกว่ายาที่มีขนาดนน้ำหนักโมเลกุลของยาสูง
        
        คุณสมบัติละลายได้ดีในไขมัน จะถูกดูดซึมได้ดี
        
        ผู้ป่วย
        
        การบริหารยา
        
        ให้ยาดูดซึมผ่านทางระบบทางเดินหายใจ
        
        ยาแบบสูดดม(inhalation)
        
        ให้ยาโดยการฉีด
        
        ใต้ผิวหนัง(subcutaneous) < กล้ามเนื้อ (muscle) < หลอดเลือดดำ(intravenous)
        
        ให้ยาดูดซึมผ่านหลอดเลือดฝอยบริเวณใต้ลิ้น
        
        ยาอมใต้ลิ้นจะถูกดูดซึมผ่านได้ดีเพราะมีหลอดเลือดฝอยใต้ลิ้น
        
        ให้ยาดูดซึมผ่านทางผิวหนัง
        
        ปัจจัยที่สำคัญในการถูกดูดซึมคือละลายได้ในไขมัน จะถูกดูดซึมได้ดี
        
        ให้ยาผ่านทางอาหาร(alimentary route)
        
        ข้อเสียคือยาบางตัวจะมีการ first pass effect เข้าตับสองรอบ ทำให้ระดับยาในหลอดเลือดลดลงและการรักษาก็ลดลงตาม
        
        ด่างจะถูกดูดซึมได้ดีเช่น มอร์ฟีน ถูกดูดซึมดีที่ลำใส้เล็ก
        
        มีคุณสมบัติเป็นกรดอ่อนจะถูกดูดซึมได้ดี เช่น ยาแอสไพริน ถูกดูดซึมดีที่กระเพาะอาหาร
        
        ให้ยาแบบเหน็บทวารหนัก
        
        จะมียาออกฤทธิ์เฉพาะที่กับยาที่ออกฤทธิ์ทั่วร่างกาย
        
        Bioavailability คือ สัดส่วนของยาที่ไม่ถูกเปลี่ยนแปลงที่ถูกนำเข้าสู่กระแสเลือด
      - การขับถ่ายยา(Drug excretion)
        
        จะขับยาออกทางไต ตับ น้ำดี และปอด
      - คือ ร่างกายจะจัดการอย่างไรกับยาที่ได้รับ
  - - - มีการแพ้ยา ต่อต้านยา
      - Tolerance ดื้อยา ผู้ป่วยต้องใช้ยาที่แรงขึ้น
      - Hyperactivity ตอบสนองต่อยามากกว่าปกติ
      - Placebo effect ยาหลอก
      - Hyporeactivity
        ตอบสนองต่อยาน้อย
      - Idiosyncrasy ไม่ค่อยพบ
    - - มีความแตกต่างของ endogenous receptor ligands
      - มีการเปลี่ยนแปลงจำนวน
      - มีการเปลี่ยนแปลงของยาที่จะไปถึงตัวรับ
      - มีการเปลี่ยนแปลงของอวัยวะที่ตอบสนอง receptor