Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
ความรู้พื้นฐานและหลักทั่วไปทางเภสัชวิทยา - Coggle Diagram
ความรู้พื้นฐานและหลักทั่วไปทางเภสัชวิทยา
1. ประเภทของยา
1 ยารักษาโรคปัจจุบัน
3 ยาอันตราย หมายถึงยาแผนปัจจุบันหรือยาแผนโบราณที่รัฐมนตรีประกาศเป็นยาอันตราย
4 ยาควบคุมพิเศษ หมายถึงยาแผนปัจจุบันหรือยาแผนโบราณที่รัฐมนตรีประกาศเป็นยาที่ควบคุมพิเศษ
2 ยาแผนโบราณ หมายถึงยาที่มุ่งสำหรับใช้ในการประกอบโรคศิลปะแผนโบราณ ซึ่งอยู่ในตำราแผนโบราณที่รัฐมนตรีประกาศ
5 ยาใช้ภายนอก
1 ยาแผนปัจจุบัน หมายถึงยาที่มุ่งหมายสำเร็จใช้ในการประกอบวิชาชีพเวชกรรม การประกอบโรคศิลปะแผนปัจจุบัน
6 ยาใช้เฉพาะที่
7 ยาสามัญประจำบ้าน
8 ยาบรรจุเสร็จ หมายถึงเมียที่ได้ผลิตขึ้นเสร็จในรูปตั้งการทางเภสัชกรรม ซึ่งบรรจุในภาชนะหรือหีบห่อที่ปิดผนึกไว้
9 ยาสมุนไพร
2 แบ่งตามเภสัชตำรับ
2 ประโยชน์ในการรักษา เป็นวิธีแบ่งประเภทของยาวที่นิยมใช้กันมากที่สุด และจะใช้ร่วมกับการแบ่งยาตามกลไกการออกฤทธิ์ทางกายภาพด้วย
3 กลไกการออกฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา
1 ตำแหน่งการออกฤทธิ์ทางกายวิภาค
4 แหล่งที่มาของยา หรือคุณสมบัติทางเคมี และเภสัชวิทยาของยา
แหล่งกำเนิดยา
1 จากธรรมชาติ
1.2 จากสัตว์ โดยการสกัดจากอวัยวะบางส่วนของสัตว์
1.3 จากแร่ธาตุ
1.1 จากพืช ค่าที่ได้จากส่วนต่างๆ ของพืช
2 จากการสังเคราะห์
การเรียกชื่อยา
2 เรียกชื่อสามัญทางยาหรือชื่อตัวยา (Generic name) แบ่งเป็นกลุ่มๆเช่น ยานอนหลับ เช็คเลขอวด ยาลดไข้
3 เรียกชื่อตามการค้า (Trade name) เป็นชื่อที่บริษัทผู้ผลิตหรือตัวแทนจำหน่ายยาเป็นผู้ตั้งและขอจดทะเบียนไว้กับกระทรวงสาธารณสุข
1 เรียกชื่อตามสูตรเคมี (Chemical name) เป็นการเรียกตามลักษณะส่วนประกอบทางเคมีของยาตั้งแต่การเรียงตัวของอะตอมหรือกลุ่มอะตอม
เภสัชภัณฑ์หรือยาเตรียม(Pharmaceutical preparation, Pharmaceutical Product)
1 รูปแบบยาที่เป็นของแข็ง Solid from
1.1 ยาแคปซูล (Capsile) เป็นยาที่มีเจลาตินเป็นของพืชชื่อปลุกรสชาติขมของยา
1.2 ยาเม็ด(tablet)
1.2.1 ยาเม็ดเคลือบ เพื่อให้ออกฤทธิ์ที่ลำไส้เป็นการป้องกันการแตกตัวของยาที่กระเพาะอาหาร
1.2.2 ยาเม็ดที่ไม่ได้เคลือบ
1.3 ยาอมใต้ลิ้น(Sublingual) เป็นยาที่ถูกดูดซึมได้ดีในเยื่อบุช่องปากเข้าสู่กระโลหิตได้โดยตรงยาจึงออกฤทธิ์เร็ว
1.5 ยาอม (Lozenge)ใช้อมแก้เจ็บคอประกอบด้วยยาฆ่าเชื้อและยาทำลายเชื้อ
1.4 ยาสำหรับเคี้ยว เวลาจะใช้ต้องเคี้ยวก่อนยาจึงจะออกฤทธิ์ได้ดี
1.6 ยาผงเดือดฝู่ (Effervescent Power) เป็นยาที่ละลายน้ำได้ง่าย
1.8 ยาเหน็บ (Suppositories) กินยาเตรียมขึ้นเพื่อใช้สอดเข้าไปในช่องเปิด
1.7 ยาผง (Pulveres) เป็นรูปแบบผงยาผสมที่เป็นผลพืชเก็บรักษาไว้ได้นานและกลิ่นรถดีขึ้นมีทั้งชนิดครีมและโรยแผล
หลักทั่วไปทางเภสัชวิทยา
1.การออกฤทธิ์ของยาทางเภสัชจลนศาสตร์
1.1 การดูดซึมยาเข้าสู่ร่างกาย (Drug absorption)
ปัจจัที่มีผลต่อการดูดซึมยา
ปัจจัยเกี่ยวกับตัวยา
ปัจจัยเกี่ยวกับผู้ป่วย
1.2 การกระจายตัวของยา (Drugs distribution)
-ปริมาณการไหลเวียนของเลือดไปสู่อวัยวะนั้นๆ
-คุณสมบัติทางเคมีและฟิสิกส์ของยาแต่ละชนิด
-การจับตัวของยากับโปรตีนในพลาสม่า
-ความสามารถในการผ่านเข้าสมองและรก
การสะสมของยาที่ส่วนอื่น
1.3 การแปลสภาพยาหรือการเปลี่ยนแปลงยา (Drug metabolism, Drug boliotransformation)
1.3.1 เอนไซม์ที่ทำหน้าที่ในการเปลี่ยนแปลงยา
เอนไซม์อาจอยู่ที่ไซโตพลาสซึม
ในร่างกายมี enzyme หลายชนิดที่เกี่ยวข้องกับการแปรสภาพยา
1.3.2 ปัจจัยที่มีผลต่อ drug metabolism
พันธุกรรม
สิ่วแวดล้อม
อายุ
1.3.3 ปฏิกิริยาระหว่างยาในระหว่างการเกิด metabolism
ยาบางชนิดมีคุณสมบัติเหนี่ยวนำเอนไซม์
ในขณะที่ยาบางชนิดมีคุณสมบัติยับยั้งเอนไซม์
1.4 การขัยถ่ายยา (Drug excretion)
การขับถ่ายยาออกจากร่างกาย ร่างกายสามารถกำจัดยาออกได้ทางไต ตับ น้ำดี และปอด นอกจากนี้ยาอาจจะถูกกำจัดออกทางน้ำนมและเหงื่อได้ด้วยแต่ในปริมาณที่น้อยมาก
2. การออกฤทธิ์ของยาทางเภสัชพลศาสตร์
เภสัชพลศาสตร์
การจับของยากับ receptor
การศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างขนาดยาที่ใช้กับการตอบสองที่เกิดขึ้นในร่างกาย
กลไกลการออกฤทธิ์ของยาทางเภสัชพลศาสตร์
1.ตัวรับ (Receptor)
Agonist
Antagonist
4.Partial agonist
3. ระดับความปลอดภัยของยา (Therapeutic index ;TI)
4. การแปลผะนของการตอบสนองต่อยา
Idiosyncrasy การตอบสนองที่แตกต่างจากปกติที่ไม่พบเกิดในคนส่วนใหญ่
Hyporeactivity การตอบสนองต่อยาที่น้อยกว่าปกติ
Hyperactivity การตอบสนองต่อยาที่มากกว่าปกติ
Hypersensitivity and Allergic reaction การแพ้ยาที่ร่างกายมี antibodyที่ต่อต้านต่อโครงสร้างทางโมเลกุล
5.Tolerance เป็นการดื้อหรือทนฤทธิ์ของยา
Tachyphylaxis การดื้อยาที่เกิดขึ้นได้รวดเร็วเมื่อรับยาเพียง2-3ครั้ง
Placebo effect ฤทธิ์หลอก
ความหมายของยา
วัตถุที่มุ่งหมายสำหรับใช้ในการวินิจฉัย บำบัด บรรเทา รักษา หรือป้องกันโรค
วัตถุที่เป็นเภสัชเคมีภัณฑ์ หรือเภสัชเคมีภัณฑ์กึ่งสำเร็จรูป
วัตถุที่รับรองไว้ในตำรายาที่รัฐมนตรีประกาศ
4.วัตถุที่มุ่งหมายสำหรับให้เกิดผลแก่สุขภาพ หรือหน้าที่อื่นๆในร่างกาย
เภสัชวิทยาและเภสัชกรรม
เภสัชวิทยา (Phamacolohy) หมายถึงวิชาที่ศึกษาเกี่ยวกับคุณสมบัติของยาและฤทธิ์ยาหรือผลต่างๆของยาที่มีผลต่อร่างกาย
เภสัชกรรม (Pharmacy) หมายถึงวิชาที่ศึกษาเกี่ยวกับการเตรียมยาผสมยาและจ่ายยาเพื่อรักษา
เภสัชภัณฑ์หรือยาเตรียม(Pharmaceutical preparation, Pharmaceutical Product)
1 รูปแบบยาที่เป็นของแข็ง Solid from
1.1 ยาแคปซูล (Capsile) เป็นยาที่มีเจลาตินเป็นของพืชชื่อปลุกรสชาติขมของยา
1.2 ยาเม็ด(tablet)
1.2.1 ยาเม็ดเคลือบ เพื่อให้ออกฤทธิ์ที่ลำไส้เป็นการป้องกันการแตกตัวของยาที่กระเพาะอาหาร
1.2.2 ยาเม็ดที่ไม่ได้เคลือบ
1.3 ยาอมใต้ลิ้น(Sublingual) เป็นยาที่ถูกดูดซึมได้ดีในเยื่อบุช่องปากเข้าสู่กระโลหิตได้โดยตรงยาจึงออกฤทธิ์เร็ว
1.4 ยาสำหรับเคี้ยว เวลาจะใช้ต้องเคี้ยวก่อนยาจึงจะออกฤทธิ์ได้ดี
1.5 ยาอม (Lozenge)ใช้อมแก้เจ็บคอประกอบด้วยยาฆ่าเชื้อและยาทำลายเชื้อ
1.7 ยาผง (Pulveres) เป็นรูปแบบผงยาผสมที่เป็นผลพืชเก็บรักษาไว้ได้นานและกลิ่นรถดีขึ้นมีทั้งชนิดครีมและโรยแผล
1.6 ยาผงเดือดฝู่ (Effervescent Power) เป็นยาที่ละลายน้ำได้ง่าย
1.8 ยาเหน็บ (Suppositories) กินยาเตรียมขึ้นเพื่อใช้สอดเข้าไปในช่องเปิด
2 ประเภทของเหลว
2.1 ยาน้ำสารละลาย
2.1.1 ยาน้ำสารละลายที่ตัวทำละลายเป็นน้ำ มีทั้งชนิดรับประทานและชนิดใช้ภายนอกใช้เฉพาะที่
-ยาน้ำเชื่อม (Syrups) เป็นสารละลายเข้มข้นของน้ำตาลสารอื่นที่ใช้แทนน้ำตาลในน้ำ
-ยาจิบ (Linctuses) เป็นสารละลายใส มีลักษณะหรือเล็กน้อย เพราะละลายในน้ำตาหรือยาน้ำเชื่อม
-ยาน้ำใส (Solution) เป็นยาละลายน้ำใสประกอบด้วยตัวยาซึ่งเป็นสารของแข็งหรือของเหลว
-ยากลั้วคอ(Gargale) เป็นสารละลายใสและเข้มข้นตัวยามีฤทธิ์ต้านการฆ่าเชื้อ ละลายอยู่ในน้ำใช้ป้องกันหรือรักษาติดเชื้อในลำคอ
-น้ำปรุง (Aromatic Water ) เป็นสารละลายใสและอิ่มตัวของน้ำมันระเหยแห้ง ตัวยาสำคัญคือน้ำมันหอมระเหย
2.2ยาน้ำสารละลายที่ตัวทำละลายไม่ใช่น้ำ
-ยาโคโลดีน(Collodians) หรือยากัด เป็นญาติที่มีลักษณะข้นเหนียวมักเจอตาบาดแผลขนาดเล็ก
-ยากรีเซอรีน (Glycerines) เป็นยาน้ำที่มีลักษณะข้นเหนียว ถึงแข็ง ประกอบด้วยตัวยกลีเซอรีนไม่น้อยกว่า 50%
ยาสปริริต (spirits) เป็นสารละลายใจของสารหอมระเหยง่าย
ยาถูนวด(Liniments) เป็นยาน้ำใช้เฉพาะภายนอกอาจเป็นสารละลายใสหรือข้นเหลว
-ยาอิลิกเซอร์ (Elixir) เป็นสารละลายใสชนิดไฮโดรแอลกอฮอล์ ที่มีกลิ่นหอมและรสหวานใช้เป็นยารับประทานเท่านั้น
-ยาป้าย (Painta) เป็นยาน้ำที่ประกอบด้วยตัวอย่างมีฤทธิ์ต้านการติดเชื้อสมานแผลหรือระงับปวด
3.ยาน้ำกระจายตัว
-แมกมาและมิกค์ (Magmas and milk) เป็นยาแขวนตะกอนขายเจล แต่มีสัญญาที่ขนาดใหญ่ลักษณะของยาจึงเหนือดกว่า
-มิกซ์เจอร์ (Mixtures) เป็นยาน้ำผสม ใส่หรือไม่ใส่ยาแขวนตะกอนก็ได้
-โลชั่น(Lotions) เป็นยาน้ำแขวนตะกอนชนิดใช้ภายนอก
-อิมัลชั่น (Emulsion) มีทางรูปแบบยากินและยาทาเฉพาะที่ เป็นยาที่มีส่วนผสมของน้ำมันกระจายอยู่ในน้ำ
-เจล(Gels) ตัวอย่างมีขนาดเล็กแต่ไม่ละลายน้ำมีลักษณะเป็นกาว
4.รูปแบบประเภทกึ่งแข็ง
-ขี้ผึ้ง(oiltment) มีลักษณะเป็นน้ำมัน เป็นยาเตรียมที่ใช้ทาผิวหนังและเยื่อเมือกเพื่อลดการเจริญเติบโตของแบคทีเรีย บรรเทาอาการต่างๆ
-ครีม(Paste) เป็นยาน้ำแขวนตะกอนที่มีความข้นมาก ใช้สำหรับป้องกันการติดเชื้อ ทำให้รู้สึกเย็นหรือใช้แต่งแผล
5.ประเภทอื่นๆ
-ยาฉีด(Injection) เป็นเภสัชภัณฑ์ชนิดใดเชื้อที่บริหารยาโดยการฉีด
-ยาทาผิวหนัง(Application) ยาสำหรับใช้ทาเฉพาะที่
-ยาพ่นฝอย(Spray) เป็นยาที่เตรียมขึ้นเพื่อหวังผลเฉพาะที่
-ยาดม(Inhalant)