Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

บทที่ 1 ความรู้พื้นฐานและหลักทั่วไปทางเภสัชวิทยา - Coggle Diagram

- - - - วัตถุที่มุ่งหมายสำหรับใช้ในการเกษตรหรือการอุตสาหกรรมตามที่รัฐมนตรีประกาศ
      - วัตถุที่มุ่งหมายสำหรับใช้เป็อาหารสำหรับมนุษย์ เครื่องกีฬา เครื่องมือ เครื่องใช้ในการส่งเสริมสุขภาพ เครื่องสำอาง หรือเครื่องมือและส่วนประกอบของเครื่องมือที่ใช้ในการประกอบโรคศิลปะหรือวิชาชีพเวชกรรม
      - วัตถุที่มุ่งหมายสำหรับใช้ในห้องวิทยาศาสตร์สำหรับการวิจัย การวิเคราะห์ หรือการชันสูตรโรคซึ่งมิได้กระทำโดยตรงต่อร่างกายของมนุษย์
- - - - ยาใช้ภายนอก ยาแผนปัจจุบัน หรือยาแผนโบราณที่มุ่งหมายสำหรับใช้ภายนอก ทั้งนี้ ไม่รวมถึงยาที่ใช้เฉพาะ
      - ยาใช้เฉพาะที่ ยาแผนปัจจุบัน หรือยาแผนโบราณที่มุ่งหมายสำหรับใช้เฉพาะที่กับผิวหนัง หู ตา จมูก ปาก ช่องคลอด ท่อปัสสาวะ และทวารหนัก
      - ยาควบคุมพิเศษ ยาแผนปัจจุบัน หรือยาแผนโบราณที่รัฐมนตรีประกาศเป็นยาที่ควบคุมพิเศษ
      - ยาสามัญประจำบ้าน ยาแผนปัจจุบัน หรือยาแผนโบราณที่รัฐมนตรีประกาศเป็นยาสามัญประจำบ้าน
      - ยาอันตราย ยาแผนปัจจุบัน หรือยาแผนโบราณที่รัฐมนตรีประกาศเป็นยาอันตราย
      - ยาบรรจุเสร็จ ยาแผนปัจจุบัน หรือยาแผนโบราณที่ได้ผลิตขึ้นเสร็จในรูปต่างๆทางเภสัชกรรม
      - ยาแผนโบราณ ยาที่มุ่งหมายสำหรับใช้ในการประกอบโรคศิลปะแผนโบราณหรือบำบัดโรคสัตว์
      - ยาสมุนไพร ยาที่ได้จากพฤกษชาติ สัตว์ หรือแร่ ซึ่งไม่ได้ปรุงหรือแปรสภาพ
      - ยาแผนปัจจุบัน ยาที่มุ่งหมายสำหรับใช้ในการประกอบวิชาชีพเวชกรรม การประกอบโรคศิลปะแผนปัจจุบัน หรือการบำบัดโรคสัตว์
  - - - ประโยชน์ในการรักษา เป็นวิธีแบ่งประเภทของยาที่นิยมใช้มากที่สุดและอาจใช้ร่วมกับการแบ่งยาตามกลไกการออกฤทธิ์ทางกายวิภาค
      - การออกฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา
      - ตำแหน่งการออกฤทธิ์ทางกายวิภาค
      - แหล่งที่มาของยา หรือคุณสมบัติทางเคมี และเภสัชวิทยาของยา
- - - - 2.จากสัตว์ โดยการสกัดอวัยวะบางส่วนของสัตว์
      - 3.แร่ธาตุ
        
        ยาที่ได้จากแร่ธาตุ
        
        ยาใส่แผลสด Tincture iodine
        
        ผงน้ำตาลเกลือแร่
        
        ยา Lithium carbonate เป็นยารักษาโรคจิตชนิดคุ้มคลั่ง
        
        ยาลดกรดประเภทอะลูมิเนียมไฮดรอกไซด์ แมกนีเซียมไฮดรอกไซด์
      - 1.จากพืช เป็นยาที่ได้จากส่วนต่าๆของพืชโดยตรง มาปรุงเป็นยาโดยไม่เปลี่ยนแปลงรูป เรียกว่า ยาสมุนไพร
    - - ปัจจุบันยาส่วนใหญ่ได้จากการสังเคราะห์ โดยอาศัยหลักฏิบัติการทางเคมีในห้องปฏิบัติการ เช่น เกลือของเหล็ก ใช้บำรุงโลหิต อลูมิเนียมไฮดอรอกไซด์ ใช้เป็นยาลดกรดในกระเพาะอาหาร เป็นต้น
- - - - แบ่งออกเป็นกลุ่มๆ เช่น ยานอนหลับ ยาแก้ปวดลดไข้ ยาแก้อักเสบ ยาถ่าย
        ชื่อยาที่รวมอยู่ในกลุ่มจะมีฤทธิ์เหมือนกัน เช่น ยาแอสไพรินหรือ acetylsailcylic acid
    - - เป็นชื่อที่บริษัทผู้ผลิตหรือตัวแทนจำหน่ายเป็นผู้ก่อตั้งและจดทะเบียนไว้กับกระทรวงสาธารณสุข มักตั้งชื่อยาให้น่าสนใจ จำง่าย
- - - - ยาน้ำสารละลาย
        
        ยาน้ำสารละลายที่ตัวทำละลายเป็นน้ำ
        
        ยาน้ำเชื่อม (Syrups) เป็นสารละลายเข้มข้นของน้ำตาล หรือสารอื่นที่ใช้แทนน้ำตาลในน้ำ
        
        ยาจิบ (Linctuses) เป็นสารละลายน้ำใส หนืดเล็กน้อย เพราะละลายในน้ำตาลหรือยาน้ำเชื่อม
        
        ยาน้ำใส (Solutions) เป็นยาละลายน้ำใส
        
        ยากลั้วคอ (Gargale) เป็นสารละลายใสและเข้มข้นด้วยตัวยามีฤทธิ์ต้านการฆ่าเชื้อ
        
        น้ำปรุง (Aromatic water) เป็นสารละลายใสและอิ่มตัวของน้ำมันระเหยง่าย
        
        ยาอมบ้วนปาก (Mouthwash) เป็นสารละลายใสใช้ทำความสะอาดปาก กระพุ้งแก้ม
        
        ยาหยอดจมูก (Nasal preparations) เป็นสารละลายใส
        
        ยาหยอดหู (Otic preparations) ส่วนมากเป็นยาน้ำใส บางครั้งเป็นยาแขวนตะกอน
        
        ยาสวนล้าง เป็นสารละลายชนิดปราศจากเชื้อสำหรับล้างบาดแผล
        
        ยาน้ำสวนทวารหนักเป็นสารละลายใสประกอบด้วยตัวทำละลายซึ่งอสจเป็นน้ำ กลีเซอรอล
        
        ยาน้ำสารละลายที่ตัวทำละลายไม่ใช่น้ำ
        
        ยาโคโลเดียน หรือยากัด เป็นยาน้ำที่เหนียว ข้น มักใช้ทาบาดแผล
        
        ยากลีเซอริน เป็นยาที่ข้นเหนียว หรือกึ่งแข็ง
        
        ยาสปริริต เป็นสารละลายใสของสารหอมระเหยง่าย เช่น การบูร
        
        ยาถูนวด เป็นยาน้ำใช้เฉพาะภายนอกอาจเป็นสารละลายใสหรือข้นเหนียว
        
        ยาอิลิกเซอร์ เป็นสารละลายใสชนิดไฮโดรแอลกอฮอร์ มีกลิ่นหอมและรสหวาน
        ใช้เฉพาะรับประทานเท่านั้น
        
        ยาป้าย เป็นยาน้ำที่ประกอบด้วยตัวยาที่มีฤทธิ์ต้านการติดเชื้อสมานแผลหรือระงับปวด ละลายอยู่ในน้ำ
      - ยาน้ำกระจายตัว
        
        Gel ตัวยามีขนาดเล็กแต่ไม่ละลายน้ำ มีลักษณะเป็นกาว
        
        Lotions เป็นยาแขวนตะกอนชนิดใช้ภายนอก
        
        Mixtures เป็นยาน้ำผสม อาจใส่หรือไม่ใส่ยาแขวนตะกอนก็ได้
        
        Magmas and MilK เป็นยาแขวนตะกอนคล้ายเจล
        
        Emulsion มีทั้งที่เป็นยากินและยาทาเฉพาะที่เป็นยาน้ำที่มีส่วนผสมของน้ำมันกระจายอยู่ในน้ำ ขุ่นและเหนียว
    - - ยาพ่นฝอย เป็นยาที่เตรียมขึ้นเพื่อหวังผลเฉพาะที่และป้องกันฤทธิ์ที่ไม่พึงประสงค์
      - ยาดม เป็นยาทีมีกลิ่นหอมระเหย ใช้สูดดมเพื่อบรรเทาอาการวิงเวียน
      - ยาทาผิวหนัง เป็นยาที่ใช้เฉพาะที่
      - ยาฉีด เป็นเภสัชภัณฑ์ชนิดไร้เชื้อที่บริหารยาโดยการฉีด ตัวยาจะมีความบริสุทธิ์สูง ห้ามฉีดเข้าหลิดเลือดดำหรือช่องไขสันหลัง
    - - ยาอมใต้ลิ้น (Sublingual) เป็นยาที่ถูกดูกซึมได้ดีในเยื่อบุช่องปาก เข้าสู่กระแสโลหิตได้โดยตรงยาจึงออกฤทธิ์เร็ว และไม่ถูกทำลายโดยกระเพาะอาหาร
      - ยาเม็ดสำหรับเคี้ยว เวลาใช้จะต้องเคี้ยวก่อนยาจึงจะออกฤทธิ์ได้ดี
      - ยาเม็ด (Tablet) เป็นยาผงแห้งที่อัดเม็ด
        
        มี 2 ชนิด
        
        ยาเม็ดเคลือบ เพื่อให้ออกฤทธิ์ที่ลำไส้ เป็นการป้องกันการแตกตัวของยาที่กระเพาะอาหาร และป้องกันการระคายเคืองต่อกระเพาะอาหาร
        
        ยาเม็ดที่ไม่ได้เคลือบ
      - ยาอม ใช้อมแก้เจ็บคอ ประกอบด้วยยาฆ่าเชื้อและยาทำลายเชื้อ
        ผสมน้ำตาลให้มีรสชาติน่ารับประทาน
      - ยาแคปซูล (Capsule) เป็นยาที่มีเจลาตินเป็นปลกหุ้ม เพื่อกลบรสขมของยา
      - ยาผงเดือดฟู่ เป็นยาที่ละลายน้ำได้ง่าย
      - ยาผง เป็นรูปของยาผสมที่เป็นผงเพื่อเก็บยาได้นานและกลิ่นรสดีขึ้น
        มีทั้งชนิดกินและโรยแผล
      - ยาเหน็บ เป็นยาที่เตรียมขึ้นเพื่อใช้สอดเข้าไปในช่องเปิด
    - - ขี้ผึ้ง มีลักษณะเป็นมัน เป็นยาเตรียมที่ใช้ทาผิวหนังและเยื่อเมือกเพื่อลดการเจริญเติบโตของแบคทีเรีย หรือ บรรเทาอาการต่างๆ
      - ครีม เป็นยาน้ำแขวนตะกอนที่มีความเข้มข้นมาก ใช้สำหรับป้องกันการติดเชื้อ
- - - - เกี่ยวกับการเป็นไปของยาเมื่อเข้าร่างกาย
        
        ได้แก่
        
        การกระจายตัวของยา
        
        การกระจายตัวของยาจะขึ้นอยู่กับ
        
        การจับตัวของยากับโปรตียในพลาสมา
        
        โมเลกุลของยาบางชนิดสามารถรวมตัวได้อย่างหลวมๆกับพลาสมาโปรตีน ส่งผลลดการกระจายตัวของยาเพราะยาที่รวมตัวกับโปรตีนจะมีขนาดโมเลกุลใหญ่ขึ้น ไม่สามารถผ่านผนังเลือดฝอยไปยังบริเวณที่ออกฤทธิ์ได้
        
        ความสามารถในการผ่านเข้าสมองและรก
        
        บางส่วนของสมองมี blood brain barrier จะไม่ยอมให้ยาผ่านได้ มีหน้าที่ป้องกันระบบประสาทสมองส่วนกลาง โดยจะป้องกันไม่ให้สารหรือยาที่เป็นอันตรายเข้าไปยังสมองได้
        
        คุณสมบัติทางเคมีและฟิสิกส์ของยาแต่ละชนิด
        
        ยาแต่ละชนิดที่ละลายในไขมันได้ดีจะสามารถกระจายตัวไปยังอวัยวะเป้าหมายได้ดีกว่ายาที่ละลายในไขมันน้อย
        
        การสะสมของยาที่ส่วนอื่น
        
        ปริมาณการไหลเวียนของเลือดไปยังอวัยวะนั้นๆ
        
        หลังจากยาถูกดูดซึมแล้วยาจะไปสู่อวัยวะที่มีปริมาณการไหลเวียนของเลือดสูงได้อย่างรวดเร็ว ส่วนการนำยาไปยังอวัยวะในช่องท้อง กล้ามเนื้อ และไขมันจะเกิดได้ช้ากว่า
        
        การแปรสภาพยาหรือการเปลี่ยนแปลงยา Drug metabolism,
        Drug biotransformation
        
        การแปรสภาพยามีความสำคัญ 2 ประการ
        
        1.การกระตุ้นการออกฤทธิ์ยา
        
        ยาบางชนิดไม่สามารถออกฤทธิ์ได้หลังให้ยา จึงต้องถูกเปลี่ยนโครงสร้างทางเคมี
        
        2.สิ้นสุดการออกฤทธิ์ของยา
        
        การแปรสภาพยาช่วยทำให้ยามีคุณสมบัติละลายน้ำได้ดีขึ้น หรือมีความเป็นประจุมากขึ้น เพื่อง่ายต่อการขับออกทางไต
        
        เอนไซม์ที่ทำหน้าที่ในการเปลี่ยนแปลงยา
        
        ในร่างกายมีเอนไซม์
        
        ปฏิกิริยาการเปลี่ยนแปลงยาโดยปกติแบ่งได้ 2 ขั้นตอน ได้แก่
        
        Phase I reaction
        
        1 more item...
        
        Phase II reaction
        
        1 more item...
        
        เอนไซม์อาจอยู่ที่ไซโตพลาสซึม
        
        ปัจจัยที่มีผลต่อ Drug metabolism
        
        สิ่งแวดล้อม
        
        อายุ
        
        พันธุกรรม
        
        ปฏิกิริยาระหว่างยาในระหว่างการเกิด metabolism
        
        ยาบางชนิดมีคุณสมบัติเหนี่ยวนำเอนไซม์ คือ ยาบางชนิดสามารถเพิ่มการสังเคราะห์เอนไซม์ cytochrome P450-dependent drug-oxidizing ในตับได้
        
        ในขณะที่ยาบางชนิดมีคุณสมบัติยับยั้งเอนไซม์ คือที่สามารถลดหรือยับยั้งการทำงานของเอนไซม์ cytochrome P450 ในตับส่งผลในกรณีให้ยาที่มีคุณสมบัติยับยั้งเอนไซม์หากให้ยาร่วมกับชนิดอื่น
        
        การดูดซึมยาเข้าสู่ร่างกาย Drug absorption
        
        การดูดซึมยา หมายถึง อัตราและปริมาณ ยาที่นำเข้าสู่กระแสเลือด
        Bioavailability หมายถึง สัดส่วนของยาที่ไม่ถูกเปลี่ยนแปลงที่ถูกนำเข้าสู่กระแสเลือด
        
        ปัจจัยที่มีผลต่อการดูดซึมยา
        
        เกี่ยวกับตัวยา
        
        2.วิธีการผลิตยา และรูปแบบยา
        
        3.ขนาดยาที่ให้
        
        1.ขนาดโมเลกุลของยา
        
        4.คุณสมบัติในการละลายในไขมัน ยาที่มีคุณสมบัติละลายได้ดีในไขมัน สามารถผ่าน cell membrane ส่วนที่เป็นไขมันได้ดี และถูกดูดซึมได้ดี
        
        เกี่ยวกับผู้ป่วย
        
        พยาธิสภาพของร่างกาย
        
        สภาวะทางสรีรวิทยา และ อารมณ์ของผู้รับยา
        
        วิธีการบริหารยา
        
        6 more items...
        
        การได้รับอาหารหรือยาชนิดอื่นร่วมด้วย
        
        การขับถ่ายยา
        
        ร่างกายสามารถกำจัดยาออกได้ทางไต ตับ น้ำดี และปอด ยาอาจถูกกำจัดออกทางร่างกายทั้งในรูปที่ไม่ถูกเปลี่ยนแปลงหรือถูกเปลี่ยนแปลง
      - คำสำคัญ
        
        ค่าครึ่งชีวิต Half life
        
        loading dose ขนาดยาที่ให้ครั้งแรกเพื่อให้ถึงระดับยาที่ต้องการในพลาสมา
        
        Onset ระยะเวลาที่เริ่มให้ยาจนถึงยาเริ่มออกฤทธิ์ที่ต้องการ
        
        Duration of action ระยะเวลาที่เริ่มออกฤทธิ์ที่ต้องการจนถึงหมดฤทธิ์ที่ต้องการ
  - - - 1.ออกฤทธิ์โดยจับกับ receptor
        
        Agonist ยาที่จับกับ receptor แล้วสามารถทำให้เกิดฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา
        
        Antaginoist ยาที่จับกับ receptor แล้วสามารถลด หรือ บดบังฤทธิ์ของAgonist ในการจับกับ receptor
        
        Partial agonist ยาที่จับกับ receptor แล้วออกฤทธิ์เพียงบางส่วน
        
        ตัวรับ receptor
      - 2.ออกฤทธิ์โดยไม่จับกับ receptor
        
        Chemical active
        
        Physical action
    - - Efficacy ความสามารถของยาที่ทำให้เกิดฤทธิ์สูงสุด
      - Potency ความแรงของฤทธิ์ยา
      - Affinity ความสามารถของยาในการเข้าจับกับ receptor
    - - Hypersensitivity
      - Tolerance
      - Hyperactivity
      - Tachyphylaxis
      - Hyporeactivity
      - Placebo effect
      - Idiosyncrasy