Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

ความรู้พื้นและหลักทั่วไปทางเภสัชวิทยา - Coggle Diagram

- - - - ไม่หมายความรวมถึง
        
        (ก) วัตถุที่มุ่งหมายสำหรับใช้ในการเกษตรหรือการอุตสาหกรรมตามที่รัฐมนตรีประกาศ
        
        (ข) วัตถุที่มุ่งหมายสำหรับใช้เป็นอาหารสำหรับมนุษย์เครื่องกีฬาเครื่องมือเครื่องใช้ในการส่งเสริมสุขภาพเครื่องสำอางหรือเครื่องมือและส่วนประกอบของเครื่องมือที่ใช้ในการประกอบโรคศิลปะหรือวิชาชีพเวชกรรม
        
        (ค) วัตถุที่มุ่งหมายสำหรับใช้ในห้องวิทยาศาสตร์สำหรับการวิจัยการวิเคราะห์หรือการชันสูตรโรคซึ่งมิได้กระทำโดยตรงต่อร่างกายของมนุษย์
  - - - ยาแผนปัจจุบัน
      - ยาแผนโบราณ
      - ยาอันตราย
      - ยาควบคุมพิเศษ
      - ยาใช้ภายนอก
      - ยาใช้เฉพาะที่
      - ยาสามัญประจำบ้าน
      - ยาบรรจุเสร็จ
      - ยาสมุนไพร
    - - ตำแหน่งการออกฤทธิ์ทางกายวิภาค
      - ประโยชน์ในการรักษา
      - กลไกการออกฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา
      - แหล่งที่มาของยาหรือคุณสมบัติทางเคมี
  - - - จากพืช
        
        เป็นยาที่ได้จากส่วนต่างๆของพืชโดยตรง
      - จากสัตว์
        
        การสกัดจากอวัยวะบางส่วนของสัตว์
      - จากแร่ธาตุ
        
        ตัวอย่างยาที่ได้จากแร่ธาตุ
        
        ผงน้ำตาลเกลือแร่ (Oral Rehydrating Salt, ORS) ใช้ในการทดแทนการสูญเสียน้ำและเกลือแร่
        
        ยา Lithium carbonate เป็นยารักษาโรคจิตชนิดคลุ้มคลั่ง
        
        ยาใส่แผลสด Tincture iodine ซึ่งเป็นยาใช้ภายนอก
        
        ยาลดกรดประเภทอะลูมิเนียมไฮดรอกไซด์แมกนีเซียมไฮดรอกไซด์
    - - ปัจจุบันยาส่วนใหญ่ได้จากการสังเคราะห์โดยอาศัยปฏิกิริยาทางเคมีในห้องปฏิบัติการ
  - - - รูปแบบที่เป็นของแข็ง (solid form)
        
        ยาแคปซูล (Capsule)
        
        ยาเม็ด (Tablet)
        
        ยาเม็ดเคลือบ
        
        ยาเม็ดที่ไม่ได้เคลือบ
        
        ยาอมได้ลิ้น (Sublinguat)
        
        ยาเม็ดสำหรับเคี้ยว
        
        ยาอม (Lozenge)
        
        ยาผงเดือดฟู่ (Effervescent powder)
        
        ยาผง (Pulveres หรือ power)
        
        ยาเหน็บ (Suppositories)
      - ประเภทของเหลว
        
        ยาน้ำสารละลาย
        
        ยาน้ำสารละลายที่ตัวทำละลายเป็นน้ำ
        
        ยาจิบ (Linctuses)
        
        ยากลั้วคอ (Gargale)
        
        ยาน้ำเชื่อม (Syrups)
        
        ยาอมบ้วนปาก (Mouthwash)
        
        ยาน้ำใส (Solutions)
        
        ยาหยอดจมูก (Nasaloreparations)
        
        ยาหยอดหู (Otic preparations)
        
        ยาสวนล้าง (Irigation)
        
        น้ำปรุง (Aromatic water)
        
        สวนทวารหนัก (Enemas)
        
        ยาน้ำสารละลายที่ตัวทำละลายไม่ใช้น้ำ
        
        ยาอิลิกเซอร์ (Elixir)
        
        ยาสปริริต (Spirits)
        
        ยาโคโลเดียน (Collodians)
        
        ยากลีเซอริน (Glycerines)
        
        ยาถูนวด (Liniments )
        
        ยาป้าย (Paints)
        
        ยาน้ำกระจายตัว
        
        หมายถึง ยาน้ำแขวนตะกอน
        
        เจล (Gels)
        
        โลชั่น (Lotions)
        
        แมกมาและมิลค์ (Magmas and Milk)
        
        อิมัลชั่น (Emutsion)
        
        มิกซ์เจอร์ (Mixtures)
      - รูปแบบประเภทกึ่งแข็ง
        
        รูปแบบยาชนิดนี้มัลักษณะต่างๆกันบางชนิดต้องบรรจุในภาชนะพิเศษบางชนิดมีลักษณะพิเศษในการใช้
        
        ขี้ผึ้ง (Otment)
        
        ครีม (Paste)
      - ประเภทอื่นๆ
        
        ยาฉีด (Injections)
        
        ยาทาผิวหนัง (Applications)
        
        ยาพ่นฝอย (Spray)
        
        ยาดม (Inhalant)
- - - - การดูดซึมยาเข้าสู่ร่างกาย (Drug absorption)
        
        ปัจจัยที่มีผลต่อการดูดซึมยา
        
        ขนาดโมเลกุลของยา
        
        วิธีการผลิตยา และรูปแบบยา
        
        ขนาดยาที่ให้ (dosage)
        
        คุณสมบัติในการละลายในไขมัน (lipophilic)
        
        ปัจจัยเกี่ยวกับผู้ป่วย
        
        วิธีการบริหารยา (routes of administration)
        
        การให้ยาผ่านทางเดินอาหาร (alinentary route. oral route)
        
        pH ของ medium มีผลต่อการดูดซึมยา
        
        ยาที่มีคุณสมบัติเป็นกรดอ่อน (acidic drugs)
        
        ยาที่มีคุณสมบัติเป็นต่างอ่อน (basic drugs)
        
        ข้อเสียของการให้ยาผ่านทางเดินอาหาร ได้แก่ การเกิด first pass effect
        
        การให้ยาดูดซึมผ่านหลอดเลือดฝอยบริเวณใต้ลิ้น(ยาอมใต้ลิ้น: Sublingual. ยาอมในกระทุ้งแก้ม: buccal)
        
        การให้ยาดูดซึมผ่านทางระบบทางเดินหายใจ (ยาแบบสูดดม: inthatation)
        
        การให้ยาโดยการฉีดใต้ผิวหนัง (subcutaneous: SC) กล้ามเนื้อ (muscle, IM) หลอดเลือดดำ (intravenous: IV)
        
        การให้ยาดูดซึมผ่านทางผิวหนัง
        
        การให้ยาแบบเหน็บทวารหนักหรือช่องคลอด
        
        ยาเหน็บชนิดที่ออกฤทธิ์เฉพาะที่
        
        ยาเหน็บชนิดที่ออกฤทธิ์ทั่วร่างกาย
        
        พยาธิสภาพของร่างกาย
        
        สภาวะทางสรีรวิทยาและอารมณ์ของผู้รับยา
        
        การได้รับอาหารหรือยาขนิดอื่นร่วมด้วย
      - การกระจายตัวของยา (Drugs distribution)
        
        ปริมาณการไหลเวียนของเลือดไปยังอวัยวะนั้นๆ
        
        คุณสมบัติทางเคมีและฟิสิกส์ของยาแต่ละชนิด
        
        การจับตัวของยากับโปรตีนในพลาสม่า (plasma protein binding)
        
        ความสามารถในการผ่านเข้าสมองและรก (capitlary permeabitity)
        
        การสะสมของยาที่ส่วนอื่น(accumมlation at other site)
      - การแปรสภาพยาหรือการเปลี่ยนแปลงยา
        (Drug metabolism, Drug biotransformation)
        
        การเปลี่ยนแปลงโครงสร้างทางเคมีของยาโดยกระบวนการที่อาศัยเอนไซม์ในร่างกายและมีดับเป็นอวัยวะสำคัญที่เกิดการแปรสภาพยา นอกจากนี้ยังมีอวัยวะอื่นที่เกิดการแปรสภาพยาได้
        
        เอนไซม์ที่ทำหน้าที่ในการเปลี่ยนแปลงยา
        
        เอนไซม์ (enzyme) ที่มีอยู่ในร่างกายจะเป็นตัวช่วยในกระบวนการ drug metabolism
        
        เอนไซม์อาจอยู่ที่ไซโตพลาสซึม (cytoplasm) ของอวัยวะต่างๆ
        
        เอนไซม์ที่ใช้ในการเปลี่ยนแปลงยามือยู่ทั้งภายในเซลล์และภายนอกเซลล์
        
        ในร่างกายมี enzyme หลายชนิดที่เกี่ยวข้องกับการแปรสภาพยา
        
        ปฏิกิริยาการเปลี่ยนแปลงยาโดยปกติ
        
        Phase l reaction: enzyme จะเปลี่ยนโครงสร้างทางเคมีของยา (drug chernical)
        
        Phase II reaction: ยาหรือ metabolite จาก phase | ที่ไม่มีความเป็น polar มากพอที่จะถูกขับออกทางไตจะต้องถูกทำให้ละลายน้ำได้ดีขึ้นโดยการรวมตัว (conjugation) กับ endogenous Compound ในตับ
        
        ความสำคัญการแปรสภาพยา
        
        กระตุ้นการออกฤทธิ์ของยา (mechanisrm of drug activation)
        
        สิ้นสุดการออกฤทธิ์ของยา (termination of drug action)
        
        ปัจจัยที่มีผลต่อ drug rmetabolism
        
        พันธุกรรม
        
        สิ่งแวดล้อม
        
        อายุ
        
        ปฏิกิริยาระหว่างยาในระหว่างการเกิด metabolism
        
        ยาบางชนิดมีคุณสมบัติเหนียวนำเอนไซม์ (enzyme inducer)
        
        ยาบางชนิดมีคุณสมบัติยับยั้งเอนไซม์ (enzyme inhibitor)
      - การขับถ่ายยา (Drug excretion)
        
        การขับถ่ายยาออกจากร่างกาย (Drug Excretion) ร่างกายสามารถกำจัดยาออกได้ทางไตตับน้ำดีและปอด
        
        อาจถูกกำจัดออกทางน้ำนมและเหงื่อได้ด้วยแต่ในปริมาณที่น้อย
        
        อาจถูกกำจัดออกจากร่างกายทั้งในรูปที่ไม่ถูกเปลี่ยนแปลงหรือถูกเปลี่ยนแปลงก็ได้
      - คำสำคัญทางเภสัชจลนศาสตร์
        
        ค่าครึ่งชีวิต (Half ife) คือเวลาที่ใช้ในการทำให้ยาหรือความเข้มข้นของยาลดลงเหลือ 50%
        
        Loading dose ขนาดยาที่ให้ครั้งแรกเพื่อให้ถึงระดับยาที่ต้องการในพลาสมา
        
        Onset ระยะเวลาที่เริ่มให้ยาจนถึงยาเริ่มออกฤทธิ์ที่ต้องการ
        
        Duration of action ระยะเวลาที่ยาเริ่มออกฤทธิ์ที่ต้องการจนถึงหมดฤทธิ์ที่ต้องการ
  - - - เภสัชพลศาสตร์เกี่ยวข้องกับการออกฤทธิ์ของยาต่อร่างกาย
        
        การจับของยากับ receptor (drug-receptor Concept)
        
        การศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างขนาดยาที่ใช้กับการตอบสนองที่เกิดขึ้นในร่างกาย (dose response relationship)
      - กลไกการออกฤทธิ์ของยาทางเภสัชพลศาสตร์
        
        ออกฤทธิ์โดยไม่จับกับ receptor
        
        Chermical action
        
        Physical action
        
        ออกฤทธิ์โดยจับกับ receptor
        
        ตัวรับ (Receptor)
        
        เป็นองค์ประกอบของเซลล์ซึ่งอาจพบได้ที่ผนังเซลล์ cytoplasm หรือนิวเคลียส (nucleus) ของเซลล์
        
        receptor มีคุณสมบัติที่จะจดจำ (recognize) และจับกับสารที่มีลักษณะโครงสร้างจำเพาะเจาะจงแล้วทำให้การทำงานของเซลล์นั้นๆเปลี่ยนแปลง
        
        ในร่างกายมี receptor endogenous substrates เกือบทุกชนิด
        
        Agonist
        
        ยาที่จับกับ receptor แล้วสามารถทำให้เกิดฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา
        
        Antagonist
        
        ยาที่จับกับ receptor แล้วสามารถลดหรือบดบังฤทธิ์ของ agonist ในการจับกับ receptor
        
        Partial agonist
        
        ยาที่จับกับ receptor แล้วออกฤทธิ์เพียงบางส่วน
      - คำสำคัญทางเภสัชพลศาสตร์
        
        Affinity
        
        ความสามารถของยาในการเข้าจับกับ receptor
        
        Efficacy
        
        ความสามารถของยาที่ทำให้เกิดฤทธิ์สูงสุดซึ่ง Maximum effect ของยา
        
        potency
        
        ความแรงของฤทธิ์ยา
  - - - การตอบสนองที่แตกต่างจากปกติที่ไม่พบเกิดในคนส่วนใหญ่
    - - การตอบสนองต่อยาที่น้อยกว่าปกติทำให้ไม่เกิดฤทธิ์รักษา
    - - การตอบสนองต่อยาที่มากกว่าปกติ
    - - การแพ้ยาจากที่ร่างกายมี antibody (Ab) ที่ต่อต้านต่อโครงสร้างทางโมเลกุล (structure) ของยา
    - - เป็นการดื้อหรือทนฤทธิ์ของยาซึ่งเกิดจากการได้รับยาชนิดนั้นหลายครั้งทำให้มีการตอบสนองต่อยาในครั้งหลังๆลดลง
    - - การดื้อยาที่เกิดขึ้นได้รวดเร็วเมื่อได้รับยาเพียง 2-3 ครั้ง
    - - ฤทธิ์หลอก