Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

ความรู้พื้นฐาน, ยาแผนโบราณ👳🏽‍♂️, ยาอันตราย☠ - Coggle Diagram

- - - - ปริมาณยาที่ได้ไม่แน่นอน/อาจเกิดการระคายเคือง
    - - ออกฤทธิ์เร็ว/เฉพาะที่
  - - - ให้ยาได้ไม่เกิน 5 ml มีการสะสม
    - - ดูดซึมเร็ว ละลายได้ในน้ำมัน
  - - - ระคายเคืองในปาก ใช้เวลานานพูดไม่สะดวก
    - - ดูดซึมเร็วไม่ผ่านตับ ไม่ถูกทำลายโดยน้ำย่อย
  - - - ไม่สะดวกต่อการใช้ ราคาแพง อาจเกิดการติดเชื้อได้
    - - เหมาะกับเด็ก/ผู้ที่กินยายาก
  - - - เกิดพิษง่ายเร็ว ติดเชื้อง่าย
    - - ออกฤทธิ์เร็ว ใช้ในคนที่หมดสติได้
  - - - ดูดซึมช้า อาจถูกทำลายโดยน้ำย่อย
    - - สะดวก ปลอดถัย ราคาถูก
  - - - ราคาแพง เกิดแผล/ฝี ระคายเคือง
    - - ออกฤทธิ์ได้นาน หากแพ้ใช้ tourniquest รัดเหนือบริเวณที่ฉีดได้
- - - - บรรเทาอาการวิงเวียนต่างๆ
    - - ใช่ประกอบเครื่องพ่น เพื่อป้องกันการออกฤทธิ์ในบริเวณอื่น
      - เพื่อให้ออกฤทธิ์ในบริเวณที่ต้องการโดยตรง
    - - เป็น Isotonic/Solution
      - ห้าม ฉีดเข้าหลอดเลือดดำ/ช่องไขสันหลัง
    - - ใช้ทาเฉพาะที่
  - - - ละลายน้ำง่าย ประกอบด้วย
        
        Sodium bicarbonate
        
        Acetic acid
    - - เพื่อเก็บยาได้นาน/กลิ่นรสดีขึ้น/มีทั้งแบบกิน+โรยแผล
    - - อมแก้เจ็บข้อ ฆ่าเชื้อ/ทำลายเชื้อ
    - - ยาที่สอดเข้าไปในช่องเปิด เช่น ช่องคลอด ทวารหนัก
    - - ต้องเคี้ยวก่อนยาจึงจะออกฤทธิ์ได้ดี
    - - อมใต้ลิ้น กระพุ้งแก้ม ดูดซึมได้ดีในเยื่อบุช่องปาก/ออกฤทธิ์เร็ว
    - - ยาเม็ดเคลือบ
        
        ป้องกันการแตก/การระคายเคืองที่กระเพาะอาหาร
        
        เช่น Vitamin B 1-6-12
      - ยาเม็ดที่ไม่ได้เคลือบ
        
        เช่น Aspirin Paracentamol
    - - เจลาติมหุ้มกลบรสขม
        
        เช่น Ampicillin Chloramphenical
  - - - ตัวทำละลายเป็นน้ำ✅
        
        Linctuses
        
        ละลายในน้ำตาล/ยาน้ำเชื่อม เช่น Codeine linctus
        
        Mouthwash
        
        ทำความสะอาดดับกลิ่นปาก/กระพุ้งแก้ม/ใช่เป็นสารระงับเชื้อ ยาชา สมานเนื้อเยื่อ
        
        Solutions
        
        ประกายด้วยตัวยาอาจเป็นของแข็ง/เหลวละลายในน้ำบริสุทธิ์ เช่น แอลกอฮอล์ กลีเซอลีน
        
        Gargalg
        
        มีฤทธิ์ต้านการฆ่าเชื้อ/ป้องกันการติดเชื้อ
        
        Aromatic water
        
        ใส/อิ่มตัว/ระเหยง่าย
        
        เช่น น้ำมันหอมระเหย
        
        Syrups
        
        มีสารละลายความเข้มข้นของน้ำตาล/ใช้รับประทานเท่านั้น เช่น Paracetamol syrup
        
        Nasal preparations
        
        ตัวยาละลายในน้ำใสใช้พ่นหรือหยอดทางจมูก
        
        Otic preparations
        
        ยาใส/แขวนตะกอน
        
        Irrigation
        
        สารละลายปราศจากเชื้อใช้ล้างแผลช่องต่างๆของร่างกาย เรียกว่า Douches
        
        Enemas
        
        ประกอบด้วยสารละลาย น้ำกลีเซอลีน น้ำเกลือ NaHCO3
      - ตัวทำละลายไม่ใช้น้ำ❎
        
        Collodians
        
        ทาบาดแผลขนาดเล็ก/ลอกผิวหนังเนื้อเยื่อที่ตายแล้ว
        
        Glycerines
        
        ใช้เป็นยาหยอดหู อมบ้วนปาก ทำให้ผิวหนังอ่อนนุ่ม
        
        Spirits
        
        ใสหอมระเหยง่าย/แอลกอฮอล์มากกว่า60%
        
        Liniments
        
        ใช้ภายนอกอาจใส/ข้นเหลว
        
        Elixir
        
        ชนิดไฮโดรแอลกอฮอล์เป็นยารับประทานเท่านั้น/แอลกอฮอล์3-44%
        
        Paints
        
        ต้านการติดเชื้อ/สมานแผล/ระงับปวด/ใช้ป้ายผิวหนังเยื่อเมือก
    - - คือ ยาน้ำแขวนตะกอน
      - Magmas and Milk
        
        แขวนตะกอนคล้ายเจล/หนืดกว่า
      - Lotions
        
        แขวนตะกอนชนิดใช้ภายนอก
      - Grls
        
        ลักษณะเป็นกาว เช่น Alum milk
      - Mixtures
        
        ยาน้ำผสม อาจใส่/ไม่ใส่ยาแขวนตะกอน
      - Emulsion
        
        มีส่วนผสมของน้ำมัน
  - - - บรรเทาอาการต่างๆ
      - ลดการเจริญเติบโตของแบคทีเรีย
      - เป็นน้ำมัน ทาผิวหนังเยื่อเมือก
      - ทำให้มีการกระจายตัวและดูดซึมยาดีขึ้น
    - - แขวนตะกอนมีความข้นมาก
      - ป้องกันการติดเชื้อ บรรเทาอาการ
      - ทำให้รู้สึกเย็น ใช้แต่งแผล
- - - - เช่น แอสไพริน ( acetylsalicylic acid ) เป็นยาแก้ปวดลดไข้
      - พาราเซตตามอล ( acetaminophen ) เป็นยาแก้ปวดลดไข้ =อยู่ในกลุ่มเดียวกัน
- - - - ใช้ในการประกอบวิชาชีพเวชกรรม โรคศิลปะแผนปัจจุบัน การบำบัดโรคสัตว์
    - - ยาแผนปัจจุบัน/โบราณ รัฐมนตรีประกาศเป็นยาควบคุมพิเศษ
    - - สำหรับใช้ภายนอก ไม่รวมยาใช้เฉพาะที่
    - - ใช้เฉพาะที่กับผิวหนัง หู ตา จมูก ปาก ช่องคลอด ท่อปัสสาวะ และทวารหนัก
    - - ยาแผนปัจจุบัน/โบราณ รัฐมนตรีประกาศเป็นยาสามัญประจำบ้าน
    - - ยาที่บรรจุในภาชนะหีบห่อที่ปิด/ผนึกไว้ มีฉลากครบถ้วน
    - - ได้จากพฤกษชาติ สัตว์ แร่ ไม่ได้ปรุงแต่งแปรสภาพ
  - - - เช่น ออกฤทธิ์ต่อระบบการไหลเวียนเลือด
    - - เช่น ยาแก้ปวดลดไข้ ยานอนหลับ
    - - เช่น ยาถ่ายที่ทำให้ลำไส้บีบรัดตัวเพิ่มขึ้น
    - - เช่น ไอโอดีนจากแร่ธาตุ
- - - - ได้จากส่วนต่างๆของพืชโดยตรง นำมาปรุงยาโดยไม่เปลี่ยนรูป = ยาสนุนไพร ( Crude drug ) เช่น พริกไทยใช้เป็นยาขับลม
      - สกัดเอาสารที่มีอยู่ในพืชทำให้บริสุทธิ์ กำหนดปริมาณได้ = สารสกัดบริสุทธิ์ ( Purified drug ) เช่น คาเฟอีนจากชา/กาแฟ
    - - สกัดจากอวัยวะบางส่วนของสัตว์ เช่น ยาอินซูลินจากตับอ่อนของวัว
    - - เช่น ไอโอดีน ทองแดง น้ำมันเกลือแร่
        
        ผงน้ำตาลเกลือแร่ ( Oral Rehydrating Salt ; ORS )
        
        Lithium carbonate รักษาโรคจิตคลุ้มคลั่ง
        
        ยาใส่แผลสด Tincture iodine
        
        ยาลดกรด Al(OH)3 , ‎Mg(OH)2
- - - - Pharmacokinetic 💊
        
        1.การดูดซึม Drug absorption 💧
        
        การดูดซึมยา 💊
        
        rate and extent ยาถูกน้ำเข้าสู่กระแสเลือด
        
        Bioavailability
        
        สัดส่วนของยาที่ไม่เปลี่ยนแปลงที่ถูกนำเข้าสู่กระแสเลือด
        
        ปัจจัยที่มีผลต่อการดูุดซึมยา✅
        
        เกี่ยวกับตัวยา💊
        
        คุณสมบัติในการละลายในไขมัน ( Lipophilic )
        
        ขนาดโมเลกุลของยา
        
        วิธีการผลิตยา
        
        ขนาดยาที่ให้ ( Dosage )
        
        เกี่ยวกับผู้ป่วย😷
        
        1.วิธีการบริหารยา💊
        
        การให้ยาดูดซึมผ่านทางระบบทางเดินหายใจ
        
        การให้ยาดูดซึมผ่านทางผิวหนัง
        
        การให้ยาโดยการฉีดใต้ผิวหนัง/กล้ามเนื้อ/หลอดเลือดดำ
        
        การให้ยาดูดซึมผ่านหลอดเลือดฝอยบริเวณใต้ลิ้น
        
        การให้ยาแบบเหน็บทวารหนัก/ช่องคลอด
        
        การให้ยาผ่านทางเดินอาหาร
        
        2.พยาธิสภาพของร่างกาย
        
        4.การทานอาหาร/รับยาชนิดอื่นร่วมด้วย🍕
        
        3.สภาวะทางสรีรวิทยา/อารมณ์ของผู้รับยา😊
        
        2.การกระจายตัว Drug distribution 💦
        
        5.การสะสมของยาที่ส่วนอื่น
        
        4.ความสามารถในการผ่านเข้าสมองและรก
        
        2.คุณสมบัติทางเคมี/ฟิสิกส์ของยาแต่ละชนิด
        
        1.ปริมาณการไหลเวียนของเลือดไปยังอวัยวะนั้นๆ
        
        3.การจับตัวของยากับโปรตีนในพลาสม่า
        
        3.การแปลสภาพ/การเปลี่ยนแปลงยา💊
        
        การสิ้นสุดการออกฤทธิ์ของยา
        
        การกระตุ้นการออกฤทธิ์ของยา
        
        เอนไซน์ที่ทำหน้าที่ในการเปลี่ยนแปลงยา🧪
        
        เอนไซน์อาจอยู่ที Cytoplasm
        
        เอนไซน์ในร่างกาย เช่น Flavoprotein
        
        ปฎิกิริยาการเปลี่ยนแปลง
        
        Phase II
        
        ยาที่ไม่มี Polar เพียงพอ ต้องเพิ่มโปรตีนในร่างกายเพื่อให้ง่ายต่อการละลายน้ำและถูกขับออกทางไต
        
        Phase I
        
        เอนไซน์เปลี่ยนแปลงโครงสร้างทางเคมีของยา เพื่อให้เกิดการแตกตัวของยาให้งานต่อการขับออกทางไต
        
        ปัจจัยที่มีผลต่อ Drug metabolism 🧬
        
        อายุ
        
        สิ่งแวดล้อม
        
        พันธุกรรม
        
        ปฎิกิริยาระหว่างยาในระหว่างการเกิด Metabolism 🌡
        
        ทำให้ยาบางชนิดต้องแย่งกันในการรวมตัวกับ endogenous substrates ชนิดเดียวกัน
        
        2.ยาบางชนิดมีคุณสมบัติยับยั้งเอนไซน์
        
        1.ยาบางชนิดมีคุณสมบัติเหนี่ยวนำเอนไซน์
        
        ส่งผลให้ระดับยาในร่างกายสูงขึ้น
        
        3.ความเจ็บป่วยและความสามารถในการทำงานของตับ มีผลต่อกระบวนการMetabolismยาต่างๆในร่างกาย
        
        4.การขับถ่ายยา Drug excretion 🚽
        
        ร่างกายสามารถกำจัดยาออกได้ทางไต ตับ น้ำดี และปอด
        
        สาร Polar compound ถูกจำจัดออกได้ดีกว่า High lipid solubility
        
        คำศัพท์👩🏻‍💻
        
        Half life
        
        เวลาที่ใช้ทำให้ความเข้มข้นของยาลดลง 50% เป็นตัวกำหนดการให้ยา
        
        Loading dose
        
        ขนาดยาที่ให้ครั้งแรกเพื่อให้ถึงที่ต้องการในพลาสมา
        
        Onset
        
        ระยะเวลาที่ให้ยาจนยาออกฤทธิ์
        
        Duration of action
        
        ระยะเวลาที่ยาออกฤทธิ์จนหมดฤทธิ์
    - - Pharmacodynamic 💊
        
        Drug-receptor concept
        
        Dose response relationship
        
        กลไกการออกฤทธิ์ ♻
        
        1.ออกฤทธิ์โดยไม่จับกับ Receptor
        
        Physical action เช่น ยาระบาย
        
        Chemical action เช่น ยาลดกรดในกระเพาะอาหาร
        
        2.ออกฤทธิ์โดยจับกับ Receptor
        
        Receptor
        
        มีคุณสมบัติที่จะจดจำจับกับสารที่มีลักษณะโครงสร้างจำเพาะ
        
        Agonist
        
        ยาจับกับ Receptor เกิดฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา
        
        Antagonist
        
        ยาจับกับ Receptor ลดการเกิดฤทธิ์หรือไม่เกิดฤทธิ์
        
        Partial agonist
        
        ยาจับกับ Receptor ออกฤทธิ์บางส่วน
        
        คำศัพท์👩🏻‍💻
        
        Efficacy ความสามารถของยาที่ทำให้เกิด Maximum effect
        
        Potency ความแรงของฤทธิ์ยา
        
        Affinty ความสามารถของยาในการจับกับ receptor
        
        การแปรผันของการตอบสนองต่อยา💥
        
        Tachyphylaxis การดื้อยา จากการได้รับยา 2-3 ครั้ง
        
        Placebo effect ฤทธิ์หลอก
        
        Tolerance การดื้อยา จากการได้รับยาชนิดนั้นหลายครั้ง
        
        hypersensitivity/Allergic reaction การแพ้ยา ภูมิแพ้ ผื่นคัน
        
        Hyperacitivity การตอบสนองต่อยามากกว่าปกติ
        
        Hyporeactivity การตอบสนองต่อยาน้อยกว่าปกติ
        
        Idiosyncrasy การตอบสนองแตกต่างจากปกติ เกิดจาหพันธุกรรม
        
        สาเหตุ 💢
        
        receptor ทำงานเปลี่ยนแปลง
        
        การเปลี่ยนแปลงส่วนประกอบของอวัยวะ
        
        ความเข้มข้นของ Endogenus receptor ligands ต่างกัน
        
        การเปลี่ยนแปลงปริมาณยา เพศ อายุ น้ำหนัก ความเจ็บป่วย
        
        ระดับความปลอดภัยของยา ❗Therapeutic index : TI❗
        
        Therapeutic index ต่ำ = ความปลอดภัยต่ำ
        
        หนูแรท/หนูเมาส์ ใข้ทดลอง ระดับความปลอดภัยของยาเป็นสัดส่วนของขนาดยาที่ทำให้หนูตาย 50%ต่อ50%ที่ได้ผลในการรักษา
        
        Therapeutic index สูง = ความปลอดภัยสูง
        
        TI = LD50 / ED50