Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

ความรู้พื้นฐานและหลักทั่วไปทางเภสัชวิทยา - Coggle Diagram

- - - - วัตถุที่มุ่งหมายสำหรับใช้ในการเกษตรหรือการอุตสาหกรรมตามที่รัฐมนตรีได้ประกาศ
      - วัตถุที่มุ่งหมายสำหรับใช้เป็นอาหารสำหรับมนุษย์ เครื่องกีฬา เครื่องมือ เครื่องใช้ในการส่งเสริมสุขภาพ เครื่องสำอาง หรือเครื่องมือและส่วนประกอบของเครื่องมือที่ใช้ในการประกอบโรคศิลปะหรือวิชาชีพเวชกรรม
      - วัตถุที่มุ่งหมายสำหรับใช้ในห้องวิทยาศาสตร์สำหรับการวิจัย การวิเคราะห์ หรือการชันสูตรโรค ซึ่งไม่ได้กระทำโดยตรงต่อร่างกายของมนุษย์
  - - - เวลาที่ใช้ในการทำให้ยาหรือความเข้มข้นของยาลดลงเหลือ 50% จากความเข้มข้นแรก
    - - ระยะเวลาที่ยาเริ่มออกฤทธิ์ที่ต้องการจนถึงหมดฤทธิ์ที่ต้องการ
    - - ขนาดยาที่ให้ครั้งแรก เพื่อให้ถึงระดับยาที่ต้องการในพลาสมา คือ การให้ยาขนาดสูงอย่างรวดเร็วเพื่อหวังผลให้ปริมาณและขนาดยาสูงขึ้นออกฤืธิ์ที่ต้องการได้อย่างรวดเร็ว
    - - ระยะเวลาที่เริ่มให้ยาจนถึงยาเริ่มออกฤทธิ์ที่ต้องการ
  - - - ความสามารถของยาที่ทำให้เกิดฤทธิ์สูงสุด
    - - ความแรงของฤทธิ์ยา
    - - ความสามารถของยาในการเข้าจับกับ Receptor
- - - - ยาแผนปัจจุบัน หรือ ยาแผนโบราณ ที่รัฐมนตรีประกาศเป็นยาควบคุมพิเศษ
    - - ยาแผนปัจจุบัน หรือ ยาแผนโบราณ ที่มีเพื่อใช้ภายนอก ไม่รวมถึงยาใช้เฉพาะที่
    - - ยาแผนปัจจุบัน หรือ ยาแผนโบราณ ที่มีเพื่อใช้เฉพาะกับผิวหนัง หู ตา จมูก ปาก ช่องคลอด ท่อปัสสาวะ และทวารหนัก
    - - ยาแผนปัจจุบัน หรือ ยาแผนโบราณ ที่รัฐมนตรีประกาศเป็นยาสามัญประจำบ้าน
    - - ยาแผนปัจจุบัน หรือ ยาแผนโบราณ ที่รัฐมนตรีประกาศเป็นยาอันตราย
    - - ยาแผนปัจจุบัน หรือ ยาแผนโบราณ ที่ผลิตขึ้นในรูปแบบต่างๆทางเภสัชกรรม ซึ่งบรรจุในภาชนะหรือหีบห่อที่ปิดหรือผนึกไว้ และมีฉลากครบถ้วน
    - - ยาที่ใช้ในการประกอบโรคศิลปะแผนโบราณ หรือการบำบัดโรคสัตว์ ซึ่งอยู่ในตำราแผนโบราณที่รัฐมนตรีประกาศเป็นยาแผนโบราณ หรือยาที่รับอนุญาตให้ขึ้นทะเบียนเป็นยาแผนโบราณ
    - - ยาที่ได้จากพฤกษชาติ สัตว์ หรือแร่ ไม่ได้ปรุงหรือแปลสภาพ
    - - ยาที่ใช้ในการประกอบโรคศิลปะแผนปัจจุบัน หรือการบำบัดโรคสัตว์
- - - - ยาที่ได้จากส่วนต่างๆของพืชโดยตรง เช่น ราก ใบ ลำต้น ผล เมล็ด เปลือก และนำมาปรุงเป็นยาโดยไม่เปลี่ยนแปลงรูป เรียกว่า ยาสมุนไพร (Crude drug)
      - ถ้าสกัดเอาสารที่มีอยู่ในพืชออกมาทำให้บริสุทธิ์ เรียกว่า สารสกัดบริสุทธิ์ (Purified drug)
    - - สกัดจากอวัยวะบางส่วนของสัตว์ เช่น ตับ ตับอ่อน ดีหมู ดีวัว
    - - ไอโอดีน ทองแดง น้ำมันเกลือแร่
- - - - ยาที่ถูกดูดซึมได้ดีในเยื่อบุภายในช่องปาก เข้าสู่กระแสโลหิตได้โดยตรง ยาจึงออกฤทธิ์เร็ว
    - - ยาที่จำเป็นต้องเคี้ยวก่อนจึงจะออกฤทธิ์ได้ดี
    - - ใช้อมแก้เจ็บคอ ประกอบด้วยยาฆ่าเชื้อและยาทำลายเชื้อ ผสมน้ำตาลให้มีรสชาติน่ารับประทาน
    - - ยาที่ละลายน้ำได้ง่าย ประกอบด้วย Sodium bacarbonate และ Acetic acid
    - - เป็นรูปของยาผสมที่เป็นผง เพื่อเก็บได้นานขึ้น และกลิ่นรสดีขึ้น มีทั้งชนิดกินและโรยแผล
    - - ยาเม็ดเคลือบ
        
        เพื่อให้ยาออกฤทธิ์ที่ลำไส้ จึงมีการป้องกันการแตกตัวของยาที่กระเพาะอาหาร และป้องกันการระคายเคืองต่อกระเพาะอาหาร เช่น vitamin B1,6,12
      - ยาเม็ดที่ไม่ได้เคลือบ
        
        ยาที่สามารถออกฤทธิ์ที่กระเพาะอาหารได้เลย เช่น Aspirin
    - - ยาที่เตรียมขึ้นเพื่อใช้สอดเข้าไปในช่องเปิด ตัวยาจะละลายเมื่อสอดเข้าไปในร่างกาย และออกฤทธิ์ตรงบริเวณที่เหน็บ หรือซึมเข้าสู่กระแสเลือดทั่วร่างกาย
    - - ยาที่มีเจลาตินเป็นปลอกหุ้ม เพื่อกลบรสขมของยา
  - - - ยาน้ำสารละลายที่ตัวทำละลายเป็นน้ำ
        
        ยากลั้วคอ (Gargale) : เป็นสารละลายใสและเข้มข้น ตัวยามีฤทธิ์ต้านการฆ่าเชื้อ ละลายอยู่ในน้ำ
        
        ยาอมป้วนปาก (Mouthwash) : เป็นสารละลายใสใช้ทำความสะอาดดับกลิ่นปาก
        
        ยาจิบ (Linctuses) : เป็นสารละลายใส มีลักษณะหนืดเล็กน้อย เพราะละลายในน้ำตาลหรือยาน้ำเชื่อม
        
        ยาหยอดจมูก (Nasal perparetions) : เป็นสารละลายใสตัวยาละลายในน้ำ ใส่ขวดน้ำสำหรับใช้พ่นหรือหยอดเข้าทางจมูก
        
        ยาน้ำเชื่อม (Syrups) : เป็นสารละลายเข้มข้นของน้ำตาล หรือสารอื่นที่ใช้แทนน้ำตาล
        
        ยาหยอดหู (Otic preparetions) : เป็นยาน้ำใส หรือยาแขวนตะกอน
        
        ยาน้ำใส (Solutions) : เป็นยาละลายน้ำใส
        
        ยาสวนล้าง (Irrigations) : เป็นสารละลายชนิดปราศจากเชื้อสำหรับล้างบาดแผลหรือช่องต่างๆของร่างกาย มีขนาดบรรจุมากกว่ายาฉีด ใช้จุกขวดฝาเกลียวธรรมดา สำหรับใช้ครั้งเดียว
        
        น้ำปรุง (Aromatic water) : เป็นสารละลายใสและอิ่มตัวของน้ำมันระเหยง่าย
        
        ยาน้ำสวนทวารหนัก (Enemas) : เป็นสารละลายใส ตัวทำละลายอาจเป็นน้ำ กลีเซอลีน สารละลายน้ำเกลือ หรือสารละลายโซเดียมไบคาร์บอเนต
      - ยาน้ำสารละลายที่ตัวทำละลายไม่ใช่น้ำ
        
        ยาโคโลเดียน (Collodians) หรือยากัด : เป็นยาน้ำที่มีลักษณะข้มเหนียว ใช้ทาบาดแผลขนาดเล็ก
        
        ยากลีเซอริน (Glycerines) : เป็นยาน้ำที่มีลักษณะข้นเหนียว หรือกึ่งแข็ง
        
        ยาสปิริต (Spirits) : เป็นสารละลายใสของสารหอมระเหยง่าย
        
        ยาถูนวด (Liniments) : เป็นยาน้ำใช้เฉพาะภายนอก เป็นสารละลายใส
        
        ยาอิลิกเซอร์ (Erixir) : เป็นสารละลายใสชนิดไฮโดรแอลกอฮอล์ มีกลิ่นหอมและรสหวาน เป็นยารับประทานเท่านั้น
        
        ยาป้าย (Paints) : เป็นยาน้ำที่ประกอบด้วยตัวยาที่มีฤทธิ์ต้านการติดเชื้อสมานแผลหรือระงับปวด ละลายอยู่ในน้ำ
    - - แมกมาและมิลค์ (Magmas and Milk) : เป็นยาแขวนตะกอนคล้ายเจล แต่มีสารยาที่ขนาดใหญ่ และหนืดกว่า
      - เจล (Gels) : ตัวยามีขนาดเล็กแต่ไม่ละลายน้ำ มีลักษณะเป็นกาว
      - อิมัลชั่น (Emulsion) : มีทั้งรูปแบบยากินและยาทาเฉพาะที่ เป็นยาน้ำที่มีส่วนผสมของน้ำมันกระจายอยู่ในน้ำ ขุ่น เหนียว
      - โลชั่น (Lotions) : เป็นยาน้ำแขวนตะกอนชนิดใช้ภายนอก
      - มิกซ์เจอร์ (Mixtures) : เป็นยาน้ำผสม ใส่หรือไม่ใส่ยาแขวนตะกอนก็ได้
- - - - หากเกิดอันตรายจากการรับประทาน อาการจะไม่รุนแรงและเร็วเท่ายาฉีด
      - หากเกิดพิษจากยา สามรถทำให้อาเจียนได้ง่าย
      - สะดวก ปลอดภัย ไม่เจ็บ ราคาถูก สามารถให้ได้ด้วยตนเอง
    - - ยาอาจระคายเคืองการะเพาะอาหาร
      - ยาอาจถูกทำลายโดยกรดและน้ำย่อยในกระเพาะอาหาร
      - กลิ่น และ สี ไม่น่ารับประทาน
      - ห้ามใช้ในผู้ป่วยที่อาเจียน หมดสติ
      - ไม่เหมาะกับยาที่ดูดซึมผ่านระบบทางเดินอาหารช้า ไม่คงตัว
  - - - ใช้ในผู้ป่วยที่หมดสติหรืออาเจียนได้
      - ออกฤทธิ์เร็ว ไม่ระคายเคืองต่อทางเดินอาหาร ไม่ถูกทำลายโดยกรด
      - เหมาะกับการให้สารน้ำ
    - - โอกาศติดเชื้อง่าย
      - อาจทำให้หัวใจล้มเหลว จากการให้สารน้ำทางหลอดเลือดดำเร็ว
      - เกิดพิษง่าย รวดเร็ว รุนแรงถึงชีวิต ราคาแพง
  - - - การดูดซึมช้า ออกฤทธิ์ได้นาน
      - หากแพ้ยาเฉียบพลัน สามารถใช้ Tourniquest รัดเหนือบริเวณที่ฉีดยาบางแห่งได้
    - - ยาบางชนิดระคายเคือง
      - บริเวณที่ฉีดทำให้เกิดแผลหรือฝีได้
      - ราคาแพง ให้ยาได้ไม่เกิน 2 มิลลิลิตร
  - - - สามารถใช้กับยาฉีดที่ละลายได้ในน้ำมัน
      - ยาถูกดูดซึมได้เร็ว เกิดการระคายเคืองน้อย
    - - ให้ยาได้ไม่เกิน 5 มิลลิลิตร
      - การสะสมยาไว้ที่เนื้อเยื่อ อาจทำให้การดูดซึมช้าลง
  - - - ยาออกฤทธิ์เร็ว สามารถให้ยาได้ด้วยตนเอง
      - ยาออกฤทธิ์เฉพาะที่
    - - ปริมาณยาที่ได้ไม่แน่นอน
      - วิธีให้ยาไม่สะดวก
      - อาจระคายเคืองเยื่อบุทางเดินหายใจและหลอดลม
      - อาจเกิดการติดเชื้อในระบบทางเดินหายใจ
  - - - ยาออกฤทธิ์เฉพาะที่และทั่วร่างกาย
      - เหมาะกับเด็กหรือผู้ที่รับประทานยายาก
    - - ไม่สะดวกต่อการใช้งาน ราคาแพง
      - สำหรับยาที่ใช้เหน็บช่องคลอด อาจเกิดการติดเชื้อภายในของอวัยวะสืบพันธุ์ได้
  - - - ยาถูกดูดซึมเร็ว และออกฤทธิ์เร็ว โดยไม่ผ่านตับ
      - ยาไม่ถูกทำลายโดยกรดหรือน้าย่อยในกระเพาะอาหาร
    - - รสชาติของยาไม่ดี อาจระคายเคืองเยื่อบุภายในปาก
      - ใช้เวลานาน ไม่สะดวกในการพูด
- - - - อัตรา และ ปริมาณยาที่ถูกนำเข้าสู่กระแสเลือด
    - - ปัจจัยเกี่ยวกับยา
        
        วิธีการผลิตยา และรูปแบบยา
        
        ขนาดยาที่ให้
        
        ขนาดโมเลกุลของยา
        
        คุณสมบัติในการละลาย
      - ปัจจัยเกี่ยวกับผู้ป่วย
        
        การให้ยาดูดซึมผ่านหลอดเลือดฝอยบริเวณใต้ลิ้น
        
        การให้ยาดูดซึมผ่านทางระบบทางเดินหายใจ
        
        การให้ยาผ่านทางเดินอาหาร
        
        การให้ยาโดยการฉีดใต้ผิวหนัง
  - - - กระตุ้นการออกฤทธิ์ของยา (Mechanism of drug activation)
        
        ยาบางชนิดไม่สามารถออกฤทธิ์ได้หลังให้ยา จำเป็นต้องถูกเปลี่ยนแปลงโครงสร้างทางเคมีก่อน จึงจะออกฤทธิ์ในร่างกายได้
      - สิ้นสุดการออกฤทธิ์ของยา (Termination of drug action)
        
        การแปรสภาพยาช่วยทำให้ยามีคุณสมบัติละลายน้ำได้ดีขึ้น มีความเป็นประจุมากขึ้น ง่ายต่อการขับออกทางไต
    - - ในร่างกายมีเอนไซม์หลายชนิด ที่เกี่ยวข้องกับการแปรสภาพยา เช่น Flavoprotien
      - เอนไซม์อาจอยู่ที่ไซโตพลาสซึม (Cytoplasm) ของอวัยวะต่างๆ เช่น ตับ ไต ปอด ทางเดินอาหาร พลาสมา ซึ่งสามารถเปลี่ยนแปลงยาได้ตั้งแต่ยาถูกดูดซึมผ่านทางเดินอาหารและผ่านตับ
    - - Phase I reaction
        
        เอนไซม์จะเปลี่ยนโครงสร้างทางเคมีของยา โดยใช้กระบวนการ oxidation , reduction , hydrolysis อาศัยเอนไซม์ cytochrom P450 ทำให้ยาเป็น polar metabolism ฒากขึ้น และขับออกจากร่างกาย หรือเข้าสู่ Phase II reaction
      - Phase II reaction
        
        ยา หรือ metabolite ที่มาจาก Phase I reaction ที่ยังไม่มีความเป็น polar มาก จะถูกขับออกทางไต ถูกทำให้ละลายน้ำได้ดีขึ้น โดยการรวมตัวกับ endogenous compound ในตับ
    - - สิ่งแวดล้อม
        
        คนที่สูบบุหรี่จะมี metabolized ยาได้เร็วกว่าคนที่ไม่สูบบุหรี่ เนื่องจากเกิดภาวะเหนี่ยวนำเอนไซม์
      - อายุ
        
        เด็กและผู้สูงอายุ จะไวต่อฤทธิ์ยาและพิษของยามากกว่าผู้ใหญ่
      - พันธุกรรม
        
        มีผลกระทบต่อระดับเอนไซม์ ทำให้เกิดความแตกต่าง ใน drug metabolism
    - - ยางบางชนิดมีคุณสมบัติยับยั้งเอนไซม์ สามารถลดหรือยับยั้งการทำงานของ เอนไซม์ cytochrom P450 ในตับ
      - ยาบางชนิดมีคุณสมบัติเหนี่ยวนำเอนไซม์ สามารถเพิ่มการสังเคราะห์ เอนไซม์ cytochrom P450 ในตับได้
- - - - การแพ้ยา จากการที่ร่างกายมี Antibody ที่ต่อต้านต่อโครงสร้างทางโมเลกุลของยาหรือส่วนประกอบของยา
    - - การดื้อยาที่เกิดขึ้นได้รวดเร็วเมื่อได้รับยาเพียง 2-3 ครั้ง
    - - การตอบสนองต่อยาที่มากกว่าปกติ
    - - เป็นการดื้อยา หรือ ทนฤทธิ์ของยา เกิดจากการได้รับยานั้นซ้ำหลายครั้ง
    - - การตอบสนองต่อยาที่น้อยกว่าปกติ ทำให้ไม่เกิดฤทธิ์การรักษา
    - - ฤทธิ์หลอก
    - - การตอบสนองที่แตกต่างจากปกติที่ไม่พบเกิดในคนส่วนใหญ่ เกิดจากความแตกต่างทางพันธุกรรมในการเปลี่ยนแปลงยา