Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

ความรู้พื้นฐานและหลักทั่วไปทางเภสัชวิทยา - Coggle Diagram

- - - - วิชาที่ศึกษาเกี่ยวกับคุณสมบัติของยาและฤทธิ์หรือผลต่างๆของยาที่มีต่อร่างกาย
    - - วิชาที่ศึกษาเกี่ยวกับการเตรียมยา ผสมยาและจ่ายยาเพื่อรักษา
  - - - ยาแผนปัจจุบัน
        
        ใช้ในการประกอบอาชีพเวชกรรม การประกอบโรคศิลปะแผนปัจจุบัน หรือการบำบัดสัตว์
      - ยาแผนโบราณ
        
        ใช้ในการประกอบโรคศิลปะแผนโบราณ ซึ่งอยู่ในตำราแผนโบราณที่รัฐมนตรีประกาศ
      - ยาอันตราย
        
        ยาแผนปัจจุบันหรือยาแผนโบราณที่รัฐมนตรีประกาศเป็นยาอันตราย
      - ยาควบคุมพิเศษ
        
        ยาแผนปัจจุบันหรือยาแผนโบราณที่รัฐมนตรีประกาศเป็นยาที่ควบคุมพิเศษ
      - ยาใช้ภายนอก
        
        ยาสำหรับใช้ภายนอก ไม่รวมถึงยาใช้เฉพาะที่
      - ยาใช้เฉพาะที่
        
        ใช้เฉพาะที่กับผิวหนัง หู ตา จมูก ปาก
      - ยาสามัญประจำบ้าน
        
        ยาแผนปัจจุบันหรือยาแผนโบราณที่รัฐมนตรีประกาศเป็นยาสามัญประจำบ้าน
      - ยาบรรจุเสร็จ
        
        ยาที่ผลิตขึ้นในรูปต่างๆทางเภสัชกรรม ซึ่งบรรจุในภาชนะหรือหีบห่อ และมีฉลากครบถ้วน
      - ยาสมุนไพร
        
        ยาที่ได้จากพฤกษชาติ สัตว์ หรือแร่
    - - ตำแหน่งการออกฤทธิ์ทางกายวิภาค เช่น ยาออกฤทธิ์ต่อระบบการไหลเวียนเลือด
      - ประโยชน์ในการรักษา
        
        ยาแก้ปวดลดไข้
        
        ยารักษามะเร็ง
        
        ยาลดกรดในกระเพาะอาหาร
        
        ยานอนหลับ
      - กลไลการออกฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา
        
        ยาระบายหรือยาถ่ายที่ทำให้ลำไส้บีดรีดตัวเพิ่มขึ้น
      - แหล่งที่มาของยาหรือคุณสมบัติทางเคมี
  - - - พืช
        
        ราก ใบ ลำต้น ผล เมล็ด เปลือก นำมาปรุงเป็นยาโดยไม่แปลี่ยนแปลงรูป เรียกว่า ยาสมุนไพร
      - สัตว์
        
        สกัดจากอวัยวะบางส่วน เช่น ตับ ตับอ่อน ดีหมู ดีวัว
      - แร่ธาตุ
        
        ไอโอดีน ทองแดง น้ำมันเกลือแร่
        
        ตัวอย่างยาที่ได้จากแร่ธาตุ
        
        ยาใส่แผลสด Tincture iodine ซึ่งเป็นยาใช้ภายนอก
        
        ผงน้ำตาลเกลือแร่ (oral Rehydrating Salt;ORS)ใช้ทดแทนการสูญเสียน้ำและเกลือแร่
    - - เกลือของเหล็ก ใช้บำรุงโลหิต
      - อะลูมิเนียมไฮดอกไซด์ ใช้เป็นยาลดกรดในกระเพาะอาหาร
  - - - เรียกตามลักษณะส่วนประกอบทางเคมีของยาตั้งแต่การเรียงตัวของอะตอมหรือกลุ่มอะตอม
    - - แบ่งเป็นกลุ่ม เช่น ยานอนหลับ ยาแก้ปวดลดไข้ ยาแก้อักเสบ ยาถ่าย
    - - ยาในกลุ่มacetaminophen มีชื่อทางการค้า เช่น sara Beramol Paracetamol Tylenal
  - - - ยาเเคปซูล (capsule)
        
        ยาที่มีเจลลาตินเป็นปลอกหุ้ม เพื่อกลบรสขมของยา เช่น Chloramphenical Tetracyclin
      - ยาเม็ด(Tablet)
        
        ยาเม็ดเคลือบ
        
        ออกฤทธิ์ในลำไส้ ป้องกันการแตกตัวของยาที่กระเพาะอาหาร และป้องกันการระคายเคืองต่อกระเพาะอาหาร เช่น vitaminB-1-6-12
        
        ยาเม็ดไม่ได้เคลือบ
        
        Aspirin Paracetamol
        
        ยาอมใต้ลิ้น(sublingual)
        
        ดูดซึมได้ดีในเยื่อบุในช่องปาก เข้าสู่กระแสโลหิตโดยตรงยาจึงออกฤทธิ์เร็ว เช่น ยาเม็ดTestosterone
        
        ยาเม็ดสำหรับเคี้ยว
        
        ต้องเคี้ยวก่อนจึงจะออกฤทธิ์ได้ดี เช่น ยาลดกรดในกระเพาะอาหาร
        
        ยาอม และ โทรเช
        
        สเตร็ปซิล ดีกีวดิน
        
        ยาผงเดือดฟู่
        
        ยาที่ละลายน้ำได้ง่าย
        
        ยาผง
        
        ยาแก้ท้องอืด ท้องเฟ้อ ท้องร่วง
        
        ยาเหน็บ
        
        ยาที่ใช้สอดเข้าไปในช่องเปิด เช่น ช่องคลอด ทวารหนัก ตัวยาจะละลายเมื่อสอดเข้าใส่ในร่างกาย และออกฤทธิ์บริเวณที่เหน็บ เช่น Dulcolaxใช้เหน็บเพื่อให้ถ่ายอุจจาระ
    - - ยาน้ำสารละลาย
        
        ยาน้ำสารละลายที่ตัวทำละลายเป็นน้ำ
        
        น้ำปรง
        
        ตัวยาสำคัญคือน้ำมันหอมระเหย เช่น สาระแหน่ น้ำมันกุหลาบ น้ำมันดอกส้ม เช่น การบูร หรือสารระเหยอื่นๆ
        
        ยาน้ำใส
        
        แอลกอฮอล์ กลีเซอลีน
        
        ยาน้ำเชื่อม
        
        น้ำผึ้ง ซอร์บิทอล ใช้เป็นยารับประทานเท่านั้น
        
        ยาจิบ
        
        ประกอบด้วยตัวยาที่ใช้ระงับการไอ ขับเสมหะ ซึ่งช่วยเพิ่มความชุ่มชื้นแก่ลำคอด้วย
        
        ยากลั้วคอ
        
        เป็นสารละลายใสและเข้มข้น ตัวยามีฤทธิ์ต้านการฆ่าเชื้อ ละลายอยู่ในน้ำใช้ป้องกันหรือรักษาอาการติดเชื้อในลำคอ
        
        ยาอมบ้วนปาก
        
        ใช้ทำความสะอาดดับกลิ่นปาก
        
        ยาหยอดจมูก
        
        ใช้บรรเทาอาการคัดจมูก
        
        ยาหยอดหู
        
        ยาสวนล้าง
        
        มักนิยมเรียกว่า Douches มีลักษณะโดยมีขนาดบรรจุมากกว่ายาฉีดใช้จุกขวดเป็นฝาเกลียวธรรมดา และบรรจุสำหรับใช้ครั้งเดียว
        
        ยาน้ำสวนทวารหนัก
      - ยาน้ำสารละลายที่ตัวทำละลายไม่ใช่น้ำ
        
        ยาอิลิกเซอร์(Elixir)
        
        ยาสปริริต(spirits)
        
        ยาโคโลเดียน(collodians)หรือ ยากัด
        
        ยากลีเซอรินGlycerines)
        
        ยาถูนวด(Liniments)
        
        ยาป้าย(Paints)
      - ยาน้ำกระจายตัว
        
        ยาน้ำแขวนตะกอน ยาน้ำชนิดนี้มักมีสารช่วยในการทำให้ยาแขวนตะกอนอยู่ด้วย แต่ถ้าตั้งทิ้งไว้ยาจะตกตะกอน
        
        รูปแบบของยาน้ำแขวนตะกอนมีหลายชนิด แล้วแต่สารที่ใช้แขวนตะกอน ได้แก่
        
        เจล(Gels)
        
        โลชั่น(Lotion)
        
        แมกมาและมิลค์(Magmas and Milk)
        
        มิกเจอร์(Mixtures)
        
        อิมัลชั่น(Emulsion)
    - - ขี้ผึ้ง(oiltment)
        
        มีลักษณะเป็นน้ำมัน เป็นยาเตรียมที่ใช้ทาผิวหนังและเนื่อเมือกเพื่อลดการเจริญเติบโตของแบคทีเรีย
      - ครีม(Paste)
        
        ใช้สำหรับป้องกันการติดเชื้อ ทำให้รู้สึกเย็นหรือใช้แต่งแผล เพื่อบรรเทาอาการ
    - - ยาฉีด(injections)
        
        การให้โดยไม่ผ่านระบบทางเดินอาหาร ตัวยาจะมีฤทธิ์สูง ไม่มีสารพิษหรือสารที่ดูดซึมไม่ได้
      - ยาทาผิวหนัง(applications)
        
        เป็นยาสำหรับใช้ทาเฉพาะที่
      - ยาพ่นฝอย(spray)
        
        มักใช้ประกอบกับเครื่องพ่น เพื่อให้ตัวยากระจายเป็นอนุภาคเล็กๆ
      - ยาดม(Inhalant)
        
        เป็นยาที่มีกลิ่นหอมระเหย สูดดมได้ง่าย ใช้สูดดมเพื่อบรรเทาอาการต่างๆ
  - - - ยาแคปซูล ยาเม็ด ยาผงเดือดฟู่ ยาผงชนิดกิน ยาน้ำเชื่อม
        
        -ข้อดี สะดวก ปลอดภัย ราคาถูก สามารถให้ได้ด้วยตนเอง
        -ข้อเสีย ไม่เหมาะกับยาที่ดูดซึมผ่านระบบทางเดินอาหารช้า ไม่คงตัว
    - - -ข้อดี ออกฤทธิ์เร็ว ไม่ระคายเคืองต่อทางเดินอาหาร ไม่ถูกทำลายโดยกรดหรือน้ำย่อย
        -ข้อเสีย มีโอกาสติดเชื้อได้ง่าย เกิดการทำลายผนังหลอดเลือด หลอดเลือดดำอักเสบ
    - - -ข้อดี ดูดซึมอย่างช้าๆ ให้ยาออกฤทธิ์ได้นานพอควร
        -ข้อเสีย ยามีราคาแพง บริเวณที่ฉีดทำให้เกิดแผลหรือฝีได้
    - - -ข้อดี ยาถูกดูดซึมได้เร็ว เกิดการระคายเคืองน้อยกว่าฉีดเข้าใต้ผิวหนัง
        -ข้อเสีย การสะสมยาไว้ที่เนื้อเยื่ออาจทำให้การดูดซึมยาช้าลง
    - - -ข้อดี ออกฤทธิ์เร็ว และสามารถให้ยาได้ด้วยตนเอง
        -ข้อเสีย วิธีการให้ยาไม่สะดวก ปริมาณยาไม่แน่นอน
    - - -ข้อดี ยาถูกดูดซึมและออกฤทธิ์ได้เร็วโดยไม่ผ่านตับ
        -ข้อเสีย ยาบางชนิดรสชาติไม่ดี ยาอาจระคายเคืองเยื่อบุภายในช่องปาก
    - - เหน็บทวารหนัก เหน็บช่องคลอด
        
        -ข้อดี เหมาะกับเด็กหรือผู้ที่รับประทานยายาก
        -ข้อเสีย ไม่สะดวกต่อการใช้ ราคาแพง
- - - - การดูดซึมยาเข้าสู่ร่างกาย (Drug absorption)
        
        การดูดซึมยา หมายถึง อัตราและปริมาณยาที่ถูกนำเข้าสู่กระแสโลหิต
        
        ปัจจัยที่มีผลต่อการดูดซึมยา
        
        ปัจจัยที่เกี่ยวกับตัวยา
        
        ขนาดและโมเลกุลของยา ยาที่มีขนาดน้ำหนักโมเลกุลต่ำจะซึมผ่าน cell membrane ได้เร็วกว่า
        
        วิธีการผลิตยา รูปแบบยา
        
        ขนาดยาที่ให้ เป็นปัจจัยที่กำหนดความเข้มข้นของยา
        
        คุณสมบัติในการละลายในไขมัน
        
        ปัจจัยที่เกี่ยวกับผู้ป่วย
        
        วิธีการบริหารยา
        
        การให้ยาผ่านทางเดินอาหาร โดยพบว่า pHของ medium มีผลต่อการดูดซึมของยา ดังนี้
        
        ยาที่มีคุณสมบัติเป็นกรดอ่อน เช่น แอสไพรินจะถูกดูดซึมได้ดีใน medium ที่เป็นกรด(pHต่ำ) เช่น กระเพาะอาหาร
        
        ยาที่มีคุณสมบัติเป็นด่างอ่อน เช่น มอร์ฟีน จะถูกดูดซึมได้ดีใน medium ที่เป็นด่าง (pHสูง) เช่น ลำไส้เล็ก
        
        การให้ยาดูดซึมผ่านหลอดเลือดฝอยบริเวณใต้ลิ้น(ยาอมใต้ลิ้น)
        
        ยาที่ละลายในไขมันได้ดี มีคุณสมบัติเป็นด่าง การอมใต้ลิ้นช่วยให้ยาสามารถดูดซึมผ่านหลอดเลือดฝอยได้เร็วและดี เพราะใต้ลิ้นจะมีร่างแหหลอดเลือดฝอยหนาแน่น
        
        การให้ยาดูดซึมผ่านทางระบบทางเดินหายใจ (ยาแบบสูดดม)
        
        จะอยู่ในรูปก๊าซและของเหลวที่ระเหยได้ดี จะถูกดูดซึมเข้าสู่ระบบไหลเวียนเลือดได้ง่ายและรวดเร็ว
        
        การให้ยาโดยการฉีดใต้ผิวหนัง(subcutaneous :sc)กล้ามเนื้อ(muscle:IM)หลอดเลือดดำ(intravenous:IV)
        
        การให้ยาโดยวิธีนี้ยาจะถูกดูดซึมเข้าสู่กระแสเลือดได้100%ส่วนความเร็วในการดูดซึมยาขึ้นกับทางในการบริหารฉีดยาและรูปแบบของยาที่ใช้
        
        พยาธิสภาพของร่างกาย
        
        โรคเกี่ยวกับทางเดินอาหาร ท้องผูก ท้องเสีย คลื่นไส้อาเจียน
        โรคเกี่ยวกับระบบหลอดเลือดและหัวใจ เช่น หัวใจล้มเหลว ทำให้เลือดไปเลี้ยงอวัยวะต่างๆได้ลดลง
        
        สภาวะทางสรีรวิทยาและอารมณ์ของผู้รับยา เช่น การนอนทำให้ยาเคลื่อนที่ไปยังกระเพาะอาหารช้าลง
        
        การได้รับอาหารหรือยาชนิดอื่นร่วมด้วยอาหารอาจมีผลลดการดูดซึมยาบางชนิดได้
      - การกระจายตัวของยา(Drugs distribution)
        
        การกระจายตัวของยา จะขึ้นอยู่กับ
        
        ปริมาณการไหลเวียนของเลือดไปยังอวัยวะนั้นๆ
        
        หัวใจ ตับ ไต และสมอง
        
        คุณสมบัติทางเคมีและฟิสิกส์ของยาแต่ละชนิด
        
        คุณสมบัติการละลายในไขมัน
        
        การจับตัวของยากับโปรตีนในพลาสมา
        
        การรวมของยากับพลาสมาโปรตีนส่งผล
        ลดการกระจายตัวของยา
        
        ความสามารถในการผ่านเข้าสมองและรก
        
        บางส่วนของสมองมีblood brain barrier (BBB)จะไม่ยอมให้ยาผ่านได้ มีหน้าที่ป้องกันระบบประสาทสมองส่วนกลาง โดยจะป้องกันไม่ให้สารหรือยาที่เป็นอันตรายเข้าไปยังสมอง
        
        การสะสมของยาที่ส่วนอื่น ที่เซลล์ไขมัน กระดูกฟัน อาจก่อให้เกิดผลข้างเคียงต่ออวัยวะที่ยาไปสะสมได้
      - การแปรสภาพยาหรือการเปลี่ยนแปลงยา
        
        เอนไซม์ที่ทำหน้าที่ในการเปลี่ยนแปลงยา
        
        เอนไซม์อาจอยู่ที่ไซโทพลาซึมของอวัยวะต่างๆ เช่น ตับ ไต ปอด ทางเดินอาหาร พลาสม่า ซึ่งเอนไซม์เหล่านี้สามารถเปลี่ยนแปลงยาได้
        
        ในร่างกายมี enzymes หลายชนิดที่เกี่ยวข้องกับการแปรสภาพยา เช่น flavoprotein ซึ่งยาแต่ละชนิดจะใช้enzymes ในการแปลสภาพยา
        
        ปฏิกิริยาการเปลี่ยนแปลงยาแบ่งได้2ขั้นตอน
        
        Phase I reaction
        
        Phase II reaction
        
        ปัจจัยที่มีผลต่อdrug metabolism
        
        พันธุกรรม
        
        สิ่งแวดล้อม
        
        อายุ
        
        ปฏิกิริยาระหว่างยาในระหว่างการเกิด metabolism
        
        ยาบางชนิดมีคุณสมบัติเหนี่ยวนำเอนไซม์ คือยาบางชนิดที่สามารถเพิ่มการสังเคราะห์enzyme cytochrome P450-dependents ในตับได้
        
        ในขณะที่ยาบางชนิดมีคุณสมบัติยับยั้งเอนไซม์ คือ ยาที่สามารถลดหรือยับยั้งการทำงานของenzyme cytochrome P-450ในตับ
        
        ความเจ็บป่วยและความสามารถในการทำงานของตับ ตับเป็นอวัยวะที่สำคัญในการแปลสภาพ หากมีภาวะ เช่น ตับอักเสบ ตับแข็ง จะส่งผลต่อกระบวนการmetabolisms ยาต่างๆในร่างกาย
      - การขับถ่ายยา (Drug excretion)
        
        ร่างกายสามารถกำจัดยาออกได้ทางไต ตับ น้ำดี และปอด ส่วนอวัยวะหลักในการกำจัดยาคือ ไต
      - คำสำคัญทางเภสัชจลนศาสตร์
        
        ค่าครึ่งชีวิต(Half life)
        
        เวลาที่ใช้ในการทำให้ยาหรือความเข้มข้นของยาลดลงเหลือ50%
        
        Lodging dose
        
        ขนาดยาที่ให้ครั้งแรกเพื่อให้ถึงระดับยาที่ต้องการในพลาสม่า
        
        Onset
        
        ระยะเวลาเริ่มให้ยาจนถึงยาเริ่มออกฤทธิ์
        
        Duration of action
        
        ระยะเวลาเริ่มออกฤทธิ์ที่ต้องการจนถึงหมดฤทธิ์
  - - - เภสัชพลศาสตร์ที่เกี่ยวข้องกับการออกฤทธิ์ของยาต่อร่างกาย
      - กลไกการออกฤทธิ์
        
        ออกฤทธิ์โดยไม่จับกับreceptor
        
        ออกฤทธิ์โดยจับกับreceptor
      - ตัวรับreceptor
        
        มีคุณสมบัติที่จะจดจำ และจับกับสารที่มีลักษณะโครงสร้างจำเพาะเจาะจงแล้วมลทำให้การทำงานของเซลล์นั้นๆเปลี่ยนแปลง
      - Agonist
        
        ยาที่จับกับreceptorแล้วสามารถทำให้เกิดฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา
      - Antagonist
        
        ยาที่จับกับreceptorแล้วสามารถลดหรือบดบังฤทธิ์ของagonist
      - Partial agonist
        
        ยาที่จับกับreceptorแล้วออกฤทธิ์เพียงบางส่วน
      - คำสำคัญทางเภสัชพลศาสตร์
        
        Affinity
        
        ความสามารถของยาในการเข้ากับจับreceptor
        
        Efficacy
        
        ความสามารถของยาที่ทำให้เกิดฤทธิ์สูงสุด
        
        Potency
        
        ความแรงของฤทธิ์ยา
  - - - การตอบสนองที่แตกต่างจากปกติที่ไม่พบในคนส่วนใหญ่
    - - การตอบสนองยาที่น้อยกว่าปกติ
    - - การตอบสนองต่อยามากกว่าปกติ
    - - การแพ้ยาจากที่ร่างกายมีantibodyที่ต่อต้านต่อโครงสร้างทางโมเลกุล
    - - การดื้อยาหรือทนฤทธิ์ยา เกิดจากการได้รับยาชนิดนั้นหลายครั้ง
    - - การดื้อยาที่เกิดขึ้นได้รวดเร็วเมื่อได้รับยาเพียง2-3ครั้ง
    - - ฤทธิ์หลอก
    - - มีการเปลี่ยนแปลงของปริมาณยาที่จะไปถึงreceptor
      - มีความแตกต่างกันในความเข้มข้นของendogenous receptor ligands
      - มีการเปลี่ยนแปลงจำนวนหรือการทำงานของreceptor
      - มีการเปลี่ยนแปลงส่วนประกอบของอวัยวะที่เกิดการตอบสนองจาก
        การกระตุ้นreseptor