Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
ความรู้พื้นฐานและหลักทั่วไปทางเภสัชวิทยา - Coggle Diagram
ความรู้พื้นฐานและหลักทั่วไปทางเภสัชวิทยา
ความรู้พื้นฐานทางเภสัชวิทยา
ความหมายของยา
ยาคือวัตถุที่รับรองไว้ในตำรายา ใช้ในการวินิจฉัย บำบัด บรรเทา ป้องกัน ของคนหรือสัตว์
เภสัชวิทยาและเภสัชกรรม
เภสัชวิทยา
หมายถึง วิชาที่ศึกษาเกี่ยวกับคุณสมบัติของยาและฤทธิ์ของยาหรือผลที่ได้รับจากยา
เภสัชกรรม
หมายถึง วิชาที่ศึกษาเกี่ยวกับการเตรียมยา การผสมยา และการจ่ายยา
ความสำคัญของเภสัชวิทยาต่อวิชาชีพพยาบาล
พยาบาลสามารถให้ยาแก่ผู้ป่วยได้ก็ต่อเมื่อแพทย์สั่งการรักษาเป็นลายลักษณ์อักษรเท่านั้น
ประเภทของยา
ยารักษาโรคปัจจุบัน
ยาใช้ภายนอก
ยาที่มุ่งใช้ภายนอก
ยาใช้เฉพาะที่
ยาที่มุ่งใช้เฉพาะที่กับส่วนต่างๆของร่างกาย
ยาควบคุมพิเศษ
คือยาที่รัฐมนตรีประกาศเป็นยาที่ควบคุมพิเศษ
ยาสามัญประจำบ้าน
ยาแผนปัจจุบันหรือยาแผนโบราณที่รัฐมนตรีประกาศให้เป็นยาสามัญประจำบ้าน
ยาอันตราย
คือยาที่รัฐมนตรีประกาศเป็นยาอันตราย
ยาบรรจุเสร็จ
ยาที่ผลิตในรูปแบบต่างๆ บรรจุในภาชนะ หรือ หีบห่อและมีฉลากครบถ้วน
ยาแผนโบราณ
คือยาที่ใช้ในการประกอบโรคศิลปะแผนโบราณหรือบำบัดโรคสัตว์ หรือยาที่ได้รับอนุญาตให้ขึ้นทะเบียนยาแผนโบราณ
ยาสมุนไพร
ได้จากพฤกษชาติสัตว์หรือแร่
ยาแผนปัจจุบัน
คือยาที่ใช้ในการประกอบวิชาชีพเวชกรรม ประกอบโรคศิลปะแผนปัจจุบันหรือบำบัดโรคสัตว์
แบ่งตามเภสัชตำรับ
จากธรรมชาติ
จากพืช
มาจากส่วนต่างๆของพืช
Crude drug
นำมาปรุงเลย
สารสกัดบริสุทธิ์
สกัดเอาสาร กำหนดสารยาได้
จากสัตว์
สกัดจากอวัยวะต่างๆของสัตว์
เช่น ยาอินซูลินสกัดจากตับอ่อนของวัว
จากแร่ธาตุ
เช่นไอโอดีน ทองแดง
จากการสังเคราะห์
อาศัยปฏิกิริยาทางเคมี
เช่น เกลือของเหล็กใช้บำรุงโลหิต
การเรียกชื่อยา
Chemical name
เรียกตามส่วนประกอบ
Generic name
แบ่งเป็นกลุ่ม
เช่น ยานอนหลับ
ยากลุ่มเดียวกันจะมีฤทธิ์เหมือนกัน
Trade name
เป็นชื่อที่บริษัทผู้ผลิตหรือตัวแทนจำหน่ายเป็นคนตั้ง
มักจำง่าย น่าสนใจ
เภสัชภัณฑ์หรือยาเตรียม
หมายถึง ยารักษาโรคที่ถูกปรุงแต่งเป็นรูปแบบต่างๆเพื่อเหมาะแก่การใช้
รูปแบบที่เป็นของแข็ง
ยาแคปซูล
ยามีเจลาตินเป็นปลอกหุ้ม
เพื่อกลบรสยา
เช่น
Chloramphenical
Tetracyclin
Ampicillin
Amoxycillin
ยาเม็ด
ยาเม็ดเคลือบ
ออฤทธิ์ที่ลำไส้
ป้องกันการแตกตัวของยาที่กระเพาะและป้องกันการระคายเคือง
เช่น วิตามินB 1-6-12
ยาเม็ดที่ไม่ได้เคลือบ
เช่น
Aspirin
Paracetamol
ยาอมใต้ลิ้น
ดูดซึมง่าย เอากระแสเลือดโดยตรง
ออฤทธิ์เร็ว
เช่นยาเม็ดTestosterone
ยาเม็ดสำหรับเคี้ยว
เคี้ยวยาถึงออกฤทธิ์ได้ดี
เช่น ยาลดกรดในกระเพาะอาหาร
ยาอม
ประกอบด้วย
ยาฆ่าเชื้อ
ยาทำลายเชื้อ
น้ำตาล
เช่น
สเตร็ปซิล
ดีกิวดิน
ยาผงเดือดฟู่
ละลายน้ำง่าย
ประกอบด้วย
Sodium bicarbonate
Acetic acid
ยาผง
เก็บได้นาน
กลิ่นรสดี
มีทั้งกินและโรยแผล
เช่น
ท้องเฟ่อ
ท้องร่วง
ยาแก้ท้องอืด
ยาเหน็บ
ใช้สอดเข้าไปในช่องเปิด
ประเภทของเหลว
ยาน้ำสารละลาย
ยาน้ำสารละลายที่ตัวทำละลายเป็นน้ำ
น้ำปรุง
เป็นสารละลายใส อิ่มตัวของน้ำมันระเหยง่าย
เช่น
สาระแหน่
น้ำมันดอกส้ม
น้ำมันกุหลาบ
ยาน้ำใส
เช่น
แอลกอฮอล์
กลีเซอลีน
ยาน้ำเชื่อม
เป็นสารละลายเข้มข้นของน้ำตาล หรือสารอื่นที่ใช้แทนน้ำตาลในน้ำ
ใช้เป็นยารับประทาน
เหมาะสำหรับเด็ก
ยาจิบ
มีลักษณะหนืดเล็กน้อย
ยากลั้วคอ
เป็นสารละลายใสและเข้มข้นตัวยามีฤทธื์ต้านการฆ่าเชื้อ
ยาอมบ้วนปาก
ใช้ทำความะอาดดับกลิ่น
เป็นสารระงับเชื้อ ยาชา ยาสมานเนื้อเยื่อ
ยาหยอดจมูก
ใช้บรรเทาอาการคัดจมูก
ยาหยอดหู
ส่วนมากเป็นยาน้ำใส บางครั้งเป็นยาแขวนตะกอน
ยาสวนล้าง
นิยมเรียกว่า Douches
เป็นสารละลายชนิดปราศจากเชื้อสำหรับล้างแผลหรือช่องต่างๆ
ยาน้ำสวนทวารหนัก
อาจเป็นน้ำกลีเซอลีน สารละลายน้ำเกลือ สารละลายโซเดียมไบคาร์บอเนต
ยาน้ำสารละลายที่ตัวทำละลายไม่ใช้น้ำ
ยาอิลิกเชอร์
เป็นสารละลายใสชนิดไฮโดรแอลกอฮอล์
มีกลิ่นหอมและรสหวาน
เป็นยารับประทาน
ยาสปริริต
เป็นสารละลายใสของสารหอมระเหยง่าย
เช่น
การบูร
น้ำมันผิวส้ม
ยาโคโลเดียน
ลักษณะ ข้น เหนียว
ยากลีเซอริน
ทำให้ผิวหนังอ่อนนุ่ม
ยาถูนวด
ใช้เฉพาะภายนอก
ยาป้าย
มีฤทธิ์ต้านการติดเชื้อสมานแผลหรือระงับปวด
ยาน้ำกระจายตัว
มหายถึง ยาน้ำแขวนตะกอน
มักมีสารช่วยในการทำให้ยาแขวนตะกอน
เวลาใช้ต้องเขย่าขวด
รูปแบบของยาน้ำแขวนตะกอน
เจล
ลักษณะ เป็นกาว
โลชั่น
ใช้ภายนอก
แมกมาและมิลค์
คล้ายเจลแต่สารยามีขนาดใหญ่
มิกซ์เจอร์
เป็นยาน้ำผสม จะตกตะกอนหรือไม่ตกตะกอนก็ได้
อิมัลชั่น
ลักษณะขุ่นเหนียว
มีรูปแบบกินและใช้เฉพาะที่
รูปแบบประเภทกึ่งเเข็ง
ขี้ผึ่ง
ลักษณะเป็นน้ำมัน
ใช้ทาผิวหนังและเยื่อเมือก
ครีม
เป็นยาน้ำแขวนตะกอนที่มีความเข้มข้นมาก
ใช้สำหรับป้องกันการติดเชื้อ
ประเภทอื่นๆ
ยาฉีด
เป็นเภสัชภัณฑ์ชนิดไร้เชื้อ
ยาทาผิวหนัง
ใช้ทาเฉพาะที่
ยาพ่นฝอย
เพื่อหวังผลเฉพาะที่
มักใช้ประกอบกับเครื่องพ่น
ยาดม
เพื่อบรรเทาอารวิงเวียน
หลักทั่วไปทางเภสัชจลนศาสตร์
Pharmacokinetion
เป็นไปของยาเมื่อเข้าสู่ร่างกาย
การดูดซึมยาเข้าสู่ร่างกาย
การดูดซึมยา
หมายถึง อัตราและปริมาณ ยาที่ถูกนำเข้ากระแสโลหิต
Bioavailability
มหายถึง สัดส่วนของยาที่ถูกเปลี่ยนแปลงที่ถูกนำเข้ากระแสโลหิต
ปัจจัยที่มีผลต่อการดูดซึมยา
ปัจจัยเกี่ยวกับตัวยา
ขนาดโมเลกุลของยา
วิธีการผลิตยาและรูปแบบยา
ยาน้ำใส
ยาแขวนตะกอน
ขนาดยาที่ให้
คุณสมบัติในการละลายในไขมัน
ปัจจัยเกี่ยวกับผู้ป่วย
วิธีการบริหารยา
การให้ยาผ่านทางเดินอาหาร
ยาที่มีคุณสมบัติเป็นกรดอ่อน
ยาที่มีคุณสมบัติเป็นด่างอ่อน
ข้อเสีย
เกิดFirst pass effect
1 more item...
การให้ยาดูดซึมผ่านหลอดเลือดฝอยบริเวณใต้ลิ้น
มีคุณสมบัติเป็นด่าง
ดูดซึมได้รวดเร็วและดี
การให้ยาดูดซึมผ่านทางระบบเดินทางหายใจ
เข้ากระแสเลือดได้ง่ายและรวดเร็ว
การให้ยาโดยการฉีดใต้ผิวหนัง กล้ามเนื้อ หลอดเลือดดำ
ดูดซึมเข้ากระแสเลือดได้ 100 เปอร์เซ็น
การให้ยาดูดซึมผ่านทางผิวหนัง
ละลายได้ในไขมัน
การให้ยาเหย็บทวารหนักหรือช่องคลอด
ยาเหน็บชนิดออกฤทธิ์เฉพาะที่
ยาเหน็บชนิดออกฤทธื์ทั่วร่างกาย
พยาธิสภาพของร่างกาย
เช่น
ท้องเสีย
ท้องผูก
คลื่อนไส้อาเจียน
สภาวะทางสรีรวิทยาและอารมณ์
เช่น การนอนทำให้การเคลื่อนที่ของยาไปกระเพาะอาหารได้ช้าลง
การได้รับอาหารหรือยาชนิดอื่นร่วมด้วย
ผลลดการดูดซึมยาบางชนิด
การกระจายตัวของยา
ปริมาณการไหลเวียนของเลือดไปยังอวัยวะ
ยาดูดซึมแล้วยาจะไปสู่อวัยวะที่มีปริมาณการไหลเวียนของเสือดสูงได้รวดเร็ว
คุณสมบัติทางเคมีและฟิสิกส์ของยาแต่ละชนิด
เช่น คูณสมบัติการละลายในไขมัน
การจับตัวของยากับโปรตีนในพลาสม่า
การรวมของยากับพลาสมาโปรตีนส่งผลให้กระจายตัวของยาลดลง
ความสามารถในการผ่านเข้าสมองและรก
การสะสมของยาที่ส่วนอื่นที่เซลล์ไขมัน กระดูกและฟัน
การแปรสภาพยาหรือการเปลี่ยนแปลงยา
กระตุ้นการออกฤทธิ์ของยา
ยาบางชนิดยังไม่สามารถออกฤทธิ์ได้หลังให้ยา
สิ้นสุดการออกฤทธิ์ของยา
ช่วยทำให้ยามีคุณสมบัติละลายน้ำได้ดีขึ้น หรือมีความเป็นประจุ
เอนไซม์ที่ทำหน้าที่ในการเปลี่ยนแปลงยา
Enzyme อาจอยู่ที่ไซโตพลาสซึม
ในร่างกายมร Enzyme หลายชนิดที่เกี่ยวข้องกับการแปรสภาพยา
ปฎิกิริยาการเปลี่ยนแปลงยา
Phase I reaction
Enzyme จะเปลี่ยนโครงสร้างทางเคมีของยา
อาศัยกระบวนการ Oxidation , Reduction , Hydrolysis
Phase II reaction
ยา หรือmetabolite จาก phase I
ที่ไม่มีความเป็น polar มากพอ
ปัจจัยที่มีผลต่อ Drug metabolism
พันธุกรรม
ลักษณะทางพันธุกรรมที่มี
ผลกระทบต่อระดับเอนไซม์จะทำให้เกิดความ
สิ่งแวดล้อม
อายุ
เด็กและผู้สูงอายุจะไวต่อฤทธิ์และพิษของยามากกว่าผู้ใหญ่
ปฏิกิริยาระหว่างยาในระหว่างการเกิด Metabolism
Enzyme inducer
เพิ่มการสังเคราะห์ในตับ
Enzyme inhibitor
ยามีคุณสมบัติยับยั้งเอนไซม์หากให้ยาร่วมกับยาชนิดอื่น
การขับถ่ายยา
เป็นการกำจัดยาออก
นำออกทาง
ไต
ตับ
น้ำดี
ปอด
คำสำคัญทางเภสัชจลนศาสตร์
ค่าครึ่งชีวิต
คือเวลาที่ใช้ในการทำให้ยาหรือความเข้มข้นของยาลดลงเหลือ 50 เปอร์เซ็นจากความเข้มข้นแรก
Loading does
ขนาดยาที่ให้ครั้งแรกเพื่อให้ถึงระดับยาที่ต้องการพลาสมา
Onset
ระยะเวลาที่เริ่มให้ยาจนถึงยาเริ่มออกฤทธิ์
Duration of action
ระยะเวลาที่ยาเริ่มออกฤทธิ์ที่ต้องการจนถึงหมดฤทธิ์
Pharmacodynamic
กลไกการออกฤทธิ์ของยาทางเภสัชพลศาสตร์
ออกฤทธิ์โดยไม่จับกับ Recptor
Chemical action
Physical action
ออกฤทธิ์โดยจับกับ Receptor
ตัวรับ
เป็นองค์ประกอบของเซลล์
Agonist
หมายถึง ยาที่จับกับตัวรับ
แล้วสามารถทำให้เกิดฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา
Antagonist
หมายถึง ยาที่จับกับ ตัวรับ แล้วสามารถลดหรือบดบังฤทธิ์ของ Agonist ในการจับกับตัวรับ
Partial agonist
หมายถึง ยาที่จับกับตัวรับ แล้วออกฤทธิ์เพียงบางส่วน
ระดับความปลอดภัยของยา
ค่าTI ต่ำจะมีความปลอดภัยต่ำ
ค่าTI สูงจะมีความปลอดภัยในการใช้สูง
คำสำคัญทางเภสัชพลศาสตร์
Affinity
หมายถึงความสามารถของยาในการเข้าจับกับ ตัวรับ
Efficacy
หมายถึง ความสามารถของยาที่ทำให้เกิดฤทธิ์สูงสุด
Potency
หมายถึงความแรงของฤทธิ์
การแปรผันของการตอบสนองต่อยา
Idiosyncrasy
ไม่พบเกิดในคนส่วนใหญ่
Hyporeactivity
การตอบสนองต่อยาที่น้อยกว่าปกติ
Hyperactivity
การตอบสนองต่อยาที่มีมากกว่าปกติ
Hypersensitivity หรือ Allergic reaction
การแพ้ยาจากที่มีร่างกายมีAntibody
Tolerance
การดื้อยาหรือทนฤทธิ์ยา
Tachyphylaxis
การดื้อยาที่เกิดขึ้นรวดเร็ว
Placebo effect
ฤทธิ์หลอก